Η υπόθεση της ενσυναίσθησης
Το να μπορούμε να καταλάβουμε τι αισθάνεται το άλλο άτομο, χωρίς απαραίτητα να έχουμε βιώσει κάτι αντίστοιχο, προϋποθέτει την ενσυναίσθηση. Είναι μία καλή αρχή θέασης της εμπειρίας του συνανθρώπου μας, που σύμφωνα με την Elizabeth Segal, ανοίγει δρόμους προς την εξάλειψη πολλών κοινωνικών προκαταλήψεων. Το άρθρο εξηγεί ότι η ικανότητα να ενσυναισθανόμαστε είναι ένα εγγενές χαρακτηριστικό μας, το οποίο όμως λόγω της ευπλαστότητας του εγκεφάλου μας μπορεί να καλλιεργηθεί ακόμη περισσότερο. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να μειωθεί η αίσθηση του πόσο διαφορετικές είναι οι κοινωνικές ομάδες μεταξύ τους, καθώς θα μπορούμε να κατανοήσουμε πώς αισθάνονται όλοι οι άνθρωποι με τον φακό της δικής τους θέασης στο βίωμά τους.
Μετάφραση & Επιμέλεια: Τσιλίγκου Αμαλία, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Η ενσυναίσθηση, το να μοιράζεσαι τα συναισθήματά σου με ένα άλλο άτομο και κατά συνέπεια να νοιάζεσαι γι’ αυτό, είναι συνήθως μια αρετή στην κοινωνία μας. Το “σε ακούω” και το “νιώθω τον πόνο σου” λέγονται με μια αίσθηση συμπόνιας και ενδιαφέροντος για την ευημερία των άλλων. Αγκαλιάζουμε τον “Χρυσό Κανόνα” να φερόμαστε στους άλλους όπως θα θέλαμε να μας φέρονται. Και όταν νιώθουμε ενσυναίσθηση, έχουμε την τάση να κάνουμε καλά πράγματα. Ένας από τους κορυφαίους μελετητές της ψυχολογίας για την ενσυναίσθηση, ο C Daniel Batson, επισημαίνει ότι, αν και οι ορισμοί της ενσυναίσθησης ποικίλλουν, όλοι μοιράζονται την άποψη ότι η ενσυναίσθηση είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας βιώνουμε και κατανοούμε τα συναισθήματα των άλλων και η οποία μπορεί να μας ωθήσει να ανταποκριθούμε με διακριτικό και προσεκτικό τρόπο.
Το να νοιάζεσαι για τους άλλους είναι καλό. Έτσι, θα πρέπει να είναι λογικό να χρησιμοποιούμε την ενσυναίσθηση ως οδηγό για το πώς ζούμε την κοινωνική μας ζωή και να την ενσωματώνουμε ακόμη και στον τρόπο διακυβέρνησης των κοινωνιών μας. Κάποιοι ανησυχούν ότι όσοι βρίσκονται στην εξουσία στερούνται ενσυναίσθησης (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έκφραση “Ας φάνε παντεσπάνι” που φέρεται να ειπώθηκε από τη Μαρία Αντουανέτα, την τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας, ως απάντηση στην είδηση ότι οι αγρότες πεινούσαν και δεν είχαν ψωμί). Υπάρχει μια λογική στο να υποθέσουμε ότι η χρήση της ενσυναίσθησης θα πρέπει να παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην προσωπική, κοινωνική όσο και στην πολιτική ζωή. Η πρόκληση είναι ότι η ενσυναίσθηση δεν είναι τόσο απλή.
Η ενσυναίσθηση βοηθά τους ανθρώπους να μοιράζονται τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων και διαφορετικών ομάδων. Ωστόσο, η ενσυναίσθηση, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, χάρη στις ανακαλύψεις στη γνωστική νευροεπιστήμη, είναι πιο περίπλοκη από μια στιγμή που νιώθουμε ενδιαφέρον για κάποιον. Η ενσυναίσθηση είναι ένα σύνθετο σύνολο εγκεφαλικών δραστηριοτήτων που έρχονται σε επαφή μεταξύ τους για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να βιώσουν και να ερμηνεύσουν τις ενέργειες, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα των άλλων.
Η ενσυναίσθηση δεν είναι να φαντάζεσαι πώς μπορεί να αισθάνεσαι εσύ στη θέση του άλλου. Είναι να φαντάζεσαι και να προσπαθείς να καταλάβεις τι αισθάνεται ο άλλος. Η διαφορά μεταξύ του να σκέφτεσαι τον εαυτό σου στη θέση του άλλου και του να σκέφτεσαι το άλλο άτομο σε αυτή την κατάσταση είναι απλή αλλά βαθιά και απαιτεί καλά αναπτυγμένες, διαφοροποιημένες νοητικές ικανότητες. Η ενσυναίσθηση είναι εστιασμένη στον άλλον, όχι στον εαυτό μας. Κάποιος με κοινωνιοπαθητικές τάσεις μπορεί να “διαβάζει” καλά τους άλλους ανθρώπους και να κατανοεί τα συναισθήματά τους. Αλλά ένα κοινωνιοπαθητικό άτομο διαβάζει τους άλλους με σκοπό να χειραγωγήσει ή να εκμεταλλευτεί το άτομο αυτό. Αυτό δεν είναι ενσυναίσθηση.
Οι δομικοί λίθοι της ενσυναίσθησης διαμορφώνονται από τη βρεφική ηλικία και αναπτύσσονται μέσα από μια ολόκληρη ζωή μάθησης. Μαθαίνοντας από τους άλλους, οι άνθρωποι αναπτύσσουν πλήρως την ενσυναίσθηση. Η παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι ενήλικες μπορεί να αποτελέσει πρότυπο ενσυναίσθησης. Το ίδιο μπορούν να κάνουν και απλές οδηγίες για να φανταστούν τι αισθάνεται ένα άλλο άτομο. Για παράδειγμα, αφού ένα νήπιο χτυπήσει κάποιον, του λένε να φανταστεί πώς θα ήταν να είναι το άτομο που δέχτηκε το χτύπημα.. Αυτή η απλή οδηγία μπορεί να διδάξει στο παιδί πώς αισθάνεται το άλλο άτομο. Οι αμέτρητες στιγμές παρατήρησης και οι ευγενικές υπενθυμίσεις για να σκεφτεί κανείς την εμπειρία του άλλου ατόμου βοηθούν στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Οι συνειδητές και ασυνείδητες δραστηριότητες του εγκεφάλου συνεργάζονται για να κάνουν κάτι τέτοιο εφικτό.
Οι άνθρωποι είναι φυσικοί μιμητές. Ορισμένοι ψυχολόγοι το ονομάζουν αυτό καθρέφτισμα και είναι μια σημαντική δεξιότητα για την επιβίωση. Τα νεογέννητα μωρά
μιμούνται, έτσι μαθαίνουν. Το ένστικτο παραμένει μαζί μας – σκεφτείτε να χασμουριέστε αμέσως μετά το χασμουρητό κάποιου άλλου ή να καταλαβαίνετε τον εαυτό σας να χαμογελάει χωρίς λόγο εκτός από το ότι ένα άλλο άτομο, ακόμη και ένας ξένος, σας χαμογελάει. Οι μιμήσεις μπορούν να σώσουν ζωές. Αν κάποιος στο γραφείο σας αρχίσει να ουρλιάζει, παρόλο που μπορεί να μην έχετε ιδέα τι ακριβώς συμβαίνει, βρίσκεστε σε εγρήγορση και ακολουθείτε τις ενέργειές του, ίσως και να τρέξετε μακριά. Αν αυτές οι κραυγές ήταν η απάντηση στο ότι είδαν μια φωτιά σε ένα άλλο μέρος του κτιρίου σας, μιμούμενοι τον άλλον μπορεί να σας σώσουν από το να μείνετε σε ένα φλεγόμενο κτίριο.
Οι ικανότητες αντανάκλασης αποτελούν τα φυσιολογικά θεμέλια της ενσυναίσθησης. Αλλά είναι μόνο η αρχή. Ακούγοντας κάποιον να ουρλιάζει και βλέποντάς τον να τρέχει μακριά από τον κίνδυνο, η προσοχή μας είναι στραμμένη εκεί. Αποτελεί παράδειγμα της στιγμής που οι άνθρωποι εισέρχονται σε δύο σημαντικά μαθημένα συστατικά της ενσυναίσθησης. Πρώτον, το “φορώντας τα παπούτσια του άλλου” επιτρέπει στους ανθρώπους να αισθάνονται και να κατανοούν τις εμπειρίες των άλλων. Δεύτερον, είναι εξίσου σημαντικό να παραμένουμε ενήμεροι ότι αυτά τα συναισθήματα ανήκουν στο άλλο άτομο. Το να καταλαβαίνουμε και να εκτιμούμε αλλά να μην αισθανόμαστε εμείς οι ίδιοι τα συναισθήματα ενός άλλου ατόμου είναι μια δύσκολη πράξη εξισορρόπησης. Απαιτεί την ικανότητα να σχετιζόμαστε με τον άλλον, χωρίς όμως να αναλωνόμαστε στα συναισθήματα ή τις εμπειρίες ενός άλλου ατόμου. Δεν είναι εύκολο να επεξεργαστούμε τα έντονα συναισθήματα με ομοιόμορφο τρόπο. Μοιραζόμαστε τα συναισθήματα ενός άλλου ατόμου, αλλά πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι δεν θα μας κατακλύσουν ή δεν θα μας παρασύρουν. Όλα αυτά είναι μαθημένες δεξιότητες που χρειάζονται χρόνο και καθοδήγηση για να αναπτυχθούν πλήρως.
Αυτές οι δεξιότητες μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη διαπροσωπική ενσυναίσθηση, ή τις εμπειρίες μεταξύ ατόμων. Η ενσυναίσθηση μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την κατανόηση κοινωνικών καταστάσεων, ακόμη και πολιτικών γεγονότων. Αυτή είναι η κοινωνική ενσυναίσθηση, η χρήση ικανοτήτων λήψης προοπτικής για την κατανόηση διαφορετικών ομάδων και πολιτισμών. Η κοινωνική ενσυναίσθηση προσθέτει μια μεγαλύτερη διάσταση στην εφαρμογή της ενσυναίσθησης. Προϋποθέτει ότι οι άνθρωποι κατανοούν με κάποιο βασικό τρόπο τα ιστορικά γεγονότα και τις συνέπειές τους για τους άλλους. Σημαίνει ότι προσπαθούμε να κατανοήσουμε ανθρώπους που μπορεί να μην γνωρίζουμε προσωπικά και εμπειρίες που δεν είχαμε.
Η πρόκληση με την ενσυναίσθηση είναι να είμαστε ανοιχτοί στην απόκτηση γνώσεων για τους άλλους.
Ο Ολλανδός πρωτευοντολόγος Frans de Waal αποκάλεσε την ενσυναίσθηση “κόλλα” που κρατάει ενωμένη την ανθρωπότητα. Η ενσυναίσθηση είναι αυτό που συνδέει ουσιαστικά τους ανθρώπους με τους άλλους. Όταν οι φίλοι, οι σύντροφοι, οι συνάδελφοι, ακόμη και οι άγνωστοι, μας ανταποκρίνονται με τρόπους που δείχνουν ότι μας καταλαβαίνουν, νιώθουμε ότι επιβεβαιωνόμαστε και ότι αξίζουμε.
Από την άλλη πλευρά, όταν μας αντιμετωπίζουν ως αντικείμενα, νιώθουμε μειωμένοι και πληγωμένοι. Η ενσυναίσθηση είναι το εργαλείο για να αναγνωρίζουμε και να εκτιμούμε τους άλλους. Στις κοινωνίες, η συλλογική ενσυναίσθηση είναι το κλειδί του πολιτισμού. Η ενσυναίσθηση δίνει στους ανθρώπους έναν χάρτη για την ηθική και τη θετική κοινωνική συμπεριφορά. Αποτελεί προϋπόθεση για να εκτιμήσουν και να αγωνιστούν για την ακεραιότητα και τη δικαιοσύνη. Με την ενσυναίσθηση, όταν σκεφτόμαστε πώς θα αισθανόμασταν εμείς στη θέση του άλλου, μπορούμε επίσης να δούμε πώς θα θέλαμε να μας φέρονται αν ήμασταν στη θέση του άλλου.
Ωστόσο, η εκμάθηση της ενσυναίσθησης απαιτεί προσπάθεια και η ενσυναίσθηση από μόνη της δεν εγγυάται θετικές συνδέσεις. Είναι ένα εργαλείο ή μια δεξιότητα που παρέχει στους ανθρώπους πληροφορίες από τις οποίες είμαστε στη συνέχεια ελεύθεροι να αναλάβουμε δράση ή όχι. Η ενσυναίσθηση από μόνη της είναι ουδέτερη. Το τι επιλέγουμε να κάνουμε με αυτήν εξαρτάται από εμάς.
Η πρόκληση με την ενσυναίσθηση είναι να είμαστε ανοιχτοί στο να αποκτήσουμε γνώση για τους άλλους. Τείνουμε να είμαστε προκατειλημμένοι όταν πρόκειται για ενσυναίσθηση. Είμαστε καλύτεροι στο να διαβάζουμε αυτούς που μας μοιάζουν παρά τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί. Για παράδειγμα, μια ερευνητική μελέτη που επικεντρώθηκε στον καθρέφτη του πόνου (να βιώνεις τον πόνο κάποιου άλλου σαν να ήταν ο δικός σου) εξέτασε την εγκεφαλική δραστηριότητα των παρατηρητών διαφορετικών χεριών που καρφώθηκαν με μια βελόνα. Όταν οι συμμετέχοντες παρατηρούσαν χέρια που είχαν την ίδια φυλή με τα δικά τους, το καθρέφτισμά τους ήταν έντονο.
Όταν παρατηρούσαν χέρια που ήταν διαφορετικής φυλής, το καθρέφτισμά τους ήταν σημαντικά ασθενέστερο. Και για να ελέγξουν την επιρροή της φυλετικής προκατάληψης, οι
ερευνητές έδειξαν επίσης στους συμμετέχοντες ένα μωβ χέρι να καρφώνεται με βελόνα. Με το μωβ χέρι, η εγκεφαλική δραστηριότητα των παρατηρητών έδειξε κατοπτρισμό, αλλά κάπου ανάμεσα στα άλλα δύο χέρια φυσικού χρώματος. Η έρευνα αυτή αποδεικνύει ότι, νευρολογικά, είναι πιο πιθανό να βιώσουμε τα συναισθήματα ενός άλλου με τον οποίο βλέπουμε ομοιότητες. Αν υπάρχει μια έντονα μαθημένη προκατάληψη, όπως συμβαίνει με τον ρατσισμό, μπορεί να είναι ακόμη πιο δύσκολο να βιώσουμε τα συναισθήματα του άλλου. Η ενσυναισθητική προκατάληψη σημαίνει ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να αντικατοπτρίζουν αυτούς που βλέπουν ως παρόμοιους.
Αυτό σημαίνει ότι η ενσυναίσθηση είναι για πάντα καταδικασμένη να είναι προκατειλημμένη; Όχι, επειδή η προκατάληψη μαθαίνεται. Στο πείραμα με τα διαφορετικού χρώματος χέρια, υπήρχε μια προκατάληψη που είχε διδαχθεί κοινωνικά – η σημασία ενός διαφορετικού χρώματος χεριού. Αν επρόκειτο απλώς για διαφορά, το μωβ χέρι θα είχε ερμηνευτεί με τον ίδιο τρόπο όπως και το χέρι διαφορετικής φυλής. Και διδασκόμαστε επίσης την προτίμηση στην ομοιομορφία, και αυτό επίσης μαθαίνεται.
Αν δεν μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας στους άλλους, αυτό δυσκολεύει τη σχέση μας. Τα καλά νέα είναι ότι το να βλέπουμε τον εαυτό μας στους άλλους μπορεί να διδαχθεί και οι αντιλήψεις μας μπορούν να αλλάξουν.
Οι διαφορές σύμφωνα με τις οποίες οι άνθρωποι αποδίδουν ταυτότητα εξαφανίζονται με την πάροδο του χρόνου λόγω των αλλαγών στην κοινωνική ή πολιτική σκέψη. Για παράδειγμα, μία από τις χαμηλότερες ομάδες μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ήταν οι Ιρλανδοί. Οι Αγγλοπροτεστάντες τους θεωρούσαν βρώμικους, ανήθικους και τεμπέληδες. Μεγάλο μέρος αυτής της προκατάληψης ήταν αποτέλεσμα της θρησκευτικής προκατάληψης των Προτεσταντών έναντι των καθολικών Ιρλανδών. Και σήμερα; Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν γνωρίζουν καν την ιρλανδική καταγωγή τους. Από την άλλη πλευρά, έχουμε δημιουργήσει κοινωνικές αντιλήψεις και πεποιθήσεις που παραμένουν και έχουν ισχυρό αντίκτυπο. Πριν από εκατοντάδες χρόνια, οι έγχρωμοι Αφρικανοί μεταφέρθηκαν στο δυτικό ημισφαίριο ως σκλάβοι από τους λευκούς και θεωρήθηκαν τόσο διαφορετικοί από τους λευκούς αποίκους που δεν θεωρούνταν καν πλήρεις άνθρωποι.
Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι διδάσκονται να σκέφτονται για τις άλλες φυλές συχνά υπερισχύει της ενοποιητικής κατηγορίας του ανθρώπου. Σήμερα βλέπουμε αυτή την τάση στη χρήση του “φυλετισμού”, την προτίμηση για εκείνους που θεωρείς ότι μοιάζουν και ανήκουν στην ομάδα σου, ενώ ταυτόχρονα πολεμάς με εκείνους που θεωρείς ότι ανήκουν σε μια ανταγωνιστική ομάδα, άρα διαφορετική από τη φυλή σου. Ονομάζω αυτή την τάση “κακό φυλετισμό”. Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η επιβίωση εξαρτιόταν από το να είσαι μέλος μιας ομάδας, και κατά πολλούς τρόπους εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Τα ανθρώπινα βρέφη εξαρτώνται για μεγάλο χρονικό διάστημα, και έτσι η ανατροφή των παιδιών γινόταν καλύτερα σε φυλές. Το πλήθος των καθηκόντων που απαιτούνται για την επιβίωση και για την ανατροφή μιας νέας γενιάς απαιτούσε πολλοί ενήλικες να συγκεντρώνονται και να μοιράζονται τις προσπάθειες.
Όταν οι άνθρωποι βλέπουν τους άλλους ως διαφορετικούς, γίνεται πιο δύσκολο να δούμε τον εαυτό μας σε αυτούς. Το σημερινό πολιτικό κλίμα αναδεικνύει το χάσμα “εμείς εναντίον αυτών” και, ως αποτέλεσμα, έχουμε έλλειμμα ενσυναίσθησης. Τα εκλογικά μας πρότυπα αναδεικνύουν τις διαφορές στις αξίες που συμβαδίζουν με τις διαφορές στην ένταξη σε ομάδες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι στις αγροτικές περιοχές ψηφίζουν διαφορετικά από ό,τι στις πόλεις, και στη ρητορική που συνοδεύει τις αποφάσεις των ψηφοφόρων, υπάρχουν πολύ διαφορετικές εμπειρίες ζωής και ομαδικές αλληλεπιδράσεις για τους ψηφοφόρους της υπαίθρου σε σύγκριση με τους ψηφοφόρους των πόλεων. Η έκθεση, ή η έλλειψη έκθεσης σε άλλες ομάδες και διαφορετικές εμπειρίες ζωής, διαμορφώνει τις πολιτικές απόψεις των ανθρώπων. Η έλλειψη έκθεσης σε διαφορετικούς άλλους και εμπειρίας με αυτούς θέτει σε κίνδυνο την ενσυναίσθηση, ιδίως την κοινωνική ενσυναίσθηση, και η έλλειψή της οδηγεί σε κακό φυλετισμό.
Αυτή η αντίληψη “εμείς εναντίον αυτών” μειώνει την ικανότητα ενσυναίσθησης. Οπότε, τι μπορεί να γίνει; Παρόλο που η πνευματική μας εκπαίδευση μας διδάσκει ότι το να είμαστε διαφορετικοί επηρεάζει την ικανότητά μας να επεξεργαζόμαστε γνωστικά τις εμπειρίες των άλλων, αυτό δεν είναι κάτι δεδομένο. Τα καλά νέα είναι ότι τα μονοπάτια του εγκεφάλου μας μπορούν να αλλάξουν, σε μια διαδικασία που ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Μπορούμε να δημιουργήσουμε νέους τρόπους σκέψης, οι οποίοι με τη σειρά τους μας επιτρέπουν να είμαστε σε θέση να επεξεργαζόμαστε με ενσυναίσθηση. Πρέπει να μάθουμε ότι η γεφύρωση των διαφορών είναι μέρος της ενσυναίσθητικής διαδικασίας. Για κάποιους από εμάς, αυτό συμβαίνει σε νεαρή ηλικία και επεξεργαζόμαστε την ενσυναίσθηση χωρίς να σκεφτόμαστε. Για άλλους, πρέπει να δουλέψουμε πάνω στην ενσυναίσθηση ως ενήλικες. Παρόλο που είναι πάντα ευκολότερο να διαμορφώνουμε συνήθειες όταν είμαστε νέοι, είναι ακόμα δυνατό να αναπτύξουμε νέες συνήθειες ως ενήλικες.
Η προκατάληψη και ο συναισθηματισμός είναι το αποτέλεσμα κακώς μαθημένων συμπεριφορών … Δεν είναι ενσυναίσθηση.
Πώς φτάνουμε εκεί; Το πλήρες φάσμα της ενσυναίσθησης μπορεί να συμπυκνωθεί σε επτά συμπεριφορές:
Έχετε επίγνωση των σωματικών σας αντιδράσεων ως προς τις συμπεριφορές των άλλων– πώς ανταποκρίνεται το σώμα σας σε καταστάσεις που αφορούν άλλους; Δώστε προσοχή στις ασυνείδητες αντιδράσεις σας, όπως το να αισθάνεστε σωματικά λυπημένοι όταν ένα άλλο άτομο μοιράζεται μαζί σας μια ιστορία για ένα θλιβερό γεγονός στη ζωή του ή να χαμογελάτε χωρίς να το συνειδητοποιείτε επειδή σας λένε κάτι χαρούμενο.
Ανακαλύψτε τι σημαίνουν αυτές οι αντιδράσεις για εσάς – καθρεφτίζετε πάντα τους άλλους; Ή είναι κάτι που συγκρατείστε να κάνετε; Αφήστε τον εαυτό σας να το βιώσει, ακόμα κι αν νιώθει λίγο παράξενα επειδή τα συναισθήματα προέρχονται από τη ζωή κάποιου άλλου και όχι από τη δική σας.
Πάρτε μια ανάσα, μια στιγμή, για να αναγνωρίσετε τα δικά σας συναισθήματα και φροντίστε να διακρίνετε ποια συναισθήματα ανήκουν σε εσάς και ποια στον άλλον.
Μόλις αναγνωρίσετε τα συναισθήματά σας ως ξεχωριστά από τα συναισθήματα του άλλου ατόμου, φροντίστε να μην αφήσετε τα συναισθήματά σας να σας κατακλύσουν ή να σας απομακρύνουν από το άλλο άτομο. Άλλωστε, μπορείτε να δώσετε καλύτερη προσοχή στο άλλο άτομο αν δεν είστε υπερβολικά συναισθηματικά φορτισμένοι.
Τώρα είστε έτοιμοι να μπείτε στη θέση του άλλου ατόμου, να δείτε την εμπειρία μέσα από τα δικά του μάτια. Προσπαθείτε να καταλάβετε τι σημαίνουν γι’ αυτούς τα συναισθήματα και οι εμπειρίες τους. Να θυμάστε, δεν φαντάζεστε τι θα κάνατε εσείς στη θέση τους, αλλά προσπαθείτε να καταλάβετε πραγματικά τι είναι αυτό που βιώνουν.
Για να περπατήσετε πραγματικά στη θέση του άλλου, είναι σημαντικό να δώσετε προσοχή στο περιβάλλον. Τι συμβαίνει γύρω σας, στο άλλο άτομο, στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο; Επεξεργαστείτε τον τρόπο με τον οποίο η ιστορία έχει παίξει ρόλο στις κοινές και ξεχωριστές εμπειρίες της ζωής σας. Αυτό το βήμα είναι σημαντικό για τη γεφύρωση διαφορών όπως η φυλή, η εθνικότητα, το φύλο και η πολιτική ιδεολογία.
Αναρωτηθείτε με ποιόν τρόπο είστε ίδιοι ή διαφορετικοί από τους άλλους και τι σημαίνει αυτό για εσάς και για τους άλλους; Μερικές φορές, χρειάζεται να το κάνουμε αυτό ως συζήτηση μεταξύ ανθρώπων και ομάδων. Η ενσυναίσθηση είναι ένα σπουδαίο εργαλείο, αλλά κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ακριβώς τι βιώνει ένα άλλο άτομο ή μια άλλη ομάδα. Ο διάλογος με τους άλλους οικοδομεί την ενσυναίσθηση, και το να είσαι ενσυναισθητικός κάνει αυτές τις συζητήσεις πιο αποτελεσματικές και ουσιαστικές.
Επειδή η ενσυναίσθηση περιλαμβάνει συναισθήματα, ορισμένοι άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν είναι καλός οδηγός ζωής. Υποστηρίζουν ότι η ενσυναίσθηση αφήνει τα συναισθήματά μας να κυριαρχήσουν και ότι κατά συνέπεια δεν παίρνουμε σωστές αποφάσεις. Αυτό είναι το επιχείρημα που διατύπωσε ο ψυχολόγος Paul Bloom στο βιβλίο του Against Empathy (2016). Ο τίτλος και μόνο είναι μάλλον προκλητικός και μας προκαλεί να σκεφτούμε πώς η ενσυναίσθηση μπορεί να μας παρασύρει.
Ο Bloom θεωρεί την ενσυναίσθηση μεροληπτική επειδή εστιάζουμε για σύντομο χρονικό διάστημα σε κάποιον μόνο λόγω συναισθημάτων και επειδή δεν σκεφτόμαστε μέσα από αυτό που νιώθουμε. Και ακόμη και όταν σκεφτόμαστε τις καταστάσεις, είμαστε προκατειλημμένοι απέναντι σε εκείνους που γνωρίζουμε ή που μας μοιάζουν. Αυτές οι ανησυχίες είναι αληθινές, αλλά δεν είναι αποτέλεσμα της πλήρους εφαρμογής της ενσυναίσθησης. Η προκατάληψη και ο συναισθηματισμός είναι αποτέλεσμα κακώς μαθημένων συμπεριφορών. Ο Bloom έχει δίκιο ότι αυτά τα συναισθήματα είναι προβληματικά, αλλά δεν είναι ενσυναίσθηση.
Ζούμε σε έναν ετερογενή και ποικιλόμορφο κόσμο. Ανήκουμε σε διαφορετικές ομάδες που συχνά δεν διασταυρώνονται ποτέ. Είναι εύκολο να πιστέψουμε στερεότυπα για αυτές τις άλλες ομάδες. Είναι πιο δύσκολο να μάθουμε γι’ αυτές και να φανταστούμε πώς είναι πραγματικά η καθημερινότητά τους. Αυτή η προσπάθεια απαιτεί ενσυναίσθηση.
Αν δούμε τον εαυτό μας στους άλλους, αν μπούμε στη θέση τους, δεν έχουμε πολλά να φοβηθούμε και μπορούμε να επιτρέψουμε στην ενσυναίσθηση να μας βοηθήσει να αποφασίσουμε πώς να αντιδράσουμε και να συμπεριφερθούμε. Είναι πρόκληση να ασχοληθούμε με την ενσυναίσθηση, δεν είναι εύκολο. Κάποιες μέρες, σε κάποιες καταστάσεις, η ενσυναίσθηση μπορεί να έρθει εύκολα, άλλες φορές όχι. Όταν οι άνθρωποι είναι φοβισμένοι, αγχωμένοι ή ανήσυχοι, μπορεί να τους είναι δύσκολο να απομακρυνθούν από τα δικά τους συναισθήματα και να συντονιστούν με εκείνα ενός άλλου ατόμου. Ωστόσο, λόγω του καθρεφτίσματος, η ενσυναίσθηση γεννάει ενσυναίσθηση. Όσο περισσότερο τη χρησιμοποιούμε, τόσο περισσότερο θα τη χρησιμοποιούν και οι άλλοι γύρω μας.
Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να ακουστούν και να γίνουν κατανοητοί. Κάθε ομάδα θέλει να αναγνωριστεί. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί χωρίς ενσυναίσθηση.
Πηγές: Aeon.com, forbes.com, medium.com, scrippscollege.edu
Μετάφραση & Επιμέλεια: Τσιλίγκου Αμαλία, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια