Ψυχοθεραπεία με άτομα που δεν έχουν τη δυνατότητα προφορικής επικοινωνίας

Ψυχοθεραπεία με άτομα που δεν έχουν τη δυνατότητα προφορικής επικοινωνίας

Πηγή: https://www.psychotherapy.net/

«Υπάρχει μια διάθεση, μια προσπάθεια, μια τάση ή έστω μια σκέψη να δημιουργούμε όλο και πιο συμπεριληπτικούς χώρους στην ψυχοθεραπεία, στην φροντίδα της ψυχικής υγείας αλλά και στην καθημερινή μας επαφή με τους ανθρώπους. Γεγονός που είναι σπουδαίο και θαυμάσιο καθώς με αυτόν τον τρόπο προχωράει η σκέψη, η δράση, η πραγματικότητα και η κοινωνία. Η ιδέα της συμπερίληψης είναι ρευστή και υπό διαρκή διαπραγμάτευση και αναπροσαρμογή των ορίων και του εύρους της. Χρειάζεται να προσπαθούμε και να καταφέρνουμε να γινόμαστε ευέλικτοι και δημιουργικοί. Και όταν θεωρούμε ότι τα έχουμε καταφέρει, να γνωρίζουμε ότι χρειάζεται ξανά η διαδικασία του αναστοχασμού για την δημιουργία και άλλων νέων τοπίων που μπορεί να μην έχουν την τυπική ή συνήθη μορφή που γνωρίζουμε, δηλαδή να απουσιάζει η δυνατότητα διαλόγου με τον τυπικό προφορικό τρόπο. Το ζητούμενο είναι να υπάρξει επαφή καθώς ακόμα και όταν όλα δείχνουν πως δεν υπάρχει τρόπος αυτή να επιτευχθεί, πάντοτε είναι παρούσα και ενεργή η ανάγκη για την σύνδεση. Ο τρόπος για αυτή την επαφή μπορεί να μην είναι ξεκάθαρος ή γνωστός ή οικείος σε καμία από τις δύο πλευρές, ειδικά στην αρχή. Όμως όταν υπάρχει η ανάγκη από έστω δύο πλευρές ανοίγει ο δρόμος για την δημιουργικότητα, για την εφευρετικότητα, για την περιέργεια. Τελικά αυτός ο δρόμος αναπόφευκτα θα οδηγήσει στην σχέση, που από μόνη της μπορεί να επουλώσει, να επικοινωνήσει πληροφορίες και να εξελίξει όλα τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτήν. Το κείμενο του Τομ Μέντλαρ LMHC που αναφέρεται στην πρακτική του κατά την εργασία του στον τομέα της Συμπεριφορικής Υγείας στην Health DriveCorporation μας προσφέρει ιδέες για μεγαλύτερη δημιουργικότητα, ευελιξία και σύνδεση στην φροντίδα της ψυχικής υγείας.»

Μυρτώ Νοχού

-Γεια σου, Jane.

-Με λένε Tom.

-Μπορείς να με ακούσεις; Ανοιγόκλεισε τα μάτια σου μία φορά για το ναι και δύο φορές για το όχι.

-Ένα κλείσιμο ματιών.

– Είναι το όνομά σου Jane;

-Ένα κλείσιμο ματιών.

-Είναι το όνομά μου Tom;

-Ένα κλείσιμο ματιών.

-Είναι το όνομά μου George;

-Δύο κλεισίματα ματιών.

-Είναι το όνομά σου George;

-Δύο κλεισίματα ματιών.

Η Jane είναι ένα άτομο με πλήρη παράλυση και μπορεί να επικοινωνεί μόνο με το κλείσιμο των ματιών της– το ένα κλείσιμο των ματιών είναι το ναι και δύο κλεισίματα των ματιών είναι το όχι. Οι απαντήσεις της με ναι/όχι, έχουν δοκιμαστεί από τον λογοθεραπευτή και έχουν θεωρηθεί αξιόπιστες. Ανταποκρινόμενη σε μια σειρά από δικά μου σχόλιά και ερωτήσεις, μπορούσε να εκφράσει τις απαντήσεις της και σταδιακά να δομήσει έναν διάλογο σε σχέση με τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ανησυχίες της.

Έπειτα από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο στο στέλεχος του εγκεφάλου, η Rachel έμεινε παράλυτη από το λαιμό και κάτω. Οι λειτουργίες του εγκεφάλου της δεν επηρεάστηκαν και μπορεί να έχει όλες τις εκφράσεις του προσώπου, αλλά δεν μπορεί να μιλήσει ή να κινήσει το σώμα ή τα άκρα της. Η Rachel επικοινωνεί χρησιμοποιώντας έναν διάφανο πλαστικό πίνακα με μαύρα γράμματα της αλφαβήτου και αριθμητικά ψηφία. Κρατάω ψηλά τον πίνακα και παρακολουθώ τα μάτια της, που τον ‘’σκανάρουν’’ προσεκτικά και μεθοδικά και στη συνέχεια λέω φωναχτά κάθε γράμμα που επιλέγει κοιτώντας το, καθώς εκείνη δημιουργεί λέξεις και προτάσεις. Η Rachel μπορεί να έχει βαθυστόχαστες και ουσιώδεις συνομιλίες στην ψυχοθεραπεία ή και με άλλους ανθρώπους – στην περίπτωση που κάποιο άτομο είναι πρόθυμο να καταβάλει την προσπάθεια να χρησιμοποιήσει τον δικό της τρόπο επικοινωνίας. Στην πρώτη μας συνομιλία, η Rachel μου επικοινώνησε ότι: “Θα πρέπει να κάνουμε εκπαίδευση προσωπικού Tom, επειδή δεν χρησιμοποιούν πάντα τον πίνακα μου με τα γράμματα.”

Ο Roger υπέστη έναν σοβαρό εγκεφαλικό τραυματισμό και εξαιτίας αυτού μπορούσε να κινεί μόνο τον δείκτη του δεξιού του χεριού. Έτσι σηκώνει το δάχτυλό του μια φορά για το ναι και δύο φορές για το όχι, και με αυτό τον τρόπο, μπορούσε να δομήσει μια βασική επικοινωνία.

Η Doris είχε κώφωση το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της και ήταν ειδικευμένη στην νοηματική γλώσσα και στην χειλική ανάγνωση. Ήρθε στη νοσοκομειακή μονάδα φροντίδας μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Δεν γνωρίζω την νοηματική γλώσσα και χρειάζεται να φοράω μάσκα μέσα στη μονάδα, έτσι κατέγραφα τις ερωτήσεις και τα σχόλιά μου ώστε να τα διαβάζει η Doris και να μου δίνει προφορικές απαντήσεις.

Ο Mark ήταν σε εμμένουσα φυτική κατάσταση έπειτα από εγκεφαλικό τραυματισμό. Τελικά κατάφερε να ανακάμψει ξαφνικά, ανακτώντας την ικανότητα της ομιλίας και της κίνησης με αναπηρικό αμαξίδιο. Ο Mark μου εξήγησε ότι κατά την περίοδο που δεν μπορούσε να ανταποκριθεί εξωτερικά, ήταν ενήμερος για τους άλλους που μιλούσαν γύρω του, αλλά δεν μπορούσε να τους ενημερώσει για το ότι τους καταλαβαίνει. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, βίωσε επίσης μια πολύ συγκεκριμένη επαναλαμβανόμενη ακολουθία δώδεκα ονείρων, τα οποία τώρα θα μπορούσε να μοιραστεί μαζί μου και ήταν πολύ χαρούμενος για αυτό.

Συνδυάζοντας την Ενσυναίσθηση, τη Δημιουργικότητα και την Ευελιξία στην Ψυχοθεραπεία

Στη ψυχοθεραπεία, συνήθως ασχολούμαι τόσο με το συγκεκριμένο περιεχόμενο των λεγομένων ενός ατόμου, όσο και με αυτό που μπορεί να παραλείπεται ή να αποφεύγεται, αυτό που μπορεί να υπονοείται ή να αναφέρεται έμμεσα. Ακούω τον τόνο και το ρυθμό του λόγου του κάθε ατόμου και παρατηρώ τις κινήσεις και τις στάσεις του σώματος που επίσης επικοινωνούν σημαντικά νοήματα. Ακολουθώ την προσοχή του κάθε θεραπευόμενου ατόμου, παρατηρώ τον τρόπο με τον οποίο δομεί ή διακόπτει την επαφή καθώς και το εάν ένα άτομο απευθύνεται άμεσα σε μένα καθώς αναζητά νέους τρόπους κατανόησης ή αν επαναλαμβάνει σχόλια που έχει κάνει σε άλλα άτομα ή ακόμα κι αν μιλάει περισσότερο σε ένα εσωτερικό ακροατήριο παρά σε μένα. Ασχολούμαι με αυτό στο οποίο ένα άτομο επικεντρώνεται ενδόμυχα και κάνω ερωτήσεις ή σχόλια για να καθοδηγήσω την προσοχή του σε αυτό που ίσως παραβλέπει, μειώνει ή αποφεύγει. Αυτή η προσέγγιση γίνεται πιο   σημαντική όταν εργάζομαι με άτομα που αντιμετωπίζουν συνθήκες όπως αυτές που περιεγράφηκαν παραπάνω, δηλαδή καταστάσεις προβλημάτων υγείας ή αναπηρίας που  επηρεάζουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν προφορικά.

Κατά τη διάρκεια της  εργασίας μου ως ψυχοθεραπευτής σε νοσοκομειακές μονάδες, θα μπορούσα να εργαστώ με άτομα που δεν είχαν γνωστικές ή γλωσσικές δυσκολίες, ή με άτομα που είχαν έναν εγκεφαλικό τραυματισμό ή μια δυσκολία νευρολογικής φύσης. Ένα άτομο ενδέχεται να μην μπορούσε να μην είναι λεκτικός επικοινωνιτής, κάτι που όπως έχω μάθει, δεν αποκλείει την ουσιώδη και συναισθηματική επικοινωνία.

Ορισμένοι από τους ανθρώπους με τους οποίους εργάζομαι χρησιμοποιούν μη λεκτικές μεθόδους επικοινωνίας, όπως είναι οι χειρονομίες ή ο πίνακας με τα γράμματα ή μια ηλεκτρονική συσκευή που τους επιτρέπει να γράφουν ή να εκφράζουν προφορικά τα σχόλιά τους. Χρειάστηκε ενδεχομένως να εξασκήσω την υπομονή μου και να επιδείξω συγκέντρωση όταν εργάζομαι με ένα άτομο που δεν επικοινωνεί προφορικά. Εάν ένα άτομο μπορεί να δίνει μόνο απαντήσεις με ναι/όχι, είναι σημαντικό να διευκρινίζουμε και να επιβεβαιώνουμε την εγκυρότητα των απαντήσεών του. Κατά την καταγραφή των συνομιλιών, ενδέχεται να αναφέρω ότι είπα ή ρώτησα κάτι και τότε το άτομο υπέδειξε ή επέλεξε κάτι για να περιορίσω τις υποθέσεις μου ή τις παρανοήσεις μου σε σχέση με την ακρίβεια και την λεπτομέρεια στην επικοινωνία μας.

Δουλεύοντας με ένα άτομο που δεν επικοινωνεί προφορικά, είναι σχεδόν ειρωνικό το γεγονός ότι η μη λεκτική επικοινωνία είναι λιγότερο σημαντική καθώς και εγώ και το θεραπευόμενο άτομο επικεντρωνόμαστε περισσότερο στις συγκεκριμένες λέξεις ή στα νοήματα που αναπτύσσονται, παρά στον τρόπο επικοινωνίας.

Η κοινωνική επαφή είναι μια απαραίτητη ανθρώπινη ανάγκη. Η μειωμένη ικανότητα επικοινωνίας ή η απώλεια του λόγου μπορεί να συμβούν σ σημαντικό βαθμό, και όταν προστίθενται σε μια αποκτημένη συνθήκη αναπηρίας, η επικοινωνία μπορεί να είναι ακόμη δυσκολότερη, ιδίως μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Την στιγμή που ένα άτομο μπορεί να χρειάζεται απαραιτήτως να μιλήσει για την κατάστασή του, ενδέχεται να μην μπορεί να μιλήσει ή να έχει περιοριστεί η ικανότητα του να επικοινωνεί – εκτός και αν τα υπόλοιπα άτομα υποστηρίξουν με αποτελεσματικό τρόπο τις επικοινωνιακές ικανότητες του ατόμου μέσω κάποιας ενισχυτικής μεθόδου επικοινωνίας. Ένα άτομο ενδέχεται να χάσει τη δυνατότητα του για προφορική επικοινωνία, αλλά δεν χάνει ταυτόχρονα και την ανάγκη του να επικοινωνεί. Η ψυχοθεραπεία με ανθρώπους που δεν επικοινωνούν προφορικά μπορεί να καταστεί δυνατή, αλλά ενδέχεται να απαιτεί την προσαρμογή των μεθόδων, της θεραπευτικής προσέγγισης και της στάσης.

Έχω κινητοποιηθεί ιδιαίτερα από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στους οποίους υπάρχει κάποιο εμπόδιο για την επίτευξη της επικοινωνίας τους με άλλα άτομα με τον τυπικό τρόπο. Αισθάνομαι υπερήφανος για το θάρρος που επιδεικνύουν καθώς αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα επικοινωνίας – προβλήματα που οι άλλοι ίσως παραβλέπουν.

Κάποιοι θεραπευτές και επαγγελματίες υγείας ενδέχεται να πιστεύουν ότι δεν θα είναι αποτελεσματικό το να επιχειρηθεί η ψυχοθεραπεία με άτομα που έχουν σοβαρές αναπηρίες ή με άτομα που παρουσιάζουν έλλειψη ή παραμόρφωση του λόγου. Ωστόσο, πολλοί θεραπευόμενοιμου έχουν εκφράσει πολλές φορές την ευγνωμοσύνη τους που τους βοήθησα να βελτιώσουν και να αναπτύξουν μεθόδους επικοινωνίας μέσω της ψυχοθεραπείας και της λογοθεραπείας.

Είναι σημαντικό να βοηθήσω τους θεραπευόμενους μου να σκεφτούν και να δημιουργήσουν τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να επικοινωνούν περισσότερο αποτελεσματικά με τους άλλους και όχι μόνο με τον θεραπευτή τους. Για παράδειγμα, η Rachel θα μπορούσε να έχει ένα καρτελάκι καρφιτσωμένο στο αμαξίδιο της ή στο δωμάτιο της που να περιγράφει την ανάγκη της για βοήθεια στην επικοινωνία και σύντομες οδηγίες για το πώς να τη βοηθήσουν. Ή μπορεί να καθοδηγήσω ένα άτομο στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να εξασκηθεί στο να κάνει πιο ευκρινές το νόημα των μηνυμάτων του έτσι ώστε να επικοινωνεί αμεσότερα τις ανάγκες του ή τα αιτήματά του, πριν ο ακροατής του να έχει χάσει την υπομονή του και να θέλει να διακόψει την επαφή.

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ένας διάλογος ακόμα και όταν δεν έχει την τυπική μορφή μιας προφορικής συζήτησης. Ένα άτομο μπορεί να βοηθηθεί στο να βρει και να χρησιμοποιήσει την προσωπική του ‘’φωνή’’ ακόμα και αν αυτή η φωνή δεν είναι προφορική.

Μετάφραση & Επιμέλεια: Μυρτώ Νοχού, Ψυχολόγος – M. Sc. Διασυνδετική Ψυχιατρική, Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Ο συγγραφέας του άρθρου Τομ Μέντλαρ, LMHC, εργάζεται στον τομέα της Συμπεριφορικής Υγείας στην Health DriveCorporation, η οποία παρέχει έξι πεδία υπηρεσιών σε άτομα που διαμένουν σε κλινικές φροντίδας: Οπτομετρία, Ακοολογία, Πρωτοβάθμια Φροντίδα, Ποδιατρική, Οδοντιατρική και Συμπεριφορική Υγεία.