Πλουραλιστική πρακτική στην ψυχοθεραπεία: Από την οπτική της ανθρωπολογίας της υγείας
Dr Natalie Tobert, Ανθρωπολόγος της Υγείας, natalietobert@gmail.com, https://www.aethos.org.uk/
Μετάφραση και επιμέλεια στα ελληνικά: Μυρτώ Νοχού -Ψυχολόγος, M.Sc Διασυνδετική Ψυχιατρική- -εκπαιδευόμενη στην συστημική ψυχοθεραπεία
«Τιμώντας τη διαφορετικότητα». Η λέξη «τιμώντας» ανοίγει αυτόματα νέα μονοπάτια θέασης και στάσης απέναντι στους ανθρώπους. Σε όλα τα πλαίσια της ζωής μας γενικότερα, αλλά και σε ένα θεραπευτικό ή ιατρικό πλαίσιο ειδικότερα, ερχόμαστε σε επαφή με ανθρώπους με τους οποίους έχουμε πολλές κοινές αναφορές, κοινούς κώδικες, κοινή κουλτούρα και παρόμοιες αφηγήσεις. Ωστόσο, χρειάζεται να γνωρίζουμε ότι θα συναντηθούμε και με τα σημεία τους που δεν είναι κοινά ή καλύτερα που δεν μας είναι τόσο οικεία. Είναι τόσο χρήσιμο να μπορέσουμε να γνωρίσουμε αυτά τα σημεία, να τα κατανοήσουμε και, αν τα καταφέρουμε, να τα τιμήσουμε. Μέσα από την επαφή και την επεξεργασία αυτών των σημείων θα μπορέσουμε να υποστηρίξουμε πραγματικά τους ανθρώπους με τον τρόπο που χρειάζονται και όχι με τον τρόπο που ξέρουμε ή που μας είναι οικείος. Και ίσως να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε χώρους ή να δημιουργήσουμε τα κενά για να υπάρξουν οι χώροι που θα φιλοξενήσουν, θα συντροφεύσουν και θα συνδεθούν με τους ανθρώπους με τρόπο που όλες αυτές οι διαφορές κάποια στιγμή θα πάψουν να ονομάζονται έτσι και δεν θα ξεχωρίζουν με τρόπο που απομακρύνει, που απομονώνει και πονάει αλλά θα ξεχωρίζουν με τρόπο που ενισχύει την περιέργεια, την εξέλιξη και τον θαυμασμό.
Πολλαπλές αφηγήσεις, πολυάριθμες προοπτικές
Οι πολλαπλές προοπτικές είναι το κλειδί για την πρακτική της συμβουλευτικής και της θεραπείας με διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες.
Μια βασική απαίτηση του κλάδου της ανθρωπολογίας της υγείας είναι να τιμηθούν οι πολλαπλές αφηγήσεις γύρω από την υγεία και την ευημερία. Η έρευνα στο πλαίσιο της ανθρωπολογίας της υγείας διασφαλίζει πάντα τη διερεύνηση πολλαπλών προοπτικών, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μελετώνται και να εξετάζονται σύμφωνα με τις δικές τους αντιλήψεις αλλά και μέσα από το πρίσμα της Δυτικής Κεντροευρωπαϊκής προοπτικής. Οι πολλαπλές προοπτικές είναι το κλειδί για την πρακτική της συμβουλευτικής και της θεραπείας με διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες.
Το έργο ενός ανθρωπολόγου της υγείας περιλαμβάνει πάντα την καταγραφή πολλαπλών αφηγήσεων γύρω από την υγεία, έτσι ώστε οι κοινωνίες να μην εξετάζονται μόνο υπό το πρίσμα των αντιλήψεων της δυτικής βιοϊατρικής, αλλά να λαμβάνονται υπόψη οι ξεχωριστές ερμηνείες των ανθρώπων και να αναγνωρίζονται οι προσωπικές τους ιστορίες. Έκανα την εγγραφή μου για να πάρω το πτυχίο στον τομέα της ανθρωπολογίας της υγείας, δέκα χρόνια αφότου είχα ολοκληρώσει το διδακτορικό μου, καθώς θωρούσα ότι θα μου πρόσφερε μια γλώσσα επικοινωνίας για να συνεργαστώ με γιατρούς και με ψυχιάτρους. Αργότερα ξεκίνησα να παραδίδω μαθήματα για την Πολιτιστική Ποικιλομορφία και την Ψυχική Ευημερία, τα οποία τελικά συνέχισα να παραδίδω για δεκαετίες, προκειμένου να μειωθούν οι κοινωνικές ανισότητες στον τομέα της υγείας, να ενισχυθεί η συμπερίληψη των ξεχωριστών κοινοτήτων σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο και να υποστηριχθεί το προσωπικό που έρχεται σε επαφή με άτομα τα οποία είναι «δύσκολο να προσεγγιστούν». Τα σεμινάρια για την ανθρωπολογία της υγείας, όπου συζητούσαμε θέματα υγείας και ευημερίας και στα οποία οι συμμετέχοντες ήταν μετανάστες πρώτης γενιάς στο AbdulMageed Educational Trust (για αφρικανικές και αραβόφωνες ομάδες), δεν θεωρήθηκαν μια μορφή θεραπείας αλλά έγιναν αντιληπτά ως μια υποστήριξη από την ίδια την κοινότητα και από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας που ήταν οικεία. Αυτοί οι συμμετέχοντες φάνηκε ότι αισθάνονταν πιο ασφαλείς με την θεραπεία που βιώσαν από κοινού με την κοινότητα τους.
Αν και δεν έχω κλινικό υπόβαθρο, τα τελευταία 16 χρόνια παραδίδω εκπαιδευτικά μαθήματα σε φοιτητές Ιατρικής 1ου, 2ου και 3ου έτους στην Ιατρική Σχολή του Μπράιτον και του Σάσεξ. Εκεί οι φοιτητές έχουν μελετήσει θέματα που συνδέονται με την ανθρωπολογία της υγείας, συμπεριλαμβανομένων και των παρακάτω, ως μέρος μιας στρατηγικής που θα τους βοηθήσει να κατανοήσουν βαθύτερα το πολιτισμικό υπόβαθρο των ασθενών τους ως μελλοντικοί γιατροί. Το ίδιο ισχύει και για τους θεραπευτές και τους συμβούλους. Τα θέματα που συνδέονταν με την ανθρωπολογία της υγείας και τα οποία μελετήθηκαν ήταν: «Το να είσαι μετανάστης», «Η έννοια της πνευματικότητας στην υγεία», «Γυναίκες και Εγκυμοσύνη», «Πολιτισμικές εικασίες για το σώμα», «Ψυχική υγεία», «Θρησκευτική εμπειρία και διευρυμένη συνείδηση», «Η έννοια του θανάτου, το να πεθαίνει κανείς και οι πεποιθήσεις για την επιβίωση πέρα από το θάνατο» και τέλος «Πολιτισμικές στροφές 180 μοιρών – U Turns» που έγιναν από τις κυβερνήσεις και τους νομοθέτες.
Μπορεί να ταιριάξει ένα μέγεθος σε όλους;
Ο φίλος και συνάδελφός μου, ψυχοθεραπευτής JoeBartholomew, ιδρυτής της RadicalCulture και της Indigenous and TranspersonalTherapiesAlliance (ITTA) με μύησε στην πλουραλιστική θεραπεία. Το πλουραλιστικό ηθικό πλαίσιο προτείνει διαφορετικά πράγματα που βοηθούν τους ανθρώπους σε διαφορετικές στιγμές της ζωής τους. Αυτό σημαίνει ότι η προσέγγιση «ένα μέγεθος που ταιριάζει σε όλους» δεν είναι κατάλληλη. Η ανθρωπολογία της υγείας καλύπτει τις αφηγήσεις διαφορετικών κοινοτήτων, διαφορετικών χωρών και διαφορετικών θρησκευμάτων. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να δείξει τον τρόπο με τον οποίο σε όλη την ιστορία των ανθρώπων υπάρχουν αλλαγές στη στάση, καθώς οι κυβερνήσεις και οι πληθυσμοί αλλάζουν τις αντιλήψεις τους και τους νόμους τους σε σχέση με το τι θεωρούν ηθικά σωστό. Η ακαταλληλότητα της προσέγγισης «ένα μέγεθος που ταιριάζει σε όλους» φαίνεται ξεκάθαρα αν εξετάσουμε το θέμα του «φυσιολογικού σώματος» και αν διερευνήσουμε τι σημαίνει η λέξη «φυσιολογικό» σε αυτό το πλαίσιο. Σημαίνει ότι όλοι έχουμε παρόμοια άκρα, μάτια και στόμα ή έχουμε το ίδιο χρώμα δέρματος ή έχουμε τις ίδιες κινητικές ικανότητες; Οι συμμετέχοντες διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο οι διάφορες κουλτούρες κατανοούν την έννοια του «φυσιολογικού», τις επιπτώσεις του τραύματος και την ιστορία της έννοιας του σώματος και των συναισθημάτων, καθώς και τα άτομα που έχουν διαφορετικές ευαισθησίες ή αυξημένες διορατικές ικανότητες. Σε αυτό το θέμα, εξετάζονται επίσης οι πλαστικές επεμβάσεις στα διάφορα σημεία του σώματος, σε διαφορετικές γεωγραφικές τοποθεσίες, με τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις τους.
διαβάστε επίσης το άρθρο της Sella Mc Namee για την έννοια της Ριζικής παρουσίας στην ψυχοθεραπεία : https://synixiseis.gr/2021/01/02/%cf%81%ce%b9%ce%b6%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%80%ce%b1%cf%81%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%af%ce%b1/
Πολιτισμικές στροφές 180 μοιρών – U Turns
Για μένα, η κατανόηση μέσα από ένα πλουραλιστικό πλαίσιο ηθικής είναι απαραίτητη όταν παρατηρούμε τα τρέχοντα πολιτικά σενάρια και τις πολεμικές επιθέσεις. Αν αναλογιστούμε το θέμα των «Πολιτισμικών στροφών 180 μοιρών – U Turns», μπορούμε να δούμε ότι τίποτα δεν παραμένει ίδιο με την πάροδο του χρόνου. Οι κυβερνήσεις και οι νομοθέτες αλλάζουν συστηματικά γνώμη, αν και μερικές φορές χρειάζεται να περάσουν μια ή δύο γενιές για να ανακαλέσουν παλιούς νόμους και να αποποινικοποιήσουν τους ανθρώπους (για παράδειγμα θέματα όπως: το σεξ εκτός γάμου, τα μωρά που γεννήθηκαν εκτός γάμου και που υποτίθεται ότι έχουν νοητική ανεπάρκεια, η αναγκαστική υιοθεσία, η ομοφυλοφιλία, η αναγκαστική εκπαίδευση, το προτιμώμενο χρώμα δέρματος, η προτιμώμενη θρησκεία, η ποινικοποίηση της άμβλωσης, οι πρόσφυγες που προτιμώνται έναντι άλλων, οι προτιμώμενες γλώσσες, η προτιμώμενη τάξη, η υπεροχή, η κυριαρχία και ο αποικισμός). Η πειθαρχία της ανθρωπολογίας της υγείας προσφέρει βαθιά υποστήριξη στους επαγγελματίες που εκπαιδεύονται στην πλουραλιστική θεραπεία.
Οφέλη της Ανθρωπολογίας της υγείας
Τι μπορεί να προσφέρει η ανθρωπολογία της υγείας στην πλουραλιστική θεραπεία και στον πλουραλισμό, ως μια τοποθέτηση της ποικιλομορφίας στην πράξη;
1. Η πειθαρχία τιμά την ισότητα και τη διαφορετικότητα.
2. Αυξάνει την ευαισθητοποίηση για την κοινωνική συμπερίληψη.
3. Παρουσιάζει μια σειρά πολιτισμικών, θρησκευτικών και πνευματικών πεποιθήσεων, χωρίς κριτική ή ιεράρχηση
4. Αποτυπώνει πολλαπλές αφηγήσεις και καταδεικνύει ότι δεν υπάρχει μια μοναδική, ενιαία, καθολική κοσμοθεωρία ή αλήθεια ή σύστημα πεποιθήσεων, αλλά μάλλον υπάρχουν πολλές κοσμοθεωρίες και συστήματα πεποιθήσεων σε όλο τον κόσμο, τα οποία είναι κοινωνικά και πολιτισμικά ενοποιημένα.
5. Καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτισμικά ενήμερες φιλοσοφικές, μεταφυσικές και κοσμολογικές πεποιθήσεις παρέχουν νόημα, σκοπό και αίσθηση ταυτότητας στις ζωές πολλών ανθρώπων, και όχι απλώς μια διαφορετική ταυτότητα η μια διαφοροποίηση από τους άλλους ανθρώπους.
6. Συζητά τον τρόπο με τον οποίο οι δυτικές ιατρικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν να αναπτυχθούν και να προσαρμοστούν ώστε να γίνουν περισσότερο συμπεριληπτικές ως προς τις ανάγκες των πολιτισμικών μειονοτήτων της κοινωνίας, των αποικιοκρατούμενων πληθυσμών και των ατόμων που έχουν μετακινηθεί ή έχουν αναγκαστεί να μετακινηθούν από τη χώρα καταγωγής τους. Αναγνωρίζει τις προσωπικές αφηγήσεις και την ιστορικότητά τους.
7. Τα εργαστήρια προσφέρουν μια σειρά εκπαιδευτικών μαθημάτων που προάγουν την κοινωνική συμπερίληψη, τόσο για νέους μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, που έχουν χαρακτηριστεί ως «δύσκολα προσεγγίσιμες ομάδες» από τις βασικές οργανώσεις υγείας, όσο και για όλο το προσωπικό πρώτης γραμμής.
Αλλάζουν οι καιροί
Το βασικό σημεία στην πειθαρχία της ανθρωπολογίας υγείας είναι η απαραίτητη προϋπόθεση να τιμώνται οι πολλαπλές αφηγήσεις και οι πολιτισμικές εξηγήσεις για την υγεία και την ευημερία, ιδιαίτερα όταν εργαζόμαστε με άτομα των οποίων οι πατρίδες είτε έχουν αποικιστεί ή είτε έχουν αναγκαστεί να υποστούν την συνθήκη να γίνουν «οι άλλοι» στο σπίτι τους, με νέους μετανάστες και με πρόσφυγες . Ωστόσο, για την υλοποίηση ομαδικών εργαστηρίων, έχει τεράστια σημασία το αν οι συμμετέχοντες νιώθουν αρκετά άνετα κατά την διάρκεια των συναντήσεων ώστε να φέρουν στη συζήτηση παραδείγματα από το δικό τους οικογενειακό τους υπόβαθρο. Διαπίστωσα ότι οι πρόσφατες μελέτες κοορτής των φοιτητών ιατρικής στο Μπράιτον είχαν ενσωματώσει πολύ περισσότερα στοιχεία για την πολιτισμική ποικιλομορφία και τις πολυάριθμες αφηγήσεις από τις αντίστοιχες μελέτες των προηγούμενων χρόνων που είχαν ενσωματώσει τις διαφορετικές απόψεις και έχουν γίνει εισηγητές με πιο παρωχημένες αντιλήψεις. Αυτό μου δείχνει ότι αλλάζουν οι καιροί στο ιατρικό επάγγελμα. Τα πλεονεκτήματα της εκπαίδευσης για θέματα ισότητας και διαφορετικότητας από την οπτική της ανθρωπολογίας της υγείας είναι ότι οι συμμετοχικοί διάλογοι μπορεί να μειώσουν την επαγγελματική εξουθένωση των εργαζομένων, να έχουν θετικό αντίκτυπο στο εκπαιδευόμενο ιατρικό προσωπικό, στους ψυχιάτρους πρώτης γραμμής, στους ψυχολόγους, στους νοσηλευτές, στους κοινωνικούς λειτουργούς, στους θεραπευτές και στους συμβούλους. Η εκπαίδευση στην κοινωνική συμπερίληψη υποστηρίζει τους συμμετέχοντες, ώστε να ενημερωθούν καλύτερα μέσω της ενίσχυσης της ευαισθητοποίησής τους για μια ηθική πρακτική. Με αυτόν τον τρόπο προάγεται η σημασία της διαφορετικότητας στις διάφορες πολιτισμικές οπτικές σε όλο τον κόσμο. Είναι σημαντικό για τους επαγγελματίες να έχουν εξαίχουσα ευαισθητοποίηση κατά τις αξιολογήσεις τους και κατά την πρακτική τους με κάθε ξεχωριστό περιστατικό στις δομές παροχής φροντίδας της ψυχικής υγείας καθώς και όταν προσφέρουν θεραπευτική φροντίδα σε άτομα με έντονες ψυχικές δυσκολίες, αναγνωρίζοντας το ιστορικό τους και τα «κοινότοπα» προβλήματα της καθημερινής ζωής τους.
Σχετικά με την Συγγραφέα
Η DrNatalieTobert είναι Βρετανίδα Ανθρωπολόγος της Υγείας, ειδίκευση την οποία κατέκτησε δέκα χρόνια μετά την απόκτηση διδακτορικού στην Ανθρωπολογία και την Αρχαιολογία. Διεξήγαγε έρευνα στο Νταρφούρ του Σουδάν (1988),ανέλαβε δύο ερευνητικές μελέτες στην Ινδία (2000, 2014) και αργότερα στο Λονδίνο του Ηνωμένου Βασιλείου, με νέους μετανάστες, πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Επιπλέον, διεξήγαγε έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο σε σχέση με τις πνευματικές και θρησκευτικές εμπειρίες (2007). ΗDrTobertπραγματοποίησε ερευνητική μελέτη στο Λονδίνο, του Ηνωμένου Βασιλείου με την υποστήριξη του KingsFund και του NHS Harrow, με νέους μετανάστες και πρόσφυγες (2008), και στη συνέχεια με τη σομαλική κοινότητα (2010a). Ένα τριετές πρόγραμμα προαγωγής της υγείας, έδειξε στους νέους μετανάστες το πως να έχουν πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες και υπηρεσίες φροντίδας της υγείας (2010β). Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι αρχηγοί των κοινοτήτων την ευχαρίστησαν για την εκπαίδευση στους τρόπους πρόσβασης στις υπηρεσίες, αλλά ρώτησαν εάν θα μπορούσε επίσης να εκπαιδευτεί και το προσωπικό ώστε να βελτιωθεί η κατανόησή τους για τις διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες. Αυτό αποτέλεσε τη βάση για την διδασκαλία μαθημάτων πολιτισμικής ποικιλομορφίας και ισότητας σε ιατρικές σχολές, νοσοκομεία και στο προσωπικό πρώτης γραμμής. Το βιβλίο Cultural PerspectivesonMentalWellbeing (2016) υποστηρίζει αυτή τη διδασκαλία. Τα τελευταία 16 χρόνια παραδίδει εκπαιδευτικά μαθήματα στους φοιτητές Ιατρικής 1ου, 2ου και 3ου έτους της Ιατρικής Σχολής του Μπράιτον και του Σάσεξ και για τρία χρόνια στον Ανοιχτό Διάλογο με την υποστήριξη ομότιμων (Peer- Supported Open Dialogue – POD) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει πραγματοποιήσει δια ζώσης εργαστήρια στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία, την Πολωνία, την Ισπανία, τη Σουηδία, την Ελβετία και τις ΗΠΑ και έχει υλοποιήσει ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο 15 εβδομάδων μέσω διαδικτύου με τίτλο «Σύγκρουση πεποιθήσεων», με συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο, κατά τη διάρκεια του πρώτουlockdown στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Μετάφραση και Επιμέλεια: Μυρτώ Νοχού – Ψυχολόγος
διαβάστε επίσης το άρθρο της Sella Mc Namee για την έννοια της Ριζικής παρουσίας στην ψυχοθεραπεία : https://synixiseis.gr/2021/01/02/%cf%81%ce%b9%ce%b6%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%cf%80%ce%b1%cf%81%ce%bf%cf%85%cf%83%ce%af%ce%b1/
Κείμενα της Natalie για περαιτέρω ανάγνωση
Tobert, N. (1988). TheEthnoarchaeology of the Zaghawa of Darfur (Sudan): Settlement and Transience, BAR IS 445, Cambridge Monographs in African Archaeology 30.
Tobert, N. (2000). Anegondi: Architectural Ethnography of a Royal Village in India, Vijayanagara Research Monograph, no.7, Manohar Press, New Delhi
Tobert, N. (2007). In-Sanity: Explanatory Models for Religious Experience, Occasional Paper no.3, Series 3, Religious Experience Research Centre, University of Wales, Lampeter
Tobert, N. (2008). Mental Health Needs Assessment with BME Communities, NHS Harrow
Tobert, N. (2010a). Somali Advocacy Research Report, Mind in Harrow/Kings Fund
Tobert, N. (2010b). Bridging Cultures, Dissolving Barriers, Mental Health Promotion With BME Communities, End of Year Evaluation Report 2009 / 2010, NHS Harrow
Tobert, N. (2013). Cultural Equalities: Training Resource Pack for Medical, Health and Social Care Front-line Service Providers (Unpublished).
Tobert, N. (2014). Spiritual Psychiatries: mental health practices in India and UK, Virginia.
Tobert, N. (2016). Cultural Perceptions on Mental Wellbeing: Spiritual Interpretations of Symptoms in Medical Practice.London: Jessica Kingsley Publishers