Ο αλυσοδεμένος ελέφαντας και οι αλυσίδες των φόβων μας
Ας φανταστούμε τη σκηνή: ένας ελέφαντας είναι δεμένος με ένα σχοινί σε ένα μικρό πάσσαλο. η παράσταση του τσίρκου έχει μόλις τελειώσει και ο ελέφαντας βρίσκεται σε αυτή τη θέση κινητοποιημένος, παρά τη τεράστια δύναμη που διαθέτει. Υποθέτω ότι όλοι μας θα αναρωτιόμασταν γιατί ο ελέφαντας δεν ξεριζώνει τον πάσσαλο που τον κρατά καθηλωμένο με μια απλή κίνηση του ποδιού του.
Η απάντηση είναι απλή: δεν είναι ο πάσσαλος που τον κρατά δεμένο, ούτε καν το χοντρό σκοινί ή η αλυσίδα. Τα πραγματικά του δεσμά βρίσκονται στην εξοικείωσή του με την εμπειρία της υποταγής, στην οποία εκπαιδεύτηκε από μικρός.
Ορισμένες βασικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και την ταυτότητα έχουν τη ρίζα τους στην παιδική μας ηλικία και εξακολουθούν να έχουν μεγάλη ισχύ, ακόμα και πολλά χρόνια αργότερα, όταν πλέον έχουμε τις δυνατότητες να αναλάβουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Ωστόσο οι επικριτικές φωνές, που ακούσαμε όταν ήμασταν παιδιά, ηχούν έντονα στα αυτιά μας: “δεν μπορείς να τα καταφέρεις”, “το ρίσκο και η αβεβαιότητα εγκυμονούν κινδύνους”, είναι φράσεις που επιδρούν με ένα ισχυρό τρόπο ακόμα και όταν έχουμε ενηλικιωθεί.
Ποιες άραγε είναι οι αλυσίδες με τις οποίες κρατάμε τον εαυτό μας φυλακισμένο, που δεν εμπιστευόμαστε τις δυνατότητές μας, που μας καθιστούν ανίσχυρους να υποστηρίξουμε τις επιθυμίες ή να αναλάβουμε το ρίσκο που εγκυμονούν οι αλλαγές;
Ο αλυσοδεμένος ελέφαντας: Μια συμβολική ιστορία για τα αόρατα δεσμά
Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από το βιβλίο του «Να σου πω μια ιστορία», όπου περιγράφονται οι συνεδρίες του νεαρού Ντέμιαν με τον Χοβντρό, ο οποίος είναι ο ψυχαναλυτής του. Ο Χοντρός για να βοηθήσει τον Ντέμιαν να βρει απαντήσεις στα ερωτήματά του χρησιμοποιεί κάποια ιστορία, κλασική ή μοντέρνα, “ανατολίτικη” ή “δυτικότροπη”, που πηγάζει από τη λαϊκή προφορική παράδοση ή απευθείας από τη φαντασία του “Χοντρού”. Αυτή είναι η ιστορία του αλυσοδεμένου ελέφαντα.
Όλοι είμαστε λίγο-πολύ σαν τον ελέφαντα του τσίρκου. Περιδιαβαίνουμε τον κόσμο δεμένοι σε εκατοντάδες παλούκια που μας στερούν την ελευθερία. Ζούμε πιστεύοντας ότι δεν μπορούμε να κάνουμε ένα σωρό πράγματα, απλώς επειδή μια φορά, πριν από πολύ καιρό, όταν είμαστε μικροί, προσπαθήσαμε και δεν τα καταφέραμε.
«Να σου πω μια ιστορία… Και χωρίς να περιμένει να συμφωνήσω, ο Χόρχε άρχισε να αφηγείται:
“Όταν ήμουν μικρός μου άρεσε πολύ το τσίρκο, και στο τσίρκο μου άρεσαν πιο πολύ τα ζώα. Μου έκανε τρομερή εντύπωση ο ελέφαντας που, όπως έμαθα αργότερα, είναι το αγαπημένο ζώο όλων των παιδιών. Στην παράσταση, το θεόρατο ζώο έκανε επίδειξη του τεράστιου βάρους του, του όγκου και της δύναμής του…
Όμως, μετά την παράσταση και λίγο προτού επιστρέψει στη σκηνή, ο ελέφαντας στεκόταν δεμένος συνεχώς σ΄ ένα μικρό ξύλο μπηγμένο στο έδαφος. Μια αλυσίδα κρατούσε φυλακισμένα τα πόδια του. Ωστόσο, το ξύλο ήταν αληθινά μικροσκοπικό κι έμπαινε σε ελάχιστο βάθος μέσα στο έδαφος.
Μολονότι η αλυσίδα ήταν χοντρή και ισχυρή, μου φαινόταν ολοφάνερο ότι ένα ζώο που μπορούσε να ξεριζώνει δέντρα με τη δύναμη του, θα μπορούσε εύκολα να λυθεί και να φύγει. Το θεωρούσα αληθινό μυστήριο. Μα τι τον κρατάει; Γιατί δεν το σκάει;
Όταν ήμουν πέντε ή έξι ετών πίστευα ακόμα στη σοφία των μεγάλων. Ρώτησα τότε κάποιον δάσκαλο ,τον πατέρα μου ή ένα θείο μου, για το μυστήριο του ελέφαντα. Κάποιος μου εξήγησε ότι ο ελέφαντας είναι δαμασμένος. Έκανα τότε την προφανή ερώτηση: Κι αφού είναι δαμασμένος, γιατί τον αλυσοδένουν;
Δε θυμάμαι να πήρα κάποια ικανοποιητική απάντηση. Με τον καιρό, ξέχασα το μυστήριο του ελέφαντα με το παλούκι, και το θυμόμουν μόνο όταν βρισκόμουν με κάποιους που είχαν αναρωτηθεί κάποτε πάνω στο ίδιο θέμα
Πριν από μερικά χρόνια ανακάλυψα – ευτυχώς για μένα – ότι κάποιος είχε αρκετή σοφία ώστε ν΄ ανακαλύψει την απάντηση. Ο ελέφαντας του τσίρκου δεν το σκάει γιατί τον έδεναν σ΄ ένα παρόμοιο παλούκι από τότε που ήταν πολύ, πολύ μικρός.
Έκλεισα τα μάτια και φαντάστηκα τον νεογέννητο ανυπεράσπιστο ελέφαντα δεμένο στο παλούκι. Είμαι βέβαιος ότι τότε το ελεφαντάκι είχε σπρώξει, τραβήξει και ιδρώσει πασχίζοντας να λευτερωθεί. Μα, παρόλες τις προσπάθειές του, δεν τα είχε καταφέρει, γιατί το παλούκι ήταν πολύ γερό για τις δυνάμεις του.
Φαντάστηκα ότι θα κοιμόταν εξαντλημένο και την επόμενη μέρα θα προσπαθούσε ξανά, και τη μεθεπόμενη το ίδιο… Ώσπου μια μέρα, μια φρικτή μέρα για την ιστορία του, το ζώο θα παραδεχόταν την αδυναμία του και θα υποτασσόταν στη μοίρα του.
Αυτός ο πανίσχυρος και θεόρατος ελέφαντας που βλέπουμε στο τσίρκο δεν το σκάει γιατί νομίζει ότι δεν μπορεί, ο δυστυχής. Η ανάμνηση της αδυναμίας που ένιωσε λίγο μετά τη γέννησή του είναι χαραγμένη στη μνήμη του. Και το χειρότερο είναι ότι ποτέ δεν αμφισβήτησε σοβαρά αυτή την ανάμνηση. Ποτέ μα ποτέ δεν ξαναπροσπάθησε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του…”
-Έτσι είναι, Ντεμιάν. Όλοι είμαστε λίγο-πολύ σαν τον ελέφαντα του τσίρκου. Περιδιαβαίνουμε τον κόσμο δεμένοι σε εκατοντάδες παλούκια που μας στερούν την ελευθερία. Ζούμε πιστεύοντας ότι δεν μπορούμε να κάνουμε ένα σωρό πράγματα, απλώς επειδή μια φορά, πριν από πολύ καιρό, όταν είμαστε μικροί, προσπαθήσαμε και δεν τα καταφέραμε.
Πάθαμε τότε το ίδιο με τον ελέφαντα. Χαράξαμε στη μνήμη μας αυτό το μήνυμα: Δεν μπορώ, δεν μπορώ και ποτέ δε θα μπορέσω.
Ο Χόρχε έκανε μια μεγάλη παύση. Ύστερα πλησίασε, κάθισε στο πάτωμα μπροστά μου και συνέχισε: Αυτό σου συμβαίνει, Ντέμι. Ζεις μέσα στα όρια της ανάμνησης ενός Ντεμιάν που δεν υπάρχει πια, εκείνου που δεν τα κατάφερε. Ο μοναδικός τρόπος να μάθεις εάν μπορείς, είναι να προσπαθήσεις πάλι με όλη σου την ψυχή… Με όλη σου την ψυχή!»
διαβάστε επίσης: Η σημασία της συμπόνοιας για τον εαυτό μας