Από θύμα, σε επιζώσα, σε θριαμβευτή [1]
Ένας τρόπος για να κατανοήσουμε το θεραπευτικό ταξίδι είναι να σκεφτούμε ότι αναπτυσσόμαστε από ένα σημείο θυματοποίησης στην επιβίωση και, τελικά, στην ευημερία. Ενώ το άτομο δεν είχε καμία επιλογή για το ότι θυματοποιήθηκε, έχει την επιλογή να αναπτυχθεί μέσα από αυτά τα στάδια.
Ανεξάρτητα από το ποιο ήταν το τραυματικό γεγονός, πού ή πότε συνέβη, υπήρξε μια χρονική περίοδος κατά την οποία συνέβη η θυματοποίηση. Αυτή η θυματοποίηση δεν είναι κάτι για το οποίο το οποιοδήποτε υποκείμενο θα πρέπει να αισθάνεται ενοχές ή ντροπή, αλλά είναι μια πραγματικότητα που πρέπει να κατανοήσει, να αποδεχτεί και να αναπτυχθεί μέσα από αυτήν. Όταν ένα άτομο δεν μπορεί ή δεν αναπτύσσεται μέσα από την περίοδο της θυματοποίησης, ενδεχομένως το άτομο αυτό να έχει κολλήσει στο στάδιο του θύματος.
Ένα άτομο που βρίσκεται στο στάδιο του θύματος αισθάνεται σαν να βρίσκεται ακόμα στο τραύμα – ανεξάρτητα από το πόσο καιρό πριν συνέβη το πραγματικό τραυματικό περιστατικό (ή τα πραγματικά τραυματικά περιστατικά). Η αίσθηση ότι βρίσκεται σε εκείνη τη χρονική στιγμή διαπερνά τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις συμπεριφορές του ατόμου, ακόμη και την αίσθηση του εαυτού του. Είναι σύνηθες για ένα άτομο σε αυτό το στάδιο να αποφεύγει πολλά συναισθήματα, ενώ βιώνει σε αφθονία συναισθήματα αδυναμίας, ευαλωτότητας, ευθραυστότητας, αυτολύπησης, μούδιασμα, ήττας, ντροπής, αυτομίσους και αποθάρρυνσης. Το άτομο μπορεί να αισθάνεται εκτός ελέγχου ή θυμωμένο, να θέλει να κρυφτεί και να ελπίζει ότι θα σωθεί. Έτσι συχνά πιστεύει ότι δεν έχει επιλογές και ότι έχει λίγες δυνατότητες και ένα ανέλπιδο μέλλον. Αυτός ο συνδυασμός σκέψεων οδηγεί σε ελάχιστο προγραμματισμό για το μέλλον και σε ενασχόληση με το παρελθόν.
Επιπλέον, το άτομο μπορεί να αισθάνεται ότι βασανίζεται από τις αναμνήσεις του συμβάντος, ιδίως αν παλεύει με αναδρομές στο παρελθόν. Οι συνήθεις συμπεριφορές που προκύπτουν από αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα είναι αυτοκαταστροφικές, όπως οι εθισμοί ή μια διάχυτη παθητικότητα. Ενώ τα περισσότερα υποκείμενα, ακόμη και εκείνα που έχουν κολλήσει σε αυτό το στάδιο για αρκετό καιρό, δεν επιθυμούν να βρίσκονται στο στάδιο της θυματοποίησης, ορισμένα βιώνουν δευτερεύοντα οφέλη (όπως αγάπη, υποστήριξη, προσοχή, βοήθεια) με το να βρίσκονται σε αυτό το στάδιο του θύματος.
Αυτά τα οφέλη μπορούν επίσης να συνδυαστούν με τον τρόπο ζωής και την ταυτότητα του ατόμου, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολο να αναπτυχθεί μέσα από αυτή τη φάση. Ακριβώς όπως κάποια άτομα δυσκολεύονται να εγκαταλείψουν αυτό το στάδιο, κάποια άλλα δυσκολεύονται να βρίσκονται σε αυτό το στάδιο και προσπαθούν να αποφύγουν να αναγνωρίσουν την αλήθεια της θυματοποίησης. Καμία από τις δύο συνθήκες δεν είναι υγιής, διότι η πραγματική επούλωση μπορεί να συμβεί μόνο όταν κάποιος έχει μείνει μέσα σε αυτό το στάδιο και στη συνέχεια έχει θεραπευτεί από αυτό.
Μόλις ένα άτομο ξεπεράσει το στάδιο του θύματος, εισέρχεται στο στάδιο του επιζώντος, το οποίο είναι η στιγμή κατά την οποία αρχίζει να αισθάνεται δυνατό και σίγουρο και να πιστεύει πραγματικά ότι υπάρχουν πόροι και επιλογές. Μια βασική διαπίστωση αυτού του σταδίου είναι ότι το άτομο έχει ξεπεράσει το τραύμα παραμένοντας άθικτο, ή ως επί το πλείστον άθικτο, και βρίσκεται πράγματι έξω από αυτό. Αυτή η κατανόηση επιτρέπει στο άτομο να αρχίσει να ενσωματώνει το τραύμα στην ιστορία της ζωής του, να αναλάβει τον έλεγχο της ζωής και να αναγνωρίσει τις δυνατότητες αλλαγής και ανάπτυξης.
Σε πολλές περιπτώσεις, μια αίσθηση ικανοποίησης συνοδεύει αυτή τη συνειδητοποίηση, όπως και μια μετατόπιση σε μια συναισθηματική κατάσταση που έχει λιγότερη ταλαιπωρία, λιγότερο πόνο, λιγότερες ενοχές και σίγουρα λιγότερη κατάθλιψη. Πολλά από τα δύσκολα συναισθήματα μειώνονται, και παρόλο που αυτή δεν είναι απαραίτητα μια ευτυχισμένη φάση της ζωής, στιγμές ευτυχίας θα αρχίσουν να συμβαίνουν πιο συχνά. Καθώς προχωρά κανείς σε αυτό το στάδιο, το να ζει μία μέρα τη φορά γίνεται όλο και περισσότερο πρωταρχική εστίαση. Η αντιμετώπιση από μέρα σε μέρα και η δράση με βάση τη δέσμευση για θεραπεία, εμπιστοσύνη και αποκατάσταση των σχέσεων γίνεται η ουσία της θεραπείας.
Το στάδιο του ευημερούντος ατόμου, αποκρυσταλλώνει την ανάπτυξη του σταδίου του επιζώντος ατόμου και οδηγεί τη θεραπεία του στο σημείο όπου έχει γενική ικανοποίηση από τη ζωή καθώς και την αίσθηση ότι η συνηθισμένη ζωή είναι ενδιαφέρουσα και ευχάριστη. Η δέσμευση να προχωρήσει το εκάστοτε υποκείμενο μπροστά, να φροντίσει τη σωματική του υγεία, να επενδύσει στην καριέρα του, στις σχέσεις του, στον έρωτα και στη ζωή του, επιτρέπει την πραγματοποίηση αυτών των ωφέλιμων καταστάσεων. Σε συναισθηματικό επίπεδο, η αίσθηση δύναμης, ενδυνάμωσης, συμπόνιας, ανθεκτικότητας και αυτοπροσδιορισμού επισκιάζουν τα συναισθήματα που βιώνονται στο στάδιο του θύματος. Επιπλέον, προκύπτει μια ανανεωμένη αίσθηση χαράς, ειρήνης και ευτυχίας επειδή το άτομο έχει αναπτυχθεί, παρά την τραυματική εμπειρία, και ζει καλά.
Σε αυτό το στάδιο της ευημερίας, η σκέψη του ατόμου γίνεται λιγότερο απαισιόδοξη- αρχίζει να σκέφτεται και να πιστεύει ότι υπάρχουν μακροπρόθεσμες επιλογές, ότι έχει νόημα ο σχεδιασμός για το μέλλον και αρχίζει να αναγνωρίζει και να αγκαλιάζει νέες δυνατότητες. Αυτή η ποιότητα στη διαβίωση αποδεικνύεται επίσης με την ικανότητα να συνδέεται με άλλα υποκείμενα που υποφέρουν, να αποδέχεται τις ατέλειες των αγαπημένων του προσώπων και να τα προσεγγίζει. Η ζωή είναι και πάλι πλούσια σε ουσιαστικές σχέσεις που βοηθούν το άτομο να βρει μια αίσθηση νοήματος και σκοπού. Εάν παραμένουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες ή άλλα ζητήματα, το άτομο έχει μάθει πώς να τα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά. Τελικά, αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κάτι περισσότερο από θύμα. Αναγνωρίζει τον εαυτό του ως ένα πολύτιμο ον το οποίο, αν και έχει βιώσει μια τραγωδία, έχει ανυψωθεί και ξεπεράσει το τραύμα.
[1] η χρήση τριών διαφορετικών γενών (το θύμα, η επιζώσα, ο θριαμβευτής) γίνεται για λόγους γλωσσικής συμπερίληψης όλων των φύλων.
Μετάφραση & Επιμέλεια: Παπαδοπούλου Νατάσσα, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια