Ποιες είναι οι βασικές έννοιες στη θεωρία του M. Bowen;
Μετάφραση Μαράια Ρουσάκη, Νατάσσα Παπαδοπούλου, Δέσποινα Ρουμελιώτη, εκπαιδευόμενες στις ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ, στην συστημική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία
Επιμέλεια: Γιώργος Λεχουρίτης
“Η θεωρία οικογενειακών συστημάτων του Bowen είναι μια θεωρία της ανθρώπινης συμπεριφοράς που θεωρεί την οικογένεια ως μια συναισθηματική μονάδα και χρησιμοποιεί τη συστημική σκέψη για να περιγράψει τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις αυτής της μονάδας. Είναι στη φύση της οικογένειας τα μέλη της να συνδέονται έντονα συναισθηματικά. Συχνά οι άνθρωποι αισθάνονται απόμακροι ή αποκομμένοι από την οικογένειά τους, αλλά αυτό είναι περισσότερο συναίσθημα παρά πραγματικό γεγονός. Οι οικογένειες επηρεάζουν τόσο βαθιά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις των μελών τους, ώστε συχνά φαίνεται ότι οι άνθρωποι ζουν κάτω από το ίδιο «συναισθηματικό δέρμα» ή με άλλα λόγια βιώνουν ακριβώς το ίδιο συναίσθημα μέσα σε μια οικογένεια. Οι άνθρωποι ζητούν ο ένας την προσοχή, την έγκριση και την υποστήριξη του άλλου και αντιδρούν στις ανάγκες, τις προσδοκίες και τις ανησυχίες του άλλου. Αυτή η σύνδεσιμότητα και η αλληλεπίδραση, καθιστούν τη λειτουργία των μελών της οικογένειας αλληλοεξαρτώμενη.”
Ο Dr. Murray Bowen, ψυχίατρος, δημιούργησε τη διαγενεακή θεωρία των οικογενειακών συστημάτων του με τις οκτώ αλληλένδετες έννοιες της. Διατύπωσε τη διαγενεακή θεωρία χρησιμοποιώντας τη συστημική σκέψη για να ενσωματώσει τη γνώση για τον άνθρωπο ως προϊόν της μακρόχρονης εξέλιξης με τη γνώση από την οικογενειακή έρευνα. Μια βασική υπόθεση είναι ότι ένα συναισθηματικό σύστημα που εξελίχθηκε σε διάστημα πολλών δισεκατομμυρίων ετών διέπει τα συστήματα των ανθρώπινων σχέσεων.
Οι άνθρωποι διαθέτουν “σκεπτόμενο εγκέφαλο”, γλώσσα, περίπλοκη ψυχολογία και πολιτισμό, αλλά εξακολουθούν να κάνουν όλα τα συνηθισμένα πράγματα που κάνουν και οι άλλες μορφές ζωής.
Το συναισθηματικό σύστημα επηρεάζει τις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες και αποτελεί την κύρια κινητήρια δύναμη στην ανάπτυξη των κλινικών προβλημάτων. Η γνώση του τρόπου με τον οποίο το συναισθηματικό σύστημα λειτουργεί στην οικογένεια, την εργασία και τα κοινωνικά συστήματα του ατόμου προσφέρει νέες, πιο αποτελεσματικές επιλογές και δυνατότητες για την επίλυση προβλημάτων σε καθέναν από αυτούς τους τομείς.
Στο άρθρο [βιβλίο] Οι οκτώ έννοιες της θεωρίας του Bowen, ο Michael E. Kerr, Επίτιμος Διευθυντής του Κέντρου Bowen, χρησιμοποιεί τις εμπειρίες μιας φανταστικής οικογένειας για να απεικονίσει και να εξηγήσει κάθε έννοια.
Το οικογενειακό Γενεόγραμμα [διάγραμμα] είναι ένα σημαντικό εργαλείο στην εφαρμογή της θεωρίας του Bowen. Αναπτύχθηκε από τον ίδιο τον Murray Bowen για να δημιουργήσει μια οπτική απεικόνιση της εμπειρίας πολλαπλών γενεών σε μια οικογένεια.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΟΚΤΩ ΕΝΝΟΙΕΣ
- ΤΡΙΓΩΝΑ
- ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ
- ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
- ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ
- ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΠΟΛΛΩΝ ΓΕΝΕΩΝ
- ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΚΟΠΗ
- ΘΕΣΗ ΑΔΕΛΦΟΥ
- ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Πιο αναλυτικά:
Εισαγωγή στις οκτώ έννοιες
Η θεωρία οικογενειακών συστημάτων του Bowen είναι μια θεωρία της ανθρώπινης συμπεριφοράς που θεωρεί την οικογένεια ως μια συναισθηματική μονάδα και χρησιμοποιεί τη συστημική σκέψη για να περιγράψει τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις αυτής της μονάδας. Είναι στη φύση της οικογένειας τα μέλη της να συνδέονται έντονα συναισθηματικά. Συχνά οι άνθρωποι αισθάνονται απόμακροι ή αποκομμένοι από την οικογένειά τους, αλλά αυτό είναι περισσότερο συναίσθημα παρά πραγματικό γεγονός. Οι οικογένειες επηρεάζουν τόσο βαθιά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις των μελών τους, ώστε συχνά φαίνεται ότι οι άνθρωποι ζουν κάτω από το ίδιο «συναισθηματικό δέρμα» ή με άλλα λόγια βιώνουν ακριβώς το ίδιο συναίσθημα μέσα σε μια οικογένεια. Οι άνθρωποι ζητούν ο ένας την προσοχή, την έγκριση και την υποστήριξη του άλλου και αντιδρούν στις ανάγκες, τις προσδοκίες και τις ανησυχίες του άλλου. Αυτή η σύνδεσιμότητα και η αλληλεπίδραση, καθιστούν τη λειτουργία των μελών της οικογένειας αλληλοεξαρτώμενη. Μια αλλαγή στη λειτουργικότητα ενός ατόμου, ακολουθείται προβλέψιμα από αμοιβαίες αλλαγές στη λειτουργικότητα των άλλων. Οι οικογένειες διαφέρουν ως προς τον βαθμό αλληλεξάρτησής τους, αλλά είναι πάντα παρούσες σε κάποιο βαθμό.
Αυτή η συναισθηματική αλληλεξάρτηση προφανώς εξελίχθηκε για να προάγει τη συνοχή και τη συνεργασία που απαιτούν οι οικογένειες για να προστατεύουν, να γεφυρώνουν και να τρέφουν τα μέλη τους.
Η αυξημένη ένταση, ωστόσο, μπορεί να εντείνει αυτές τις διαδικασίες που προάγουν την ενότητα και την ομαδική εργασία, και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα. Όταν τα μέλη της οικογένειας αγχώνονται, το άγχος τους μπορεί να κλιμακωθεί εξαπλώνοντάς το μεταξύ τους σαν επιδημία. Καθώς το άγχος ανεβαίνει, η συναισθηματική σύνδεση των μελών της οικογένειας γίνεται περισσότερο αγχωτική παρά ανακουφιστική. Τελικά, ένα ή περισσότερα μέλη αισθάνονται επιβαρυμένα, απομονωμένα ή εκτός ελέγχου. Αυτά τα μέλη είναι τα άτομα που προσαρμόζονται περισσότερο για να μειώσουν την ένταση στους άλλους. Πρόκειται για μια αμοιβαία αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, ένα άτομο αναλαμβάνει υπερβολική ευθύνη ως προς την αγωνία των άλλων κάτι που σχετίζεται με τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες τους προς το άτομο αυτό ή ένα άτομο παραιτείται από τον υπερβολικό έλεγχο της σκέψης και της λήψης αποφάσεων των άλλων με το να του λένε συνεχώς και εναγωνίως τι να κάνει και πως. Εκείνος που κάνει τη μεγαλύτερη προσαρμογή κυριολεκτικά “απορροφά” το άγχος του συστήματος και έτσι είναι το πιο ευάλωτο μέλος της οικογένειας σε προβλήματα όπως κατάθλιψη, αλκοολισμό, εφήμερες σχέσεις ή σωματικές ασθένειες.
Ο Dr. Murray Bowen, ψυχίατρος, δημιούργησε αυτή τη θεωρία και τις οκτώ αλληλένδετες έννοιες της. Διατύπωσε τη θεωρία χρησιμοποιώντας τη συστημική σκέψη για να ενσωματώσει τη γνώση για τον άνθρωπο ως προϊόν της μακρόχρονης εξέλιξης με τη γνώση από την οικογενειακή έρευνα. Μια βασική υπόθεση είναι ότι ένα συναισθηματικό σύστημα που εξελίχθηκε σε διάστημα πολλών δισεκατομμυρίων ετών διέπει τα συστήματα των ανθρώπινων σχέσεων. Οι άνθρωποι διαθέτουν “σκεπτόμενο εγκέφαλο”, γλώσσα, περίπλοκη ψυχολογία και πολιτισμό, αλλά εξακολουθούν να κάνουν όλα τα συνηθισμένα πράγματα που κάνουν και οι άλλες μορφές ζωής. Το συναισθηματικό σύστημα επηρεάζει τις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες και αποτελεί την κύρια κινητήρια δύναμη στην ανάπτυξη κλινικών προβλημάτων. Η γνώση του τρόπου με τον οποίο το συναισθηματικό σύστημα λειτουργεί στην οικογένεια, την εργασία και τα κοινωνικά συστήματα του ατόμου προσφέρει νέες, πιο αποτελεσματικές επιλογές για την επίλυση προβλημάτων σε καθέναν από αυτούς τους τομείς.
1) Τρίγωνα
Το τρίγωνο είναι ένα σύστημα σχέσεων τριών ατόμων. Θεωρείται το δομικό στοιχείο ή το “μόριο” των μεγαλύτερων συναισθηματικών συστημάτων, επειδή το τρίγωνο είναι το μικρότερο σταθερό σύστημα σχέσεων. Ένα σύστημα δύο ατόμων είναι ασταθές επειδή ανέχεται λίγη ένταση πριν από τη συμμετοχή ενός τρίτου ατόμου. Ένα τρίγωνο μπορεί να περιέχει πολύ μεγαλύτερη ένταση χωρίς να εμπλέκει ένα άλλο άτομο, επειδή η ένταση μπορεί να μετατοπιστεί γύρω από τρεις σχέσεις. Αν η ένταση είναι πολύ υψηλή για να την περιέξει ένα τρίγωνο, εξαπλώνεται σε μια σειρά από “αλληλοσυμπληρούμενα” τρίγωνα. Η εξάπλωση της έντασης μπορεί να σταθεροποιήσει ένα σύστημα, αλλά τίποτα δεν επιλύεται.
Οι ενέργειες των ανθρώπων σε ένα τρίγωνο αντικατοπτρίζουν τις προσπάθειές τους να διασφαλίσουν τους συναισθηματικούς δεσμούς τους με σημαντικούς άλλους, τις αντιδράσεις τους στην υπερβολική ένταση των δεσμών και το να παίρνουν θέση στις συγκρούσεις των άλλων.
Παραδόξως, ενώ ένα τρίγωνο είναι πιο σταθερό από μια δυάδα, ένα τρίγωνο δημιουργεί ένα περίεργο άτομο, το οποίο είναι μια δύσκολη θέση για τα άτομα να την ανεχθούν. Το άγχος που δημιουργείται από το να είσαι ή να περιμένεις να είσαι το περίεργο άτομο που ξεχωρίζει, είναι μια ισχυρή δύναμη στα τρίγωνα.
Τα μοτίβα σε ένα τρίγωνο αλλάζουν με την αύξηση της έν-τάσης. Σε ήρεμες περιόδους, δύο άτομα είναι άνετα στενά συνδεδεμένα “εσωτερικά” και το τρίτο άτομο είναι ένα άβολο “εξωτερικό-αουτσάιντερ”. Οι εσωτερικοί αποκλείουν ενεργά τον περιττό-ξένο και ο περιττός-ξένος μπορεί να αισθάνεται απόρριψη και να προσπαθεί να έρθει πιο κοντά σε έναν από αυτούς. Κάποιος αισθάνεται πάντα άβολα σε ένα τρίγωνο και πιέζει για αλλαγή. Οι μυημένοι-εσωτερικοί εδραιώνουν[παγιώνουν] το δεσμό τους επιλέγοντας ο ένας τον άλλον αντί του λιγότερο επιθυμητού παρείσακτου.
Αν αναπτυχθεί ήπια έως μέτρια ένταση μεταξύ των μυημένων- εσωτερικών, ο πιο άβολος θα πλησιάσει τον παρείσακτο-περιττό. Ένας από τους αρχικούς « μυημένους-εσωτερικούς» γίνεται τώρα ο νέος «εξωτερικός» και ο αρχικός «εξωτερικός» είναι τώρα «εσωτερικός». Ο νέος «αουτσάιντερ-εξωτερικός» θα κάνει προβλέψιμες κινήσεις για να αποκαταστήσει την εγγύτητα με έναν από τους μέσα. Σε μέτρια επίπεδα έντασης, τα τρίγωνα έχουν συνήθως μια πλευρά σε σύγκρουση και δύο αρμονικές πλευρές. Η σύγκρουση δεν είναι εγγενής στη σχέση στην οποία υπάρχει, αλλά αντανακλά τη συνολική λειτουργία του τριγώνου.
Σε υψηλό επίπεδο έντασης, η εξωτερική θέση γίνεται η πιο επιθυμητή. Εάν ξεσπάσει σοβαρή σύγκρουση μεταξύ των εσωτερικών, ένας εσωτερικός επιλέγει τη θέση του εξωτερικού, βάζοντας τον τρέχοντα εξωτερικό να τσακώνεται με τον άλλο εσωτερικό.
Εάν ο ελιγμός του εσωτερικού είναι επιτυχής, κερδίζει την πιο άνετη θέση να παρακολουθεί τους άλλους δύο να μάχονται. Όταν η ένταση και η σύγκρουση υποχωρήσουν, ο αουσάιντερ-εξωτερικός θα προσπαθήσει να ανακτήσει μια εσωτερική θέση.
Τα τρίγωνα συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη κλινικών προβλημάτων. Για παράδειγμα, το να σπρώχνεται κανείς από μια εσωτερική σε μια εξωτερική θέση μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη ή ίσως ακόμη και σωματική ασθένεια, ή δύο γονείς που εστιάζουν έντονα στο τι δεν πάει καλά με ένα παιδί μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή εξέγερση [επανάσταση] στο παιδί.
Παράδειγμα
Ο Μάικλ και η Μάρθα ήταν εξαιρετικά ευτυχισμένοι τα δύο πρώτα χρόνια του γάμου τους. Στον Μάικλ άρεσε να παίρνει σημαντικές αποφάσεις και η Μάρθα ένιωθε παρηγοριά από τη “δύναμη” του Μάικλ. Μετά από κάποια δυσκολία να κυοφορήσει, η Μάρθα έμεινε έγκυος κατά τη διάρκεια του τρίτου έτους του γάμου, αλλά ήταν μια δύσκολη εγκυμοσύνη. Είχε αρκετή ναυτία κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου και ανέπτυξε υψηλή αρτηριακή πίεση και αύξηση του σωματικού βάρους καθώς η εγκυμοσύνη προχωρούσε. Μιλούσε συχνά στον Μάικλ για τις ανασφάλειές της σχετικά με το να γίνει μητέρα. Ο Μάικλ ήταν υπομονετικός και καθησυχαστικός, αλλά άρχισε επίσης να γίνεται επικριτικός απέναντι στη Μάρθα επειδή συμπεριφερόταν σαν παιδί.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Η εγκυμοσύνη ασκεί μεγαλύτερη πίεση στη Μάρθα και στη συζυγική σχέση. Ο Μιχαήλ υποστηρίζει εξωτερικά τη Μάρθα, αλλά αντιδρά όταν ακούει για τις ανησυχίες της. Θεωρεί ότι η ίδια έχει κάποιο πρόβλημα.
Ένα βρέφος γένους θηλυκού γεννήθηκε μετά από πολύωρο τοκετό. Την ονόμασαν Έιμι. Η Μάρθα ήταν εξαντλημένη και δεν ήταν έτοιμη να φύγει από το νοσοκομείο όταν ο γιατρός της έδωσε εξιτήριο. Κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών, ένιωθε όλο και περισσότερο καταβεβλημένη και εξαιρετικά ανήσυχη για την ευημερία του μικρού μωρού. Έψαχνε τον Μάικλ για υποστήριξη, αλλά εκείνος επέστρεφε από το γραφείο αργότερα. Η Μάρθα αισθάνθηκε ότι ήταν επικριτικός ως προς τη δυσκολία της να ανταπεξέλθει και ότι απέρριπτε τις ανησυχίες της για το παιδί. Υπήρχε πολύ λιγότερος κοινός χρόνος μόνο για τον Μάικλ και τη Μάρθα. Όταν υπήρχε χρόνος, ο Μάικλ συλλογιζόταν τα προβλήματα της δουλειάς. Η Μάρθα ασχολιόταν όλο και περισσότερο με το να βεβαιωθεί ότι το παιδί της που μεγάλωνε δεν θα εμφάνιζε τις ανασφάλειες που είχε η ίδια μεγαλώνοντας. Προσπαθούσε να το κάνει αυτό με το να είναι όσο πιο προσεκτική μπορούσε στην Έιμι και να ενισχύει συνεχώς τα επιτεύγματά της. Ήταν ευκολότερο για τη Μάρθα να εστιάζει στην Έιμι παρά να μιλάει με τον Μάικλ. Αντιδρούσε έντονα στις πραγματικές και φανταστικές επικρίσεις του προς το πρόσωπό της. Ο Μάικλ και η Μάρθα περνούσαν όλο και περισσότερο χρόνο μαζί συζητώντας για την Έιμι αντί να μιλούν για το γάμο τους.
Η Μάρθα αισθάνεται πιο άβολα με την αυξημένη ένταση στο γάμο. Η αυξανόμενη συναισθηματική απόσταση με τον Μάικλ εξισορροπείται από την υπερβολική ενασχόληση της Μάρθας με την Έιμι και την υπερβολική ενασχόληση του Μάικλ με τη δουλειά του. Ο Μάικλ βρίσκεται στην εξωτερική θέση στο γονεϊκό τρίγωνο και η Μάρθα και η Έιμι βρίσκονται στις εσωτερικές θέσεις.
Καθώς η Έιμι μεγάλωνε, απαιτούσε όλο και περισσότερο χρόνο από τη μητέρα της. Η Μάρθα ένιωθε ότι δεν μπορούσε να δώσει αρκετό χρόνο στην Έιμι και ότι η Έιμι δεν θα ήταν ποτέ ικανοποιημένη. Ο Μάικλ συμφώνησε με τη Μάρθα ότι η Έιμι ήταν πολύ εγωίστρια και δυσανασχετούσε με τα ξεσπάσματα θυμού της Έιμι όταν δεν περνούσε το δικό της. Ωστόσο, αν ο Μάικλ γινόταν πολύ επικριτικός με την Έιμι, η Μάρθα την υπερασπιζόταν, λέγοντας στον Μάικλ ότι υπερβάλλει. Όμως, κάθε φορά που αναπτύσσονταν εντάσεις μεταξύ της Μάρθας και της Έιμι, η Μάρθα πίεζε τον Μάικλ να περνάει περισσότερο χρόνο με την Έιμι για να τη καθησυχάσει[διαβεβαιώσει] ότι την αγαπούσε. Εκείνος ενέδιδε στις εκκλήσεις της Μάρθας, αλλά κατά βάθος ένιωθε ότι ο κατευνασμός της Έιμι την έκανε πιο απαιτητική. Ο Μάικλ αισθανόταν ότι αν η Μάρθα είχε την ωριμότητά του, η Έιμι θα αποτελούσε λιγότερο πρόβλημα, αλλά, παρά τη στάση αυτή, ο Μάικλ συνήθως ακολουθούσε το παράδειγμα της Μάρθας σε σχέση με την Έιμι.
Όταν δημιουργείται ένταση μεταξύ της Μάρθας και της Έιμι, ο Μάικλ παίρνει το μέρος της Μάρθας συμφωνώντας ότι η Έιμι είναι το πρόβλημα. Η συγκρουσιακή πλευρά του τριγώνου μετατοπίζεται τότε από τη Μάρθα και την Έιμι στη σχέση του Μάικλ και της Έιμι. Αν η σύγκρουση γίνεται πολύ έντονη μεταξύ του Μάικλ και της Έιμι, η Μάρθα παίρνει το μέρος της Έιμι. Η σύγκρουση τότε μετατοπίζεται στο γάμο και η Έιμι αποκτά την πιο άνετη εξωτερική θέση.
2) Διαφοροποίηση του εαυτού
Οι οικογένειες και άλλες κοινωνικές ομάδες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και ενεργούν, αλλά τα άτομα διαφέρουν ως προς την ευαισθησία τους στην “ομαδική σκέψη” και οι ομάδες διαφέρουν ως προς το μέγεθος της πίεσης που ασκούν για συμμόρφωση. Αυτές οι διαφορές μεταξύ ατόμων και μεταξύ ομάδων αντανακλούν διαφορές στα επίπεδα διαφοροποίησης του εαυτού των ανθρώπων. Όσο λιγότερο ανεπτυγμένος είναι ο “εαυτός” ενός ατόμου, τόσο μεγαλύτερη επίδραση έχουν οι άλλοι στη λειτουργία του και τόσο περισσότερο προσπαθεί να ελέγξει, ενεργητικά ή παθητικά, τη λειτουργία των άλλων. Τα βασικά δομικά στοιχεία ενός “εαυτού” είναι έμφυτα, αλλά οι οικογενειακές σχέσεις ενός ατόμου κατά την παιδική και εφηβική ηλικία καθορίζουν κυρίως το ποιόν “εαυτό” αναπτύσσει. Από τη στιγμή που εγκαθιδρύεται, το επίπεδο του “εαυτού” σπάνια αλλάζει, εκτός αν το άτομο καταβάλλει μια δομημένη, μακροπρόθεσμη προσπάθεια να το αλλάξει.
Οι άνθρωποι με έναν ανεπαρκώς διαφοροποιημένο “εαυτό” εξαρτώνται τόσο πολύ από την αποδοχή και την έγκριση των άλλων που είτε προσαρμόζουν γρήγορα αυτά που σκέφτονται, λένε και κάνουν για να ευχαριστήσουν τους άλλους είτε προστάζουν δογματικά πώς πρέπει να είναι οι άλλοι και τους πιέζουν να συμμορφωθούν. Οι νταήδες εξαρτώνται από την έγκριση και την αποδοχή όσο και οι χαμαιλέοντες, αλλά οι νταήδες πιέζουν τους άλλους να συμφωνήσουν μαζί τους αντί με τους άλλους. Η διαφωνία απειλεί έναν νταή όσο απειλεί και έναν χαμαιλέοντα. Ένας ακραίος επαναστάτης είναι επίσης ένα άτομο που δεν διαφοροποιείται επαρκώς, αλλά προσποιείται ότι είναι “εαυτός”, αντιτιθέμενος συστηματικά στις θέσεις των άλλων.
Ένα άτομο με καλά διαφοροποιημένο “εαυτό” αναγνωρίζει τη ρεαλιστική του εξάρτηση από τους άλλους, αλλά μπορεί να παραμείνει αρκετά ήρεμο και με καθαρό μυαλό μπροστά στη σύγκρουση, την κριτική και την απόρριψη, ώστε να διακρίνει τη σκέψη που έχει τις ρίζες της σε μια προσεκτική αξιολόγηση των γεγονότων από τη σκέψη που θολώνει από το συναισθηματισμό. Οι στοχαστικά αποκτημένες αρχές βοηθούν στην καθοδήγηση της λήψης αποφάσεων σχετικά με σημαντικά οικογενειακά και κοινωνικά ζητήματα, καθιστώντας την λιγότερο έρμαιο των συναισθημάτων της στιγμής. Αυτό που αποφασίζει και αυτό που λέει ταιριάζει με αυτό που κάνει. Μπορεί να ενεργεί ανιδιοτελώς, αλλά η δράση του προς το συμφέρον της ομάδας είναι μια στοχαστική επιλογή και όχι μια αντίδραση στις πιέσεις της σχέσης. Με σιγουριά στη σκέψη του, μπορεί να υποστηρίζει τις απόψεις των άλλων χωρίς να είναι πειθαρχημένος ή να απορρίπτει τις απόψεις των άλλων χωρίς να πολώνει τις διαφορές. Προσδιορίζει τον εαυτό του χωρίς να είναι πιεστικός και αντιμετωπίζει την πίεση χωρίς να είναι επικριτικός.
Κάθε ανθρώπινη κοινωνία έχει τους καλά διαφοροποιημένους ανθρώπους της, τους κακώς διαφοροποιημένους ανθρώπους της και ανθρώπους σε πολλές διαβαθμίσεις μεταξύ αυτών των άκρων.
Κατά συνέπεια, οι οικογένειες και άλλες ομάδες σε μια κοινωνία διαφέρουν ως προς την ένταση της συναισθηματικής τους αλληλεξάρτησης ανάλογα με τα επίπεδα διαφοροποίησης των μελών τους.
Όσο πιο έντονη είναι η αλληλεξάρτηση, τόσο λιγότερο μια ομάδα έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται σε δυνητικά στρεσογόνα γεγονότα χωρίς σημαντική κλιμάκωση του χρόνιου άγχους. Όλοι υπόκεινται σε προβλήματα στην εργασία και την προσωπική ζωή, αλλά τα λιγότερο διαφοροποιημένα άτομα και οι οικογένειες είναι πιο ευπαθείς σε περιόδους αυξημένου χρόνιου άγχους, γεγονός που συμβάλλει στο να έχουν δυσανάλογο μερίδιο στα σοβαρότερα προβλήματα της κοινωνίας.
Παράδειγμα
Το παράδειγμα του τριγώνου Μάικλ, Μάρθα, Έιμι αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο διαδραματίζεται η έλλειψη διαφοροποίησης του εαυτού σε μια οικογενειακή μονάδα. Στην περίπτωσή τους, πρόκειται για μια μέτρια διαφοροποιημένη μονάδα. Αυτό που ακολουθεί περιγράφει το πώς θα διαδραματιζόταν αυτό το τρίγωνο αν ο Μάικλ, η Μάρθα και η Έιμι ήταν πιο διαφοροποιημένα άτομα.
Ο Μάικλ και η Μάρθα ήταν αρκετά ευτυχισμένοι κατά τα δύο πρώτα χρόνια του γάμου τους. Του άρεσε να παίρνει τις σημαντικές αποφάσεις, αλλά δεν θεωρούσε ότι ήξερε “καλύτερα”. Έλεγε πάντα στη Μάρθα τι σκεφτόταν και άκουγε προσεκτικά τις ιδέες της. Οι συζητήσεις τους ήταν συνήθως στοχαστικές και οδηγούσαν σε αποφάσεις που σέβονταν τα ζωτικά συμφέροντα και των δύο ανθρώπων.
Η Μάρθα πάντα γοητευόταν από το αίσθημα ευθύνης του Μάικλ και την προθυμία του να παίρνει αποφάσεις, αλλά ζούσε επίσης με την αρχή ότι ήταν υπεύθυνη να σκέφτεται τα πράγματα μόνη της και να λέει στον Μάικλ τι σκέφτεται. Δεν υπέθετε ότι ο Μάικλ συνήθως ήξερε “καλύτερα”.
Ανάλυση
Επειδή το επίπεδο της έντασης σε έναν γάμο είναι συχνά μικρότερο κατά τα πρώτα χρόνια, ιδίως πριν από τη γέννηση παιδιών και την προσθήκη άλλων ευθυνών, ο λιγότερο προσαρμοστικός μέτρια διαφοροποιημένος γάμος και ο πιο προσαρμοστικός καλά διαφοροποιημένος γάμος μπορεί να μοιάζουν μεταξύ τους, επειδή το επίπεδο έντασης είναι χαμηλό. Το άγχος είναι απαραίτητο για να αποκαλυφθούν τα όρια της προσαρμοστικής ικανότητας μιας οικογένειας.
Η Μάρθα έμεινε έγκυος κατά τη διάρκεια του τρίτου έτους του γάμου και είχε μια αρκετά ομαλή εγκυμοσύνη. Είχε μερικά σωματικά προβλήματα, αλλά τα αντιμετώπισε με ψυχραιμία. Είχε κάποιο άγχος για το αν θα ήταν επαρκής μητέρα, αλλά ένιωθε ότι μπορούσε να διαχειριστεί αυτούς τους φόβους.
Όταν μιλούσε στον Μάικλ για τους φόβους της, δεν περίμενε ότι θα τους έλυνε γι’ αυτήν, αλλά σκεφτόταν πιο καθαρά όταν τα συζητούσε μαζί του. Εκείνος άκουγε αλλά δεν ήταν συγκαταβατικός. Αναγνώρισε τους δικούς του φόβους σχετικά με τις επερχόμενες αλλαγές στη ζωή τους και τους αναγνώρισε στη Μάρθα.
Ανάλυση
Το άγχος που συνδέεται με τις πραγματικές και αναμενόμενες αλλαγές της εγκυμοσύνης προκαλεί κάποιο άγχος τόσο στον Μάικλ όσο και στη Μάρθα, αλλά η αλληλεπίδρασή τους δεν κλιμακώνει το άγχος και δεν το καθιστά χρόνιο. Η Μάρθα έχει κάπως αυξημένες ανάγκες και προσδοκίες από τον Μάικλ, αλλά αναλαμβάνει την ευθύνη για τη διαχείριση του άγχους της. Έχει ρεαλιστικές προσδοκίες σχετικά με το τι μπορεί να κάνει για εκείνη. Ο Μάικλ δεν αντιδρά ιδιαίτερα στις προσδοκίες της Μάρθας και αναγνωρίζει ότι και ο ίδιος είναι αγχωμένος. Ο καθένας παραμένει πόρος για τον άλλον.
Ένα βρέφος γένους θηλυκού, γεννήθηκε μετά από έναν αρκετά ομαλό τοκετό. Την ονόμασαν Έιμι. Η Μάρθα πέρασε τον τοκετό αρκετά καλά και ήταν έτοιμη να πάει σπίτι της όταν ο γιατρός της έδωσε εξιτήριο. Η φροντίδα του βρέφους τους επόμενους μήνες ήταν σωματικά εξαντλητική για τη Μάρθα, αλλά δεν επιβαρύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από άγχη για το μωρό ή για την επάρκειά της ως μητέρα. Συνέχισε να μιλάει στον Μάικλ για τις σκέψεις και τα συναισθήματά της και εξακολουθούσε να μην αισθάνεται ότι έπρεπε να κάνει κάτι για να την κάνει να αισθανθεί καλύτερα. Ο Μάικλ είχε αυξανόμενες επαγγελματικές πιέσεις, αλλά παρέμενε συναισθηματικά διαθέσιμος σε αυτήν, έστω και μόνο τηλεφωνικά κατά καιρούς. Ανησυχούσε για τα εργασιακά ζητήματα, αλλά δεν τα μετέδιδε στη Μάρθα. Όταν τη ρωτούσε πώς πήγαινε, απαντούσε αρκετά αντικειμενικά και εκτιμούσε το ενδιαφέρον της. Περιστασιακά ευχόταν η Μάρθα να μην αγχωνόταν για τα πράγματα, αλλά συνειδητοποιούσε ότι μπορούσε να τα καταφέρει. Δεν ήταν υποχρεωμένος να “διορθώσει” τα πράγματα γι’ αυτήν.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Σίγουρη για τον εαυτό της ως άτομο, η Μάρθα είναι σε θέση να σχετιστεί με την Έιμι χωρίς να αισθάνεται καταβεβλημένη από τις ευθύνες και τις απαιτήσεις και χωρίς αβάσιμους φόβους για την ευημερία του παιδιού. Σίγουρος για τον εαυτό του, ο Μάικλ μπορεί να ανταποκριθεί στις πραγματικές απαιτήσεις της δουλειάς του χωρίς να αισθάνεται ενοχές ότι παραμελεί τη Μάρθα. Κάθε σύζυγος αναγνωρίζει την πίεση που δέχεται ο άλλος και κανένας από τους δύο δεν κάνει “ομοσπονδιακή υπόθεση” ότι παραμελείται. Ο καθένας είναι αρκετά σίγουρος για την αφοσίωση και τη δέσμευση του άλλου, ώστε κανένας από τους δύο δεν χρειάζεται ιδιαίτερες διαβεβαιώσεις γι’ αυτό. Με τους γονείς να σχετίζονται άνετα μεταξύ τους, η Έιμι δεν εμπλέκεται [τριγυρίζει] σε συζυγικές εντάσεις. Δεν έχει να καλύψει ένα κενό στη ζωή της μητέρας της που σχετίζεται με την απόσταση μεταξύ των γονέων της.
Μετά από μερικούς μήνες, ο Μάικλ και η Μάρθα κατάφεραν να βρουν χρόνο να κάνουν κάποια πράγματα μόνοι τους. Η Μάρθα διαπίστωσε ότι οι ανησυχίες της για το αν θα γίνει μητέρα υποχώρησαν. Δεν ανησυχούσε πολύ για την Έιμι. Καθώς η Έιμι μεγάλωνε, η Μάρθα δεν την αντιλαμβανόταν ως ένα ανασφαλές παιδί που χρειαζόταν ιδιαίτερη προσοχή. Ήταν θετική για την Έιμι, αλλά δεν την επαινούσε συνεχώς για χάρη της ενίσχυσης της αυτοεικόνας της. Ο Μάικλ και η Μάρθα συζητούσαν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους για την Έιμι, αλλά δεν τους ανησυχούσε. Ήταν ευχαριστημένοι που την είχαν και έβλεπαν με χαρά την ανάπτυξή της. Η Έιμι εξελίχθηκε σε ένα υπεύθυνο μικρό παιδί. Διαισθανόταν τα όρια του τι ήταν ρεαλιστικό να κάνουν οι γονείς της γι’ αυτήν και σεβόταν αυτά τα όρια. Είχε λίγες απαιτήσεις και δεν παρουσίαζε εκρήξεις θυμού. Ο Μάικλ δεν αισθανόταν συχνά επικριτικός απέναντι στην Έιμι και η Μάρθα δεν υπερασπιζόταν την Έιμι απέναντί του όταν το έκανε. Η Μάρθα θεώρησε ότι ο Μάικλ και η Έιμι μπορούσαν να διαχειριστούν τη σχέση τους. Η Έιμι φαινόταν εξίσου άνετη και με τους δύο γονείς της και απολάμβανε να εξερευνά το περιβάλλον της.
ΑΝΑΛΥΣΗ
Ο Μάικλ και η Μάρθα μπορούν να δουν την Έιμι ως ένα ξεχωριστό και διακριτό πρόσωπο. Η αρχική διαφοροποίηση μεταξύ της Έιμι και των γονιών της είναι εμφανής όταν η Έιμι είναι μικρό παιδί. Οι γονείς έχουν προσαρμοστεί με αρκετή επιτυχία στις ανησυχίες που βίωσε ο καθένας τους και που σχετίζονται με τον ερχομό ενός παιδιού και τις αυξημένες απαιτήσεις στην εργασία του Μάικλ. Τα υψηλά επίπεδα διαφοροποίησής επιτρέπουν και στους τρεις τους να βρίσκονται σε στενή επαφή με ελάχιστη τριβή.
3) Διαδικασία προβολής της οικογένειας
Η διαδικασία προβολής της οικογένειας περιγράφει τον κυρίαρχο τρόπο με τον οποίο οι γονείς μεταφέρουν τα συναισθηματικά τους ζητήματα σε ένα παιδί. Η διαδικασία προβολής μπορεί να βλάψει την λειτουργικότητα ενός ή περισσότερων παιδιών και να αυξήσει την ευαλωτότητά τους σε κλινικά συμπτώματα. Τα παιδιά κληρονομούν πολλά είδη προβλημάτων, καθώς επίσης και δυνάμεις(δυνατά σημεία), μέσα από την σχέση με τους γονείς τους, αλλά τα προβλήματα που κληρονομούν και που επηρεάζουν περισσότερο την ζωή τους, είναι σχεσιακές ευαισθησίες, όπως αυξημένες ανάγκες για προσοχή και αποδοχή, δυσκολία διαχείρισης προσδοκιών, την τάση να κατηγορούν τον εαυτό τους ή τους άλλους, να αισθάνονται υπεύθυνοι για την ευτυχία των άλλων, ή πως οι άλλοι είναι υπεύθυνοι για την δική τους ευτυχία και να δρουν παρορμητικά για να ανακουφίσουν στιγμιαία την αγωνία και το άγχος παρά να αντέξουν την αγωνία και να δράσουν σκεπτόμενοι. Αν η διαδικασία προβολής είναι αρκετά έντονη το παιδί αναπτύσσει ισχυρότερες σχεσιακές ευαισθησίες συγκριτικά με τους γονείς του. Αυτές οι ευαισθησίες αυξάνουν την ευαλωτότητα ενός ατόμου σε συμπτώματα ενθαρρύνοντας συμπεριφορές που κλιμακώνουν το χρόνιο άγχος σε ένα σύστημα σχέσεων.
Η διαδικασία προβολής ακολουθεί τρία βήματα
(1) ο γονιός εστιάζει σε ένα παιδί φοβισμένος ότι κάτι συμβαίνει με το παιδί
(2) ο γονιός ερμηνεύει την συμπεριφορά του παιδιού επιβεβαιώνοντας τον φόβο και
(3) ο γονιός αντιμετωπίζει το παιδί σαν πραγματικά κάτι να συμβαίνει.
Αυτά τα βήματα ανίχνευσης, διάγνωσης και αντιμετώπισης ξεκινούν νωρίς στη ζωή του παιδιού και συνεχίζονται. Οι φόβοι και οι αντιλήψεις των γονιών διαμορφώνουν σε τέτοιο βαθμό την ανάπτυξη και τη συμπεριφορά του παιδιού ώστε μεγαλώνοντας ενσωματώνει τους φόβους και τις αντιλήψεις τους. Μια αιτία που η διαδικασία προβολής είναι αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι ότι οι γονείς προσπαθούν να «διορθώσουν» το πρόβλημα που έχουν διαγνώσει στο παιδί. Για παράδειγμα, θεωρώντας πως ένα παιδί έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι γονείς επανειλημμένα προσπαθούν να επικυρώσουν το παιδί και η αυτοεκτίμηση του παιδιού αναπτύσσεται εξαρτώμενη από την επικύρωσή τους.
Συνήθως οι γονείς αισθάνονται ότι δεν έχουν δώσει αρκετή αγάπη, προσοχή και υποστήριξη στο παιδί που έχει εκδηλώσει προβλήματα. Αντιθέτως, έχουν επενδύσει περισσότερο χρόνο, ενέργεια και ανησυχία σε αυτό το παιδί συγκριτικά με τα αδέρφια του. Τα αδέρφια που εμπλέκονται λιγότερο στην διαδικασία προβολής της οικογένειας, έχουν μια πιο ώριμη και ρεαλιστική σχέση με τους γονείς τους. Αυτό ενθαρρύνει τα αδέρφια να αναπτυχθούν σε λιγότερο ανασφαλείς, αντιδραστικούς ανθρώπους και περισσότερο προσανατολισμένα στους στόχους τους. Και οι δύο γονείς συμμετέχουν εξίσου στην διαδικασία προβολής της οικογένειας, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Αν η μητέρα είναι ο πρωταρχικός φροντιστής, είναι περισσότερο επιρρεπής σε υπέρμετρη συναισθηματική εμπλοκή με ένα ή περισσότερα παιδιά, συγκριτικά με τον πατέρα. Ο πατέρας συνήθως καταλαμβάνει την εξωτερική θέση στο γονεϊκό τρίγωνο, εκτός από περιόδους αυξημένης έντασης στη σχέση μητέρας-παιδιού.
Και οι δύο γονείς δεν είναι σίγουροι για τον εαυτό τους σχετικά με το παιδί, όμως συνήθως ο ένας γονιός δρα με σιγουριά για τον εαυτό του και ο άλλος γονιός συμφωνεί. Η ένταση της διαδικασίας προβολής δεν σχετίζεται με το πόσο χρόνο περνούν οι γονείς με το παιδί.
Παράδειγμα
Ο Michael η Martha και η Amy απεικονίζουν την διαδικασία προβολής της οικογένειας. Το άγχος και η αγωνία της Martha για την Amy ξεκίνησε πριν γεννηθεί η Amy.
Η Martha φοβόταν πως θα μεταβίβαζε τις ανεπάρκειες που είχε αισθανθεί ως παιδί, και ακόμα αισθανόταν, στο παιδί της. Αυτή ήταν η αιτία που η Martha είχε ανάμεικτα συναισθήματα για την μητρότητα. Όπως πολλοί γονείς, η Martha θεωρούσε πως το σημαντικότερο καθήκον μιας μητέρας είναι να κάνει το παιδί της να νιώσει αγαπητό. Στο όνομα της απόδειξης της αγάπης ανταποκρινόταν έντονα στις επιθυμίες της Amy για προσοχή. Αν η Amy έδειχνε να βαριέται ή δεν φαινόταν καλά, η Martha ήταν εκεί με μια ιδέα ή ένα σχέδιο. Πίστευε ότι ο δρόμος ενός παιδιού προς την ανεξαρτησία και την αυτοπεποίθηση είναι το αίσθημα σιγουριάς και ασφάλειας για τον εαυτό του. Η Martha δεν αναγνώριζε πόσο ευαισθητοποιημένη ήταν σε κάθε σημάδι αναστάτωσης ή προβληματικό σημάδι της Αmy, και πόσο γρήγορα θα ανταποκρινόταν για να διορθώσει το πρόβλημα. Η Martha αγαπούσε βαθιά την Amy, Συχνά οι δυο τους έμοιαζαν σαν ένα άτομο με τον τρόπο με τον οποίο ήταν συντονισμένες η μία στην άλλη.
Ως νήπιο, η Amy ήταν ευαίσθητη στις διαθέσεις και τα θέλω τις μητέρας της όσο ήταν και η Martha στης Amy.
Ανάλυση
Η υπέρμετρη εμπλοκή της Martha, προγραμμάτισε την Amy να αποζητά υπερβολική προσοχή από την μητέρα της και να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην συναισθηματική κατάσταση της μητέρας της. Αμφότεροι μητέρα και κόρη δρούσαν για να ενισχύσουν την έντονη σχέση και σύνδεση ανάμεσά τους.
Κάποια στιγμή η Martha ενοχλήθηκε από αυτό που η ίδια θεωρούσε ως ακόρεστη ανάγκη της Amy για προσοχή. Η Martha προσπαθούσε να απομακρυνθεί από την ανασφάλεια της Amy. Αποτύγχανε, καθώς η Amy είχε τον τρόπο να εμπλέκει την μητέρα της μαζί της. Η Martha τη μια στιγμή ήταν θυμωμένη και την επόμενη κατευθυντική. Αυτό τις έδενε ακόμα πιο σφιχτά. Κάποιες φορές η Martha απευθυνόταν στον Michael για να αναλάβει. Παρότι η Martha θεωρούσε την ανάγκη της Αmy για προσοχή ακόρεστη, ένιωθε πως η Amy χρειάζεται περισσότερο από τον χρόνο της και κατηγορούσε τον εαυτό της που δεν μπορούσε να δώσει παραπάνω. ‘Ηθελε την βοήθεια του Michael σε αυτό το καθήκον. Όταν η Amy έμοιαζε αναστατωμένη με την Martha, η Martha ένιωθε ένοχη και φοβόταν πως δεν είναι πλέον κοντά. Ήθελε να ανακουφίσει την Amy και να αισθανθεί κοντά της.
Ανάλυση
Η Martha κατηγορούσε την Amy για τις απαιτήσεις που είχε από εκείνη, ταυτόχρονα όμως ένιωθε πως απογοητεύει την Amy. Η Martha προσπαθεί να «διορθώσει» το πρόβλημα της Amy, κάνοντας περισσότερα από αυτά που ήδη κάνει και προσκαλεί τον Michael να την βοηθήσει σε αυτό. Η Martha ικανοποιεί πολλές από τις συναισθηματικές της ανάγκες για κοντινότητα και συντροφικότητα διαμέσου της Amy. Συνεπώς, είναι δυσαρεστημένη όταν η Amy φαίνεται να μην είναι ικανοποιημένη μαζί της. Η απόσταση στον γάμο εντείνει την ανάγκη της Martha για την Amy. Η δεύτερη εγκυμοσύνη της Martha έκανε μια εύλογα διαχειρίσιμη κατάσταση σε μη διαχειρίσιμη. Για την Martha έμοιαζε ακατόρθωτο να ικανοποιήσει τις ανάγκες και δύο παιδιών. Θεωρούσε πως η Amy έδειχνε ήδη σημάδια πως έχει» κληρονομήσει» τις ανασφάλειες της. Πως ήταν δυνατόν να την απογοήτευσε?
Όταν ήταν ο καιρός να ξεκινήσει η Amy το σχολείο, η Martha επιδίωξε χρονοβόρες συναντήσεις με τον δάσκαλο του νηπιαγωγείου για να σχεδιάσει την μετάβαση. Εάν η Amy αρνιόταν να πάει στο σχολείο η Martha ήταν φοβισμένη, αγανακτισμένη, θυμωμένη και ένοχη. Ο δάσκαλος στο νηπιαγωγείο θεωρούσε πως καταλαβαίνει τα παιδιά σαν την Amy και έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για εκείνη. Η Amy ήταν έξυπνη, άνθιζε με την προσοχή του δασκάλου και είχε καλή επίδοση στο σχολείο. Η Martha δεν είχε κανέναν από αυτούς τους φόβους όταν ξεκίνησε το σχολείο η Marie και όπως ήταν αναμενόμενο η Marie δεν είχε προβλήματα μετάβασης στο σχολείο. Δεν έδειχνε να απαιτεί τόσο την προσοχή του δασκάλου, απλώς ακολουθούσε τα ενδιαφέροντά της. Καθώς η Amy προχωρούσε στο δημοτικό, η προσαρμογή στο σχολείο έμοιαζε να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον δάσκαλο. Αν ο δάσκαλος φαινόταν να έχει ένα απροσδόκητο ενδιαφέρον για εκείνη, είχε καλή επίδοση, αν την αντιμετώπιζε όπως τους υπόλοιπους της ομάδας, η Amy έχανε το ενδιαφέρον της. Η Marha επικεντρώθηκε στο να φροντίσει να έχει η Amy τον καλύτερο δάσκαλο οπουδήποτε ήταν εφικτό. Η επίδοση της Marie δεν βασιζόταν σε κάποιον συγκεκριμένο δάσκαλο.
Ανάλυση
Η αίσθηση υπερβολικής ευθύνης που είχε η Martha για την ευτυχία και των δύο παιδιών της αντανακλά την δυσκολία της να είναι ο εαυτός της με τα παιδιά της. Αυτό, κάνει εξαιρετικά δύσκολο το να αλληλεπιδράσει ομαλά και με τα δύο παιδιά. Η Amy μεταβιβάζει την ένταση της σχέσης με την μητέρας της στους δασκάλους της. Όταν ένας δάσκαλος την κάνει να αισθάνεται μοναδική έχει καλή επίδοση. Χωρίς τέτοιου είδους σχέση δεν αποδίδει εξίσου καλά. Η Marie δεν είναι το ίδιο εμπλεκόμενη με την μητέρα της, και η επίδοση της είναι λιγότερο εξαρτημένη από την σχέση στο περιβάλλον του σχολείου και στο σπίτι.
Όταν η Amy παραπονιέται για το πως της συμπεριφέρθηκαν τα άλλα παιδιά στο σχολείο, η Martha και ο Michael της έλεγαν να μην είναι τόσο ευαίσθητη και να μην νοιάζεται τόσο πολύ για το τι σκέφτονται οι άλλοι. Εάν η Amy είχε έναν ιδιαίτερο φίλο, ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητη στην προσοχή που έδειχνε εκείνος σε κάποιο άλλο κορίτσι. Η Martha καθοδηγούσε την Amy ώστε να μην είναι τόσο ευαίσθητη, ταυτόχρονα όμως οργάνωνε πάρτυ και εξόδους σχεδιασμένα να βοηθήσουν την Amy με τις φιλίες της. Ο Michael επέκρινε την Martha γι’ αυτό λέγοντας πως η Amy πρέπει να λύσει μόνη της αυτά τα προβλήματα, όμως βασικά ενέδωσε στις προσπάθειες της Martha.
Ανάλυση
Οι λέξεις και τα λόγια των γονιών δεν συνάδουν με τις πράξεις τους. Καθοδηγούν την Amy ώστε να είναι λιγότερο ευαίσθητη, όμως οι οδηγίες διαστρεβλώνουν τις δικές τους αγωνίες για τέτοια θέματα και τις δικές τους αμφιβολίες για την ικανότητα της Amy να ανταπεξέλθει. Η ευαισθησία της Amy να βρεθεί στην εξωτερική θέση ενός τριγώνου με τους φίλους της, αντανακλά τον προγραμματισμό της για τέτοιες ευαισθησίες στη σχέση με το γονεικό τρίγωνο.
Η αναταραχή στη σχέση της Martha με την Amy χειροτέρεψε στο γυμνάσιο. Η Amy ξεκίνησε να έχει προβλήματα επίδοσης στο σχολείο και να παραπονιέται πως νιώθει χαμένη σε μεγαλύτερο σχολείο.
Έμοιαζε δυσαρεστημένη για την Martha. Εκείνη μίλησε στον Michael και στον παιδίατρο για να λάβει θεραπεία η Amy. Προσέλαβαν δασκάλους για δύο από τα μαθήματά της, παρότι ήξεραν πως μέρος του προβλήματος είναι πως η Amy δεν προσπαθεί αρκετά σε αυτά τα μαθήματα. Όταν οι βαθμοί της Amy δεν βελτιώθηκαν ο Michael την επέκρινε πως δεν αξιοποιεί την βοήθεια που της προσφέρουν και δεν τους εκτιμά ως γονείς. Η Martha επέπληξε τον Michael που ήταν τόσο σκληρός με την Amy, ενδόμυχα όμως ήταν περισσότερο επικριτική με τον εαυτό της από ότι ήταν ο Michael. Είχε δουλέψει σκληρά για να αποτρέψει αυτά ακριβώς τα προβλήματα. Πως ήταν δυνατόν να την απογοητεύσει η Amy? Tα καλοκαίρια χωρίς την πίεση του σχολείου τα πήγαιναν καλύτερα. Συχνά οι γονείς γίνονται επικριτικοί με το παιδί με το οποίο έχουν εμπλακεί υπερβολικά, όταν μειώνεται η επίδοση του. Πιέζουν το παιδί να λάβει θεραπεία ή να έχει καθηγητές αντί να σκεφτούν αλλαγές που πρέπει οι ίδιοι να κάνουν. Η ιατρική, η ψυχιατρική και η ευρύτερη κοινωνία συνήθως ενθαρρύνουν την έμφαση στο παιδί, ορίζοντας το πρόβλημα στο παιδί, συχνά υπονοώντας πως οι γονείς δεν είναι αρκετά περιποιητικοί και δεν νοιάζονται αρκετά.
Όταν η Amy ξεκίνησε το λύκειο έγιναν μεγάλες αλλαγές. Η Martha θεωρούσε πως η Amy της έλεγε λιγότερα από αυτά που συμβαίνουν στη ζωή της και ότι ήταν περισσότερο σκυθρωπή και αποσυρμένη. Η Amy είχε μια καινούργια παρέα κοριτσιών η οποία δεν ήταν τόσο επιθυμητή για την Martha. Επίσης, η Amy είχε βρει και αγόρια. Η Martha και η Amy ξεκίνησαν να έχουν συχνότερες συγκρούσεις. Η Amy ένιωθε ελεγχόμενη από τους γονείς της και πως δεν έχει την ελευθερία να πάρει τις δικές της αποφάσεις και να διαλέξει τους φίλους της. Ήταν δυσαρεστημένη με τις φανερές εισβολές της μητέρας της στο δωμάτιό της όταν εκείνη έλειπε. Ξεκίνησε να λέει ψέματα στην μητέρα της για να αποφύγει τους κανόνες. Η Martha δεν έπινε πλέον, όμως ανησυχούσε πως η Amy έκανε χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ. Όταν προκάλεσε την Amy σχετικά με αυτό, οι προκλήσεις της συνάντησαν άρνηση.
Όταν η Martha ένιωσε η κατάσταση να την υπερβαίνει, θα έμπαινε ο Michael και θα προσπαθούσε να καθορίσει τους κανόνες στην Amy. Κατηγόρησε την Amy ότι δεν εκτιμάει όλα αυτά που έχουν κάνει για εκείνη και πως εσκεμμένα προσπαθεί να τους πληγώσει. Ήθελε να μάθει τον λόγο που δεν πειθαρχεί. Η Amy ανταπόδωσε και σε αυτό το σημείο παρεμβαίνει η Martha. H Amy έμενε περισσότερο εκτός σπιτιού, μιλούσε στους γονείς όλο και λιγότερο και σχετίστηκε με αρκετά ζόρικες παρέες. Εξέφρασε με τις πράξεις της τους χειρότερους φόβους των γονιών της, όμως δεν ένιωθε ιδιαίτερα καλά με τον εαυτό της και με αυτά που έκανε. Ένιωθε απομονωμένη από τους γονείς της. Εκείνοι επικεντρώθηκαν στους βαθμούς που χειροτέρευαν με παραινέσεις και τιμωρίες, όμως η Amy εύκολα μπορούσε να παρακάμψει αυτές τις προσπάθειες για έλεγχο και αλλαγή.
Ανάλυση
Όσο πιο έντονη είναι η διαδικασία προβολής της οικογένειας, τόσο πιο έντονη είναι και η εφηβική επανάσταση. Συνήθως οι γονείς επικρίνουν και κατηγορούν την εφηβεία για την επανάσταση, όμως η αντιδραστικότητα των γονιών προς το παιδί πυροδοτεί την επανάσταση, όσο και η αντιδραστικότητα του παιδιού. Όταν οι γονείς απαίτησαν να μάθουν «γιατί» η Amy συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο τοποθέτησαν το πρόβλημα στην Amy.
Παρομοίως, συχνά οι γονείς κατηγορούν την επιρροή των συνομηλίκων το οποίο επίσης τοποθετεί το πρόβλημα έξω από εκείνους. Η επιρροή των συνομηλίκων είναι σημαντική, όμως η ευαλωτότητα του παιδιού στην πίεση από τους συμμαθητές σχετίζεται με την ένταση της οικογενειακής διεργασίας/ διαδικασίας .
Μια έντονη διαδικασία αποκλείει την επικοινωνία και απομονώνει την Amy από την οικογένεια. Έτσι, ένα παιδί που είναι στενά συνδεδεμένο με τους γονείς του, μπορεί να αισθανθεί απομακρυσμένο από εκείνους. Τα αδέρφια που είναι λιγότερο εμπλεκόμενα στο οικογενειακό πρόβλημα μεταβαίνουν στην εφηβεία πιο ομαλά. Ο Michael και η Martha ήταν ιδιαίτερα επικριτικοί με την Amy, όμως ήταν προσκολλημένοι σε οποιοδήποτε σημάδι έδειχνε η Amy πως ίσως είναι καλύτερα. Της έδωσαν δικό της τηλέφωνο, της αγόρασαν τα ρούχα που έπρεπε οπωσδήποτέ να έχει και της αγόρασαν αυτοκίνητο για τα δεκαεπτά γενέθλια της. Πολλά από αυτά έγιναν για να νιώσει η Amy σημαντική και ξεχωριστή, ελπίζοντας πως θα την κινητοποιούσαν να προσπαθήσει περισσότερο. Κατά τη διάρκεια όλης της αναταραχής γύρω από την Amy, η Marie παρουσίασε ελάχιστα προβλήματα.
Ανάλυση
Η ανεκτικότητα των γονιών είναι εξίσου σημαντική στην διαιώνιση των προβλημάτων με την Amy, όσο και η επικριτική στάση σε εκείνη. Ως έφηβη η Amy, είναι το ίδιο επικριτική με τους γονείς της όσο είναι και οι ίδιοι με εκείνη. Η Marie είναι πιο ώριμο άτομο συγκριτικά με την Amy, αλλά δεν είναι ελεύθερη από το οικογενειακό πρόβλημα. Για παράδειγμα, υποστηρίζει τους γονείς της κατηγορώντας την Amy για την αναταραχή στην οικογένεια.
4) Συναισθηματική Διαδικασία της Πυρηνικής Οικογένειας
Η έννοια της συναισθηματικής διαδικασίας της πυρηνικής οικογένειας περιγράφει τα τέσσερα βασικά μοτίβα σχέσης τα οποία κυβερνούν, όταν αναπτύσσονται προβλήματα σε μια οικογένεια. Οι συμπεριφορές οι στάσεις, πεποιθήσεις και οι απόψεις των ανθρώπων για τις σχέσεις παίζουν ρόλο στα μοτίβα, όμως οι δυνάμεις που κυρίως τους καθοδηγούν είναι μέρος του συναισθηματικού συστήματος. Τα μοτίβα λειτουργούν ακέραια σε μονογονεικές οικογένειες, σε οικογένειες με θετό γονέα και σε άλλους σχηματισμούς της πυρηνικής οικογένειας. Κλινικά προβλήματα ή συμπτώματα συνήθως αναπτύσσονται σε περιόδους αυξημένης ή παρατεταμένης έντασης στην οικογένεια. Ο βαθμός της έντασης εξαρτάται από την πίεση που αντιμετωπίζει μια οικογένεια, από το πως προσαρμόζεται στην πίεση και από την σύνδεση της με την ευρύτερη οικογένεια και τα κοινωνικά δίκτυα. Η ένταση αυξάνει την δραστηριότητα ενός ή περισσότερων από τα τέσσερα μοτίβα σχέσης. Το σημείο που θα αναπτυχθούν τα συμπτώματα εξαρτάται από το ποια μοτίβα είναι περισσότερο ενεργά και δραστήρια. Όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα αρκετοί άνθρωποι να έχουν συμπτώματα και αυτά να είναι σοβαρά.
Τα τέσσερα βασικά μοτίβα σχέσης
Συζυγική σύγκρουση – Όσο αυξάνεται η ένταση στην οικογένεια και οι σύζυγοι γίνονται περισσότερο ανήσυχοι, κάθε σύζυγος εξωτερικεύει το άγχος και την ανησυχία που αισθάνεται μέσα στην συζυγική σχέση. Καθένας εστιάζει στο τι είναι λάθος στον άλλον, προσπαθεί να τον ελέγξει και αντιστέκεται στις προσπάθειες του άλλου για έλεγχο.
Δυσλειτουργία σε έναν/μια σύζυγο – Ο ένας πιέζει τον άλλον να σκέφτεται και να δρα με συγκεκριμένους τρόπους και ο άλλος ανταποκρίνεται στην πίεση υποχωρώντας. Κ οι δύο σύζυγοι προσαρμόζονται για να διατηρηθεί η αρμονία, όμως ο ένας κάνει περισσότερα. Η αλληλεπίδραση είναι άνετη και για τους δύο μέχρι ενός σημείου, όμως αν η ένταση στην οικογένεια αυξηθεί περαιτέρω, ο υποδεέστερος σύζυγος μπορεί να επιδείξει τέτοιο αυτοέλεγχο ώστε το άγχος που αισθάνεται να αυξηθεί σημαντικά. Αν υπάρχουν και άλλο απαραίτητοι παράγοντες, το άγχος μπορεί να πυροδοτήσει την ανάπτυξη ψυχιατρικής, ιατρικής ή κοινωνικής δυσλειτουργίας.
Δυσλειτουργία σε ένα ή περισσότερα παιδιά – Οι σύζυγοι επικεντρώνουν τα άγχη και τις ανησυχίες τους σε ένα ή περισσότερα από τα παιδιά τους. Ανησυχούν υπερβολικά και συνήθως έχουν εξιδανικευμένη ή αρνητική άποψη για το παιδί. Όσο περισσότερο οι γονείς επικεντρώνονται στο παιδί, τόσο και εκείνο επικεντρώνεται στους γονείς. Ανταποκρίνεται περισσότερο αντιδραστικά στις συμπεριφορές, στις ανάγκες και στις προσδοκίες των γονιών, συγκριτικά με τα αδέρφια του. Η διαδικασία αυτή υπονομεύει την διαφοροποίηση του παιδιού από την οικογένεια και το κάνει ευάλωτο να αναπτύξει καταστροφική συμπεριφορά προς τον εαυτόν του ή προς τους άλλους, ή να εσωτερικεύσει τις εντάσεις στην οικογένεια. Το άγχος του παιδιού μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην επίδοσή του στο σχολείο, τις κοινωνικές σχέσεις, ακόμα και την υγεία του.
Συναισθηματική απόσταση – Αυτό το μοτίβο σχετίζεται συστηματικά με τους άλλους. Οι άνθρωποι απομακρύνονται ο ένας από τον άλλον για να μειώσουν την ένταση στη σχέση, όμως ρισκάρουν να απομονωθούν.
Τα βασικά μοτίβα σχέσης έχουν ως αποτέλεσμα να σταματήσουν οι εντάσεις σε κάποια μέλη της οικογένειας. Όσο περισσότερο άγχος αφομοιώνει ένα άτομο ή μία σχέση, τόσο λιγότερο άγχος αφομοιώνουν οι υπόλοιποι. Αυτό σημαίνει ότι κάποια μέλη της οικογένειας διατηρούν την λειτουργικότητά τους εις βάρος των άλλων. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να πληγώνουν ο ένας τον άλλον, όμως όταν το άγχος υπαγορεύει την συμπεριφορά, συνήθως κάποιος υποφέρει γι’ αυτό.
Παράδειγμα
Οι εντάσεις που δημιουργήθηκαν από τις αλληλεπιδράσεις του Michael και της Μartha οδήγησαν σε συναισθηματική απόσταση ανάμεσά τους και σε μία αγωνιώδη εστίαση στην Amy. Εκείνη αντιδρά στη συναισθηματική υπέρ-εμπλοκή των γονιών της μαζί της έχοντας ανώριμες απαιτήσεις από εκείνους, ιδίως από την μητέρα της.
Ανάλυση
Η συναισθηματική υπερεμπλοκή ενός γονέα με το παιδί προγραμματίζει το παιδί να είναι τόσο συναισθηματικά επικεντρωμένο στο γονέα, όσο είναι και ο γονέας με το παιδί και να αντιδρά έντονα σε πραγματικά ή φανταστικά σημάδια απόσυρσης από τον γονέα.
Όταν η Amy ήταν τεσσάρων, η Martha έμεινε ξανά έγκυος. Παρότι ήθελε και άλλο παιδί, σύντομα άρχισε να ανησυχεί για το εάν θα ανταποκριθεί στις συναισθηματικές ανάγκες δύο παιδιών. Θα μπορούσε η Amy να πληγωθεί νιώθοντας παραμελημένη? Η Martha ανησυχούσε να πει στην Amy ότι σύντομα θα έχει έναν μικρό αδερφό ή μια μικρή αδερφή, θέλοντας να αναβάλλει να διαχειριστεί την αναμενόμενη αντίδραση της όσο το δυνατόν περισσότερο. Ο Michael το θεώρησε ανόητο αλλά συμφώνησε με την Martha. Φαινομενικά, ήταν υποστηρικτικός με την εγκυμοσύνη. Ήθελε και εκείνος και άλλο παιδί, όμως ανησυχούσε για τις ικανότητες αντιμετώπισης της Martha.
Ανάλυση
Η Martha εξωτερίκευσε το άγχος της στην Amy αντί στον σύζυγο της ή αντί να το εσωτερικεύσει. Ο Michael αποφεύγει την σύγκρουση με την Martha υποστηρίζοντας την εστίαση στην Amy. Αποφεύγει να αντιμετωπίσει τα δικά του άγχη και τις δικές του αγωνίες εστιάζοντας στις ικανότητες αντιμετώπισης της Martha. Παρά τις αρκετά έντονες ανησυχίες σχετικά με την Amy, η δεύτερη εγκυμοσύνη της Martha ήταν πιο εύκολη από την πρώτη. Γεννήθηκε μια κόρη, η Marie, χωρίς επιπλοκές. Αυτή την φορά, ο Michael πήρε περισσότερο χρόνο μακριά από την δουλειά για να βοηθήσει στο σπίτι, νιώθοντας και βλέποντας πως η Martha φαινόταν στα όριά της. Ανέλαβε πολλά καθήκοντα του νοικοκυριού και ήταν ακόμα περισσότερο κατευθυντικός με την Martha. Η Martha είχε εμμονή με το να αισθάνεται η Amy εκτοπισμένη από την αδελφή της και ενέδωσε ακόμα περισσότερο στις απαιτήσεις της Amy για προσοχή. Άρχισαν οι συγκρούσεις ανάμεσα στην Martha και την Amy για το πόσο διαθέσιμη ήταν η Martha για εκείνη. Όταν επέστρεφε ο Michael στο σπίτι το βράδυ έπαιρνε την Amy από τα χέρια της μητέρας της και την ψυχαγωγούσε. Άρχισε επίσης και εκείνος να αισθάνεται παραμελημένος και απογοητευμένος με την έλλειψη ικανοτήτων της Martha να ανταπεξέλθει.
Η Martha έπινε περιστασιακά πριν παντρευτεί τον Michael και μετά την γέννηση της Amy, όμως το σταμάτησε στην εγκυμοσύνη της Marie. Ωστόσο, όταν η Marie ήταν μερικών μηνών, ξεκίνησε πάλι να πίνει, κυρίως κρασί τα απογεύματα και πολύ περισσότερο από ότι στο παρελθόν. Προσπάθησε κάπως να καλύψει την ποσότητα που έπινε, νιώθοντας πως ο Michael θα την επέκρινε γι’ αυτό. Την κατηγορούσε ότι δεν προσπαθεί, δεν νοιάζεται και ότι είναι εγωίστρια. Η Martha πίστευε ότι εκείνος είχε δίκιο. Ήταν όλο και λιγότερο ικανή να πάρει αποφάσεις και όλο και περισσότερο εξαρτημένη από τον Michael. Πίστευε ότι εκείνος αξίζει κάτι καλύτερο, ταυτόχρονα όμως δυσανασχετούσε με την κριτική και το πατρονάρισμά του. Έπινε περισσότερο, ακόμα και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο Michael άρχισε να την αποκαλεί αλκοολική.
Ανάλυση
Το μοτίβο δυσλειτουργίας ενός συζύγου, ξεκίνησε με την Martha να κάνει τις περισσότερες προσαρμογές στη λειτουργικότητά της για να διατηρήσει την αρμονία στο γάμο. Είναι πιο εύκολο για την Martha να είναι εκείνη το πρόβλημα από το να αντιμετωπίσει την διάγνωση του Michael. Εξάλλου πραγματικά αισθάνεται πως εκείνη είναι το πρόβλημα. Όσο ξεδιπλώνεται το μοτίβο, ολοένα και ο Michael υπερλειτουργεί και η Martha υπόλειτουργει.
Ο Michael είναι το ίδιο αλλεργικός στη σύγκρουση όσο και η Martha, επιλέγοντας να λειτουργεί για εκείνη, αντί να ρισκάρει την δυσαρμονία που θα πυροδοτούσε, προσδοκώντας να λειτουργήσει εκείνη πιο υπεύθυνα. Μέχρι η Amy και η Marie να πάνε στο σχολείο, η Martha ήταν σε σημείο απελπισίας. Ένιωθε ανάξια κ εκτός ελέγχου. Θεωρούσε ότι ο Michael έχει κάνει τα πάντα, αλλά δεν μπορούσε να του μιλήσει. Ο γιατρός της ανησυχούσε για την σωματική της υγεία. Τελικά η Martha του εκμυστηρεύτηκε την ποσότητα που πίνει. Ο Michael την πίεζε να ζητήσει βοήθεια, όμως εκείνη είχε φτάσει στο σημείο να αντιστέκεται σχεδόν σε όλες τις οδηγίες του. Παρ’όλα αυτά, ο γιατρός της την τρόμαξε και αποφάσισε να πάει στους Ανώνυμους Αλκοολικούς(Α.Α.). Η Martha ένιωσε πλήρως αποδεκτή από την ομάδα των ΑΑ και ιδιαίτερα ανακουφισμένη λέγοντας την ιστορία της. Σταμάτησε να πίνει σχεδόν αμέσως και ανέπτυξε έναν πολύ στενό δεσμό με την μέντορα της, μια μεγαλύτερη γυναίκα. Ένιωθε ότι με τους ανθρώπους των ΑΑ μπορούσε να είναι ο εαυτός της με έναν τρόπο που δεν μπορούσε με τον Michael. Άρχισε να λειτουργεί καλύτερα στο σπίτι και ξεκίνησε μια εργασία μερικής απασχόλησης, ταυτόχρονα όμως παρακολουθούσε συχνά τις συναντήσεις των ΑΑ. Παρότι ο Michael παραπονιόταν πικρά για το ότι έπινε, τώρα παραπονιέται για την ενασχόλησή της με τους καινούργιους της φίλους από τους ΑΑ. Η Marha απέκτησε δύναμη από τους νέους της φίλους, ενθαρρύνοντας την να αντιμετωπίσει τον Michael, και το έκανε. Άρχισαν να καυγαδίζουν συχνά. Η Martha ένιωσε ξανά ο εαυτός της. Ο Michael ένιωσε πικρία.
5) Πολυγενεαλογική διαδικασία μετάδοσης
Η έννοια της πολυγενεαλογικής διαδικασίας μετάδοσης περιγράφει πώς μικρές διαφορές στα επίπεδα διαφοροποίησης μεταξύ των γονέων και των απογόνων τους οδηγούν πολλές γενιές σε έντονες διαφορές στη διαφοροποίηση μεταξύ των μελών μιας εκτεταμένης οικογένειας. Οι πληροφορίες που δημιουργούν αυτές τις διαφορές μεταδίδονται από γενιά σε γενιά μέσω των σχέσεων. Η μετάδοση συμβαίνει σε πολλά διασυνδεδεμένα επίπεδα, που κυμαίνονται από τη συνειδητή διδασκαλία και εκμάθηση πληροφοριών έως τον αυτόματο και ασυνείδητο προγραμματισμό συναισθηματικών αντιδράσεων και συμπεριφορών. Οι σχεσιακά και γενετικά μεταδιδόμενες πληροφορίες αλληλεπιδρούν για να διαμορφώσουν τον «εαυτό» ενός ατόμου.
Ο συνδυασμός των γονέων που διαμορφώνουν ενεργά την ανάπτυξη των απογόνων τους, των απογόνων που ανταποκρίνονται έμφυτα στις διαθέσεις, τις στάσεις και τις πράξεις των γονέων τους και η μακρά περίοδος εξάρτησης των απογόνων των ατόμων έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη επιπέδων διαφοροποίησης του εαυτού των ατόμων παρόμοια με των γονιών τους.
Ωστόσο, τα πρότυπα σχέσεων των συναισθηματικών συστημάτων της πυρηνικής οικογένειας έχουν συχνά ως αποτέλεσμα τουλάχιστον ένα μέλος μιας οικογένειας να αναπτύσσει λίγο περισσότερο την έννοια του “εαυτού” και ένα άλλο μέλος να αναπτύσσει λίγο λιγότερο την έννοια του “εαυτού” από τους γονείς.
Οι άνθρωποι επιλέγουν προβλέψιμα συντρόφους με επίπεδα διαφοροποίησης του εαυτού που ταιριάζουν με τα δικά τους. Επομένως, εάν το επίπεδο «εαυτού» ενός απογόνου είναι υψηλότερο από το επίπεδο των γονέων και του άλλου είναι χαμηλότερο, ο γάμος του ενός απογόνου είναι πιο διαφοροποιημένος και ο γάμος του άλλου είναι λιγότερο διαφοροποιημένος από τον γάμο των γονέων. Εάν κάθε απόγονος έχει στη συνέχεια ένα παιδί που είναι πιο διαφοροποιημένο και ένα παιδί που είναι λιγότερο διαφοροποιημένο από τον εαυτό του, μια γενεαλογική γραμμή τριών γενεών γίνεται προοδευτικά πιο διαφοροποιημένη (το πιο διαφοροποιημένο παιδί από τους πιο διαφοροποιημένους απογόνους) και μια γραμμή γίνεται προοδευτικά λιγότερο διαφοροποιημένη (το λιγότερο διαφοροποιημένο παιδί των λιγότερο διαφοροποιημένων απογόνων). Καθώς αυτές οι διαδικασίες επαναλαμβάνονται σε πολλές γενιές, οι διαφορές μεταξύ των οικογενειακών γραμμών γίνονται όλο και πιο έντονες.
Το επίπεδο διαφοροποίησης του εαυτού μπορεί να επηρεάσει τη μακροζωία, τη σταθερότητα του γάμου, την αναπαραγωγή, την υγεία, τα εκπαιδευτικά επιτεύγματα και τις επαγγελματικές επιτυχίες. Αυτός ο αντίκτυπος της διαφοροποίησης στη συνολική λειτουργία της ζωής εξηγεί την αξιοσημείωτη διακύμανση που συνήθως υπάρχει στη ζωή των μελών μιας οικογένειας πολλών γενεών. Οι περισσότερο διαφοροποιημένοι άνθρωποι έχουν ασυνήθιστα σταθερές πυρηνικές οικογένειες και συνεισφέρουν πολλά στην κοινωνία. Οι λιγότερο διαφοροποιημένοι άνθρωποι έχουν χαοτική προσωπική ζωή και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους άλλους για να τους συντηρήσουν. Μια βασική επίπτωση της έννοιας της πολυγενεαλογικής διαδικασίας είναι ότι οι ρίζες των πιο σοβαρών ανθρώπινων προβλημάτων, καθώς και των υψηλότερων επιπέδων ανθρώπινης προσαρμογής, προέρχονται από τις προηγούμενες γενιές. Η πολυγενεαλογική διαδικασία μετάδοσης δεν προγραμματίζει μόνο τα επίπεδα του «εαυτού» που αναπτύσσουν οι άνθρωποι αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αλληλεπιδρούν με τους άλλους. Και οι δύο τύποι προγραμματισμού επηρεάζουν την επιλογή ενός συζύγου. Για παράδειγμα, αν μια οικογένεια προγραμματίσει κάποιον να προσκολλάται έντονα στους άλλους και να λειτουργεί με αβοήθητο και αναποφάσιστο τρόπο, πιθανότατα θα επιλέξει έναν σύντροφο που όχι μόνο προσκολλάται μαζί του με την ίδια ένταση, αλλά επίσης κατευθύνει τους άλλους και παίρνει αποφάσεις για αυτούς.
Παράδειγμα
Η πολυγενεαλογική διαδικασία μετάδοσης βοηθά να εξηγηθούν τα ιδιαίτερα μοτίβα που έχουν εμφανιστεί στην πυρηνική οικογένεια των Michael, Martha, Amy και Marie. Η Μάρθα είναι η μικρότερη από τις τρεις κόρες από μια “τυπική” οικογένεια του Midwest. Από την εφηβεία της και μετά, η Μάρθα δεν ένιωθε κοντά σε κανέναν από τους γονείς της, κυρίως όμως με τη μητέρα της. Βίωσε τη μητέρα της ως ικανή και περιποιητική αλλά συχνά και ως παρεμβατική και επικριτική. Η Μάρθα ένιωσε ότι δεν μπορούσε να ευχαριστήσει τη μητέρα της.
Οι αδερφές της φαινόταν να αισθάνονται πιο ασφαλείς και ικανές από τη Μάρθα. Αναρωτήθηκε πώς μπορούσε να μεγαλώνει σε μια φαινομενικά «κανονική» οικογένεια και να έχει τόσα πολλά προβλήματα. Η ίδια απάντησε ότι κάτι δεν πάει καλά μαζί της. Όταν αντιμετώπιζε σημαντικά διλήμματα και έπρεπε να πάρει αποφάσεις, η μητέρα της παρέβαινε και επηρέαζε έντονα τις επιλογές της Μάρθας. Η μητέρα της έλεγε ότι η Μάρθα πρέπει να πάρει τις δικές της αποφάσεις, αλλά οι πράξεις της μητέρας της δεν ταίριαζαν με τα λόγια της. Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους της μητέρας της ήταν ότι η Μάρθα θα έπαιρνε μια λάθος απόφαση.
Με τον καιρό, οι αδερφές της Μάρθας την έβλεπαν όπως η μητέρα της και της συμπεριφέρονταν σαν το μωρό της οικογένειας, που χρειαζόταν ειδική καθοδήγηση. Ο πατέρας της Μάρθας ήταν συμπονετικός με τη θέση της στην οικογένεια, αλλά απείχε από τις οικογενειακές εντάσεις. Η Μάρθα δεν αποδεχόταν τον εαυτό της επειδή χρειαζόταν την αποδοχή και την έγκριση των άλλων για να λειτουργήσει αποτελεσματικά και επειδή δεν ενεργούσε πιο ανεξάρτητα. Ανησυχούσε μήπως έπαιρνε λάθος αποφάσεις και στρεφόταν συχνά στη μητέρα της για βοήθεια.
Ανάλυση
Το πρωταρχικό πρότυπο(ή μοτίβο) σχέσης στην οικογένεια της Μάρθας ήταν η “ανημποριά” ενός ή περισσότερων παιδιών και η διαδικασία προβολής επικεντρώθηκε κυρίως στη Μάρθα. Η αυξημένη λειτουργικότητα της μητέρας(υπέρ) προκάλεσε την μειωμένη λειτουργικότητα της Μάρθας(υπό), αλλά η Μάρθα κατηγόρησε σε μεγάλο βαθμό τον εαυτό της για τη δυσκολία της να πάρει αποφάσεις και να λειτουργήσει ανεξάρτητα. Η έντονη ανάγκη της Μάρθας για έγκριση και αποδοχή αντανακλούσε το υψηλό επίπεδο παρέμβασης της μητέρας της. Διαχειρίστηκε την ένταση με τη μητέρα της με συναισθηματική αποστασιοποίηση. Αυτά τα βασικά μοτίβα επαναλήφθηκαν αργότερα στον γάμο της και με την Έιμι.
Η μητέρα της Μάρθας είναι το μεγαλύτερο παιδί στην οικογένειά της, της οποίας η μητέρα έπασχε από χρόνια αναπηρία μετά τη γέννηση του τελευταίου της παιδιού. Ως παιδί, η μητέρα της Μάρθας λειτουργούσε ως δεύτερη μητέρα στην οικογένειά της και, με την ενθάρρυνση του πατέρα της, πραγματοποιούσε ένα μεγάλο μέρος της φροντίδας της μητέρας της. Η μητέρα της Μάρθας απολάμβανε την αποδοχή που κέρδιζε και από τους δύο γονείς της, ειδικά από τον πατέρα της. Ο πατέρας της ήταν συχνά επικριτικός με τη γυναίκα του, επιμένοντας ότι μπορούσε να κάνει περισσότερα για τον εαυτό της. Η γιαγιά της Μάρθας ανταποκρίθηκε πηγαίνοντας στο κρεβάτι μόνη της, συχνά για μέρες κάθε φορά. Η μητέρα της Μάρθας έμαθε να ευημερεί με το να φροντίζει τους άλλους και να νιώθει ότι την έχουν ανάγκη.
Ανάλυση
Η μητέρα της Μάρθας πιθανότατα είχε σχεδόν τόσο έντονη εμπλοκή με τους γονείς της όσο και στη συνέχεια με τη Μάρθα, αλλά το στυλ της εμπλοκής ήταν διαφορετικό. Δύο μοτίβα σχέσεων κυριαρχούσαν στην πυρηνική οικογένεια της μητέρας της Μάρθας: δυσλειτουργία στη σχέση με τον σύζυγο και υπερβολική εμπλοκή με ένα παιδί. Η μητέρα της Μάρθας εμπλεκόταν έντονα στα τρίγωνα με τους γονείς και τα μικρότερα αδέρφια της και στη θέση της υπέρ- λειτουργικότητας για τους άλλους. Με άλλα λόγια, έμαθε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της για συναισθηματική εγγύτητα φροντίζοντας τους άλλους, ένα μοτίβο που συνέβη και με τη Μάρθα.
Ο Μάικλ μεγάλωσε ως μοναχοπαίδι σε μια “τυπική” οικογένεια από τον Βορειοδυτικό Ειρηνικό. Γνώρισε τη Μάρθα στο κολέγιο στο Midwest. Η μητέρα του Μάικλ άρχισε να έχει συχνές κρίσεις σοβαρής κατάθλιψης την εποχή που ξεκίνησε ο Μάικλ να φοιτά στο δημοτικό. Νοσηλεύτηκε δύο φορές ψυχιατρικά, η μια μετά από υπερβολική δόση ηρεμιστικών. Ο Μάικλ ένιωθε «αλλεργικός» στα πολλά προβλήματα της μητέρας του και κράτησε αποστάσεις από αυτήν, ειδικά κατά την εφηβεία. Νοιαζόταν για εκείνη και ένιωθε ότι θα τον βοηθούσε με όποιον τρόπο μπορούσε, αλλά την έβλεπε ως αβοήθητη και ανίκανη. Το έφερνε βαρέως ότι «δεν προσπαθούσε περισσότερο».
Είχε μια αρκετά άνετη σχέση με τον πατέρα του, αλλά ένιωθε ότι ο πατέρας του χειροτέρευε την οικογενειακή κατάσταση επιλέγοντας «ειρήνη με κάθε τίμημα». Ήταν πιο εύκολο για τον πατέρα του να ενδώσει στις – μερικές φορές- παιδικές απαιτήσεις της συζύγου του παρά να βάλει όρια μαζί της. Ο Μάικλ σχετιζόταν με τη μητέρα του σχεδόν ακριβώς όπως έκανε ο πατέρας του. Η μητέρα του εξέφρασε δυσαρέσκεια για την παθητικότητα του συζύγου της. Τον κατηγόρησε ότι δεν νοιαζόταν πραγματικά για εκείνη και έκανε πράγματα για εκείνη μόνο επειδή τα απαιτούσε. Η μητέρα του Μάικλ τον λάτρευε και ζήλευε τα ενδιαφέροντα και τους ανθρώπους που τον έπαιρναν μακριά της.
Ανάλυση
Είναι ενδιαφέρον ότι το γονεικό τρίγωνο του Μάικλ ήταν παρόμοιο με το γονεικό τρίγωνο της μητέρας της Μάρθας. Η μητέρα του ασχολήθηκε έντονα μαζί του. Αυτό προγραμμάτισε τον Μάικλ τόσο ώστε να χρειάζεται αυτό το επίπεδο συναισθηματικής υποστήριξης από τη γυναίκα του στη ζωή του, αλλά και να αντιδρά επικριτικά στις ανάγκες της γυναίκας του. Το γονικό τρίγωνο του Μάικλ ενθάρρυνε επίσης την πεποίθηση του ότι ξέρει καλύτερα.
Η μητέρα του Μάικλ ήταν ένα «αστέρι» στην οικογένειά της όταν εκείνη μεγάλωνε. Ήταν άριστη μαθήτρια και αθλήτρια. Είχε μια συγκρουσιακή σχέση με τη μητέρα της και μια εξιδανικευμένη άποψη για τον πατέρα της. Γνώρισε τον πατέρα του Μάικλ όταν ήταν και οι δύο στο κολέγιο. Ήταν δύο χρόνια μεγαλύτερος από αυτήν και, όταν αποφοίτησε, παράτησε το σχολείο για να τον παντρευτεί. Η απόφαση αναστάτωσε τους γονείς της. Ο πατέρας του Μάικλ ήταν σε αδιέξοδο όταν γνώρισε τη μέλλουσα σύζυγό του, αλλά ήταν αυτό που χρειαζόταν. Έκτιισε μια πολύ επιτυχημένη επιχειρηματική καριέρα με τη συναισθηματική της υποστήριξη. Η λειτουργικότητά του ήταν υψηλότερη στη δουλειά του παρά στην οικογενειακή του ζωή.
Ανάλυση
Ο πατέρας του Μάικλ είχε υψηλότερα επίπεδα λειτουργικότητας στην επιχειρηματική του ζωή παρά στην οικογενειακή του ζωή, μια απόκλιση που είναι συνήθως παρούσα σε άτομα με μεσαία επίπεδα διαφοροποίησης του εαυτού.
6) Συναισθηματική Απόσυρση(ή Αποκοπή)
Η έννοια της συναισθηματικής απόσυρσης περιγράφει πως οι άνθρωποι διαχειρίζονται τα ανεπίλυτα συναισθηματικά ζητήματα με τους γονείς, τα αδέρφια και άλλα μέλη της οικογένειας, μειώνοντας ή καταργώντας την συναισθηματική επαφή μαζί τους. Η συναισθηματική επαφή μπορεί να μειωθεί μετακομίζοντας μακριά από την οικογένεια και πηγαίνοντας σπίτι σπάνια ή διατηρώντας την φυσική επαφή, αποφεύγοντας όμως ευαίσθητα θέματα. Ίσως οι σχέσεις να μοιάζουν καλύτερες αν οι άνθρωποι απομακρυνθούν για να τις διαχειριστούν, όμως τα προβλήματα είναι αδρανή, όχι λυμένα. Όταν οι άνθρωποι μειώνουν τις εντάσεις των οικογενειακών αλληλεπιδράσεων με το να απομακρυνθούν, ρισκάρουν να κάνουν τις καινούργιες τους σχέσεις υπερβολικά σημαντικές. Για παράδειγμα, όσο περισσότερο ένας άντρας απομακρύνεται από την γονεική οικογένεια, τόσο ψάχνει στη σύζυγο, στα παιδιά και στους φίλους του για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Αυτό τον κάνει ευάλωτο να τους ασκήσει πίεση να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένο τρόπο ή να προσαρμόσουν τις προσδοκίες που έχουν από εκείνον από φόβο πως διακινδυνεύουν τις σχέσεις.
Συνήθως οι καινούργιες σχέσεις είναι αρχικά ομαλές, όμως αναδύονται τελικά τα μοτίβα από τα οποία οι άνθρωποι έχουν προσπαθήσει να ξεφύγουν και δημιουργούν εντάσεις. Οι άνθρωποι που έχουν απομακρυνθεί ίσως προσπαθήσουν να σταθεροποιήσουν τις κοντινές τους σχέσεις δημιουργώντας «’οικογένειες» υποκατάστατα στις κοινωνικές και επαγγελματικές σχέσεις. Όλοι έχουν σε κάποιο βαθμό ανεπίλυτο δεσμό με την γονεική οικογένεια, όμως οι άνθρωποι που έχουν διαφοροποιηθεί επαρκώς, έχουν μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από τους λιγότερο διαφοροποιημένους. Ένας ανεπίλυτος δεσμός έχει διάφορες μορφές. Για παράδειγμα, (1) ένα άτομα αισθάνεται παιδί όταν είναι στο σπίτι και περιμένει οι γονείς του να πάρουν αποφάσεις για εκείνον που μπορεί να πάρει ο ίδιος για τον εαυτό του, ή (2) ένα άτομο αισθάνεται ενοχή όταν έχει περισσότερη επικοινωνία με τους γονείς του και θεωρεί πως πρέπει να λύσει τις συγκρούσεις και τις αγωνίες τους, ή (3) αισθάνεται εξοργισμένος καθώς δεν φαίνεται οι γονείς του να τον καταλαβαίνουν ή να τον αποδέχονται. Ένας ανεπίλυτος δεσμός σχετίζεται με την ανωριμότητα και των δύο γονιών και του ενήλικου παιδιού, όμως κατά κανόνα οι άνθρωποι κατηγορούν τον εαυτό τους ή άλλους για τα προβλήματα.
Συχνά οι άνθρωποι ανυπομονούν να επιστρέψουν στο σπίτι ελπίζοντας πως τα πράγματα θα είναι διαφορετικά, όμως οι παλιές αλληλεπιδράσεις βγαίνουν στην επιφάνεια σε μερικές ώρες. Αυτές μπορεί να πάρουν την μορφή επιφανειακής αρμονίας με πανίσχυρα συναισθηματικά υπόγεια ρεύματα, ή μπορεί να επιδεινωθεί με συγκρούσεις και υστερία. Τόσο το άτομο όσο και η οικογένεια του, μπορεί να νιώθουν εξουθενωμένοι μετά από μια σύντομη επίσκεψη. Ίσως είναι πιο εύκολο για τους γονείς, αν το ενήλικο παιδί κρατήσει μια απόσταση. Γίνονται τόσο αγχωμένοι, ανήσυχοι και αντιδραστικοί όταν είναι στο σπίτι, που αισθάνονται ανακουφισμένοι όταν το παιδί αποχωρεί. Τα αδέρφια ενός μέλους που έχει ιδιαίτερα αποσυρθεί, συνήθως εξαγριώνονται όταν είναι στο σπίτι, κατηγορώντας τον πως αναστατώνει τους γονείς. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να είναι έτσι τα πράγματα, όμως οι ευαισθησίες όλων των μελών αποκλείουν την ομαλή επικοινωνία.
Παράδειγμα
Ούτε ο Michael ούτε η Martha ήθελαν να μείνουν κοντά στις οικογένειές τους. Όταν ο Michael είχε μια καλή επαγγελματική πρόταση στην Ανατολική Ακτή, και οι δύο ήταν πρόθυμοι να μετακομίσουν εκεί. Ενημέρωσαν τις οικογένειές τους πως μετακομίσουν εξαιτίας της δουλειάς του Michael, όμως καλωσόρισαν την φυσική απόσταση από τις οικογένειές τους. Ο Michael ένιωθε ένοχος να μείνει μακριά από τους γονείς του. Οι γονείς του, ιδιαίτερα η μητέρα του, ήταν αναστατωμένοι σχετικά με αυτό. Ο Michael τηλεφωνούσε στους γονείς του κάθε σαββατοκύριακο και κατάφερνε να συνδυάζει επαγγελματικά ταξίδια με σύντομη διαμονή σε εκείνους. Δεν ανυπομονούσε για τα τηλεφωνήματα και συνήθως αισθανόταν θλιμμένος αργότερα. Θεωρούσε πως η μητέρα του εσκεμμένα τον εξαναγκάζει σε ενοχικά ταξίδια, τονίζοντας πως δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει επαρκώς και πόσο της έλειπε. Δεν έχανε ποτέ ευκαιρία να τον ρωτήσει εάν η εταιρεία θα μπορούσε να τον μεταφέρει πιο κοντά στο σπίτι. Ήταν λιγότερο αποκαρδιωτικό για τον Michael να μιλάει με τον πατέρα του, όμως συνήθως συζητούσαν κυρίως για την δουλειά του Michael και με τι ασχολείται ο πατέρας του κατά τη διάρκεια της συνταξιοδότησης.
Ανάλυση
Ο Michael κατηγορούσε την μητέρα του για τα προβλήματα στην σχέση τους, και παρά την ενοχή του, ένιωθε δικαιολογημένος που απομακρύνθηκε από εκείνη. Οι άνθρωποι συχνά έχουν πιο στενό ανεπίλυτο συναισθηματικό δέσιμο με την μητέρα τους συγκριτικά με τον πατέρα τους, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο το γονεικό τρίγωνο λειτουργεί, με την μητέρα υπερεμπλεκόμενη με το παιδί και τον πατέρα σε εξωτερική θέση. Τα πρώτα χρόνια, η Martha συμμετείχε κάποιες φορές στα τηλεφωνήματα του Michael στο στους γονείς του, όσο όμως τα προβλήματα της αυξάνονταν, άφηνε συνήθως τα τηλεφωνήματα στον Michael. Ο Michael δεν έλεγε πολλά στους γονείς του για το πρόβλημα της Martha με το ποτό ή για τις εντάσεις στον γάμο τους. Αναφερόταν στο πως είναι τα παιδιά. Ο Michael, η Martha και τα παιδιά συνήθως έκαναν μια επίσκεψη τον χρόνο στους γονείς του Michael. Δεν ανυπομονούσαν για αυτές τις τέσσερις μέρες, όμως η μητέρα του Michael, ήταν ενθουσιασμένη που τους φιλοξενούσε. Η Martha δεν μίλησε ποτέ στους γονείς του Michael για το πρόβλημά της με το ποτό ή για τις εντάσεις στο γάμο της, μιλούσε όμως αρκετά στην μητέρα του Michael, για την Amy. Η Amy συνήθως αντιμετώπιζε λοιμώξεις στα αφτιά κατά τη διάρκεια αυτών των ταξιδιών ή λίγο αργότερα.
Ανάλυση
Συχνά ένα ή περισσότερα μέλη της οικογένειας αρρωσταίνουν κατά τη διάρκεια ή λίγο μετά από ταξίδια στο σπίτι των γονιών. Η Amy ήταν περισσότερο ευάλωτη εξαιτίας του αγωνιώδους ενδιαφέροντος σε εκείνη.
Η Martha ακολούθησε παρόμοιο μοτίβο με αυτό του Michael για να διαχειριστεί την οικογένεια της. Με την διαφορά ότι οι γονείς της επισκέπτονταν το σπίτι τους αρκετά συχνά.
Όταν έρχονταν, η μητέρα της Martha ήταν περισσότερο ανήσυχη για την Martha και επικριτική τόσο για το ποτό όσο και για τον τρόπο που μεγάλωνε την Amy. Η Martha φοβόταν αυτές τις συναλλαγές με την μητέρα της και παραπονιόταν στον Michael για μέρες μετά την επιστροφή των γονιών της στο σπίτι. Παρ ́όλα αυτά, κατά βάθος η Martha θεωρούσε πως η μητέρα της έχει δίκιο σχετικά με τις ανεπάρκειές της. Η μητέρα της Martha αντλούσε πληροφορίες για την κόρη της από τον Michael όταν η Martha ήταν απρόθυμη να μιλήσει. Ο Michael ήταν υπερβολικά πρόθυμος να συζητήσει για τις ανεπάρκειες της Martha με την μητέρα της.
Ανάλυση
Δεδομένων των αξιοσημείωτων παραλληλισμών ανάμεσα στα ανεπίλυτα θέματα στη σχέση του Michael με την οικογένεια του, στην σχέση της Martha με την οικογένειά της, και τα ζητήματα στον γάμο τους, η συναισθηματική απόσυρση προφανώς δεν έλυσε κανένα πρόβλημα. Απλώς μετατόπισε τα προβλήματα στην συζυγική τους σχέση και στην Amy.
7) Η θέση/ σειρά γέννησης των αδελφών
Η θεωρία του Bowen ενσωματώνει την έρευνα του ψυχολόγου Walter Toman ως βάση για την έννοια της θέσης των αδελφών. Ο Bowen παρατήρησε την επίδραση της σειράς γέννησης των αδελφών στην ανάπτυξη και τη συμπεριφορά στην έρευνα που έκανε στην οικογένεια. Ωστόσο, βρήκε το έργο του Toman τόσο εμπεριστατωμένο και σύμφωνο με τις ιδέες του που το ενσωμάτωσε στη θεωρία του. Η βασική ιδέα είναι ότι τα άτομα που μεγαλώνουν στην ίδια σειρά γέννησης έχουν -αναμενόμενα- σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, τα μεγαλύτερα παιδιά τείνουν να έλκονται από ηγετικές θέσεις και τα μικρότερα παιδιά συχνά προτιμούν να είναι «ακόλουθοι ή οπαδοί». Τα χαρακτηριστικά μιας θέσης δεν είναι «καλύτερα» από αυτά μιας άλλης θέσης αλλά αλληλοσυμπληρώνονται. Για παράδειγμα, ένα αφεντικό που είναι το μεγαλύτερο παιδί μπορεί να συνεργάζεται ασυνήθιστα καλά με έναν βοηθό που είναι το μικρότερο παιδί. Τα μικρότερα παιδιά μπορεί να θέλουν να είναι επικεφαλής, αλλά το στυλ ηγεσίας τους συνήθως διαφέρει από το στυλ των μεγαλύτερων.
Η έρευνα του Toman έδειξε ότι η σειρά γέννησης των συζύγων επηρεάζει την πιθανότητα διαζυγίου τους. Για παράδειγμα, εάν ο μεγαλύτερος αδερφός μιας μικρότερης αδερφής παντρευτεί μια μικρότερη αδερφή ενός μεγαλύτερου αδελφού, υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες διαζυγίου από ό,τι αν ένας μεγαλύτερος αδελφός ενός αδελφού παντρευτεί μια μεγαλύτερη αδερφή μιας αδερφής. Οι θέσεις των αδερφών είναι συμπληρωματικές στην πρώτη περίπτωση και κάθε σύζυγος είναι εξοικειωμένος με τη συμβίωση με κάποιο άτομο του αντίθετου φύλου. Στη δεύτερη περίπτωση, ωστόσο, οι θέσεις δεν αλληλοσυμπληρώνονται καθώς κανένας από τους δύο συζύγους δεν μεγάλωσε με ένα άτομο του αντίθετου φύλου. Ένας μεγαλύτερος αδελφός ενός αδερφού και μια μεγαλύτερη αδερφή μιας αδερφής είναι επιρρεπείς σε μάχη για το ποιος είναι υπεύθυνος. Ενώ δύο μικρότερα παιδιά είναι επιρρεπή στο να παλεύουν για το ποιος θα στηριχθεί σε ποιον.
Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην ίδια σειρά γέννησης, φυσικά, παρουσιάζουν έντονες διαφορές στη λειτουργικότητα. Η έννοια της διαφοροποίησης μπορεί να εξηγήσει μερικές από αυτές τις διαφορές. Για παράδειγμα, αντί να αισθάνεται άνετα με την ευθύνη και την ηγεσία, ένα μεγαλύτερο παιδί που γίνεται το επίκεντρο -με αγωνία- μπορεί μεγαλώνοντας να γίνει εμφανώς αναποφάσιστο και εξαιρετικά αντιδραστικό σε σχέση με τις προσδοκίες των άλλων. Κατά συνέπεια, ο μικρότερος αδερφός του μπορεί να γίνει ένας «λειτουργικός μεγαλύτερος», καλύπτοντας ένα κενό στο σύστημα της οικογένειας. Είναι το χρονολογικά μικρότερο παιδί αλλά αναπτύσσει περισσότερα χαρακτηριστικά του μεγαλύτερου παιδιού από τον μεγαλύτερο αδερφό του. Ένα μικρότερο παιδί που γίνεται το επίκεντρο στην οικογένεια -με αγωνία- μπορεί να γίνει ένα ασυνήθιστα αβοήθητο και απαιτητικό άτομο. Αντίθετα, δύο ώριμα μικρότερα παιδιά μπορεί να συνεργάζονται εξαιρετικά αποτελεσματικά σε έναν γάμο και να διατρέχουν πολύ χαμηλό κίνδυνο διαζυγίου.
Τα μεσαία παιδιά παρουσιάζουν τα λειτουργικά χαρακτηριστικά δύο θέσεων. Για παράδειγμα, εάν ένα κορίτσι έχει έναν μεγαλύτερο αδερφό και μια μικρότερη αδερφή, συνήθως έχει ορισμένα από τα χαρακτηριστικά μιας μικρότερης αδερφής ενός αδερφού και μιας μεγαλύτερης αδελφής μιας αδερφής. Η σειρά γέννησης των γονέων ενός ατόμου είναι επίσης σημαντικό να ληφθεί υπόψιν.
Ένα μεγαλύτερο παιδί του οποίου οι γονείς είναι και οι δύο μικρότεροι στη σειρά γέννησης, αντιμετωπίζει ένα διαφορετικό σύνολο γονικών προσδοκιών από ένα μεγαλύτερο παιδί του οποίου οι γονείς είναι και οι δύο μεγαλύτεροι στη σειρά γέννησης.
Παράδειγμα
Η γνώση σχετικά με τη σειρά γέννησης του Μάικλ και της Μάρθα καθώς και των γονιών τους αυξάνει την κατανόηση του πώς έγιναν τα πράγματα στη ζωή τους. Η Μάρθα είναι το μικρότερο από τα τρία κορίτσια και το παιδί που έλαβε την περισσότερη προσοχή στην οικογένειά της. Επιπλέον, η μητέρα της Μάρθας είναι το μεγαλύτερο από τα τέσσερα αδέρφια της, με μια μητέρα που έπασχε από χρόνια αναπηρία. Η μητέρα της Μάρθας ήταν μια όχι πολύ διαφοροποιημένη μεγαλύτερη κόρη. Η ενέργεια της ζωής της επικεντρώθηκε στο να φροντίζει και να κατευθύνει τους άλλους σε σημείο που υπονόμευσε άθελά της τη λειτουργικότητα της μικρότερης κόρης της. Η Μάρθα παρουσίασε την αντίθετη πλευρά του προβλήματος με το να γίνει ένα αναποφάσιστο, αβοήθητο άτομο και κυρίως να κατηγορεί τον εαυτό της για όλα. Ο πατέρας της Μάρθας ήταν ο μικρότερος αδελφός μιας οικογένειας με πέντε παιδιά.
Ανάλυση
Η Μάρθα, λόγω της εστίασης της μητέρας της πάνω της, έχει αναπτύξει σε μέτριο βαθμό τα έντονα χαρακτηριστικά (exaggerated traits) ενός μικρότερου παιδιού. Επιπλέον, το γεγονός ότι ο πατέρας της ήταν ο νεότερος στη σειρά γέννησης ενώ η μητέρα της η μεγαλύτερη, ευνοούσε τη λειτουργικότητα της μητέρας της, δίνοντας εκείνη τον «ρυθμό» στην οικογένεια. Με άλλα λόγια, η μητέρα της ενεργούσε πιο γρήγορα από τον πατέρα της μπροστά στα προβλήματα. Ο Μάικλ είναι ένα μοναχοπαίδι που, όπως και η μητέρα της Μάρθας, μεγάλωσε σε μια οικογένεια με μια μητέρα που είχε πολλά προβλήματα. Ο πατέρας του Μάικλ είναι ο μικρότερος αδελφός μιας αδερφής και η μητέρα του είναι η μεγαλύτερη αδερφή ενός αδερφού. Η μητέρα του Μάικλ ήταν το παιδί στο οποίο επικεντρώνονταν περισσότερο οι γονείς καθώς μεγάλωνε, με μια μορφή υψηλών προσδοκιών απόδοσης σε συνδυασμό με το άγχος της οικογένειας σχετικά με την ικανότητά της να ανταποκριθεί σε αυτές τις προσδοκίες. Από πολλές απόψεις, ο πατέρας του Μάικλ ήταν αρκετά εξαρτημένος από τη σύζυγό του για να λαμβάνει επιβεβαίωση και κατευθυντήριες γραμμές, ακόμη και όταν εκείνη έπασχε από κατάθλιψη και ήταν καταβεβλημένη. Ως μοναχοπαίδι, το μοτίβο λειτουργικότητας του Μάικλ στην τριγονοποίηση με τους γονείς του ήταν η κύρια επιρροή στην ανάπτυξη του. Ο συναισθηματικός του προγραμματισμός σε αυτό το τρίγωνο τον έκανε να ταιριάζει απόλυτα με τη Μάρθα.
Ανάλυση
Η θέση που είχε ο Μάικλ ως μοναχοπαίδι, τον καθιστά έναν κάπως απρόθυμο ηγέτη στην πυρηνική του οικογένεια. Θέλει η Μάρθα να λειτουργεί καλύτερα και να αναλάβει περισσότερες ευθύνες. Είναι δυσαρεστημένος που νιώθει ο ίδιος πίεση. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται μια θέση πάνω στον γάμο του, εξαρτάται τόσο από τη Μάρθα όσο και ο πατέρας του από τη γυναίκα του.
8) Κοινωνική Θυμική Διαδικασία
Κάθε έννοια στη θεωρία Bowen εφαρμόζεται και σε ομάδες εκτός της οικογένειας, όπως η εργασία και οι κοινωνικοί οργανισμοί.
Η έννοια της κοινωνικής θυμικής διαδικασίας περιγράφει πώς το θυμικό σύστημα διέπει τη συμπεριφορά σε ολόκληρες κοινωνίες. Οι πολιτιστικοί παράγοντες είναι σημαντικοί για το πώς λειτουργεί μια κοινωνία, αλλά δεν επαρκούν για να εξηγήσουν την «άμπωτη» και τη ροή του πόσο καλά προσαρμόζονται οι κοινωνίες στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν. Η πρώτη ένδειξη του Bowen σχετικά με τους παραλληλισμούς μεταξύ της οικογενειακής και της κοινωνικής συναισθηματικής λειτουργίας προήλθε από την παρατήρηση οικογενειών με ανήλικους παραβάτες. Οι γονείς σε τέτοιες οικογένειες δίνουν στα παιδιά το μήνυμα: «Σας αγαπάμε ό,τι κι αν κάνετε». Παρά τις έντονες διδασκαλίες για την ευθύνη και μερικές φορές τις σκληρές τιμωρίες, οι γονείς ενδίδουν στο παιδί περισσότερο από ό,τι κρατούν τα όρια. Το παιδί επαναστατεί ενάντια στους γονείς και διαισθάνεται επιδέξια την αβεβαιότητά ως προς τον ρόλο τους. Το παιδί αισθάνεται ότι ελέγχεται και λέει ψέματα για να δια-χειριστεί τους γονείς. Αδιαφορεί για τις τιμωρίες τους. Οι γονείς είναι σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικοί στον έλεγχο του παιδιού.
Ο Μπόουεν είδε ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 τα δικαστήρια συμπεριφέρονταν περισσότερο σαν τους γονείς των παραβατών. Πολλοί στο δικαστικό σύστημα ανηλίκων θεωρούσαν τον παραβάτη θύμα κακών γονέων. Προσπάθησαν να τον καταλάβουν και συχνά μείωναν τις συνέπειες των πράξεών του, ελπίζοντας να αλλάξουν τη συμπεριφορά του. Εάν ο παραβάτης εμφάνιζε επαναλαμβανόμενα παραβατικές συμπεριφορές, το νομικό σύστημα, όπως και οι γονείς, εξέφραζε την απογοήτευσή του και επέβαλε σκληρές ποινές. Η αναγνώριση μιας αλλαγής σε αυτόν τον κοινωνικό θεσμό οδήγησε τον Bowen να παρατηρήσει παρόμοιες αλλαγές και σε άλλους θεσμούς, όπως τα σχολεία και οι κυβερνήσεις. Η καθοδική πορεία στις οικογένειες που αντιμετώπιζαν παραβατικότητα είναι μια παλινδρόμηση στη λειτουργικότητα που προκαλείται από το άγχος. Σε μια παλινδρόμηση, οι άνθρωποι ενεργούν για να ανακουφίσουν το άγχος της στιγμής αντί να ενεργούν βάσει αρχών και να έχουν μια μόνιμη στάση/οπτική.
Ένα παλινδρομικό μοτίβο άρχισε να ξεδιπλώνεται στην κοινωνία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιδεινώθηκε κατά τη δεκαετία του 1950 και εντάθηκε με γρήγορους ρυθμούς στη δεκαετία του 1960. Τα «συμπτώματα» της κοινωνικής παλινδρόμησης περιλαμβάνουν την αύξηση της εγκληματικότητας και της βίας, ένα αυξανόμενο ποσοστό διαζυγίων, μια τάση προς την αντιδικία, μεγαλύτερη πόλωση μεταξύ των φυλετικών ομάδων, λιγότερες αρχές λήψης αποφάσεων από τους ηγέτες, αυξημένη κατάχρηση ναρκωτικών και χρεοκοπίες και εστίαση στα δικαιώματα επί των ευθυνών.
Οι ανθρώπινες κοινωνίες υφίστανται περιόδους οπισθοδρόμησης και προόδου κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους. Η τρέχουσα παλινδρόμηση φαίνεται να τροφοδοτείται από το άγχος που σχετίζεται με παράγοντες όπως η έκρυθμη αύξηση του πληθυσμού, η αίσθηση κατάργησης των συνόρων και η εξάντληση των φυσικών πόρων.
Ο Μπόουεν προέβλεψε ότι οι άνθρωποι θα αντιμετώπιζαν συμπτωματικά τις κρίσεις που προέκυπταν από την παλινδρόμηση μέχρι να αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν το άγχος που τον τροφοδοτούσε. Προέβλεψε ότι μια τελική μεγάλη κρίση θα ερχόταν μόλις στα μέσα του εικοστού πρώτου αιώνα και ότι ο τύπος του ανθρώπου που θα επιζούσε θα ήταν αυτός που θα μπορούσε να ζήσει σε αρμονία με τη φύση.
Παράδειγμα
Είναι πιο δύσκολο για τις οικογένειες να μεγαλώσουν παιδιά σε μια περίοδο κοινωνικής παλινδρόμησης παρά σε μια πιο ήρεμη περίοδο. Η χαλάρωση των προτύπων στην κοινωνία αυξάνει τη δυσκολία των λιγότερο διαφοροποιημένων γονέων όπως ο Μάικλ και η Μάρθα να κρατήσουν τα όρια με τα παιδιά τους. Ο πληθωρισμός των βαθμών σε πολλά σχολεία (η ευκολία με την οποία δίνονται οι βαθμοί) διευκολύνει τους μαθητές να διατηρήσουν τους βαθμούς με λιγότερη εργασία. Σε ένα αμφιλεγόμενο κλίμα, τα σχολεία που προσπαθούν να τηρήσουν υψηλά πρότυπα για τους μαθητές τους συχνά αντιμετωπίζουν μηνύσεις από οργισμένους γονείς. Ο επιπολασμός της κατάχρησης ναρκωτικών και αλκοόλ αυξάνει την ανησυχία των γονέων για τους εφήβους τους. Η τρέχουσα κοινωνική παλινδρόμηση χαρακτηρίζεται από αυξημένη εστίαση των παιδιών στον πολιτισμό. Υπάρχει μεγάλη αγωνία για τη μελλοντική γενιά. Οι γονείς επικρίνονται ότι είναι πολύ απασχολημένοι με τις δικές τους επιδιώξεις/στόχους και δεν είναι επαρκώς διαθέσιμοι στα παιδιά τους, τόσο για υποστήριξη όσο και για παρακολούθηση των δραστηριοτήτων τους. Όταν παιδιά όπως η Έιμι αναφέρουν ότι αισθάνονται αποξενωμένα από τους γονείς και τις αξίες τους, οι επικριτές των γονέων αποτυγχάνουν να εκτιμήσουν τη συναισθηματική ένταση που προκαλεί μια τέτοια αποξένωση.
Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν πως πρέπει να υπάρχει περισσότερη εστίαση στα παιδιά αναφέροντας τα πολλά προβλήματα που έχουν οι νέοι. Η χρήση των προβλημάτων των παιδιών για να δικαιολογηθεί η αυξημένη εστίαση σε αυτά είναι ακριβώς αυτό που έχουν ήδη κάνει πολλοί γονείς. Τα αυξημένα προβλήματα των νέων αποτελούν μέρος μιας συναισθηματικής διαδικασίας στο κοινωνικό σύνολο. Μια πιο εποικοδομητική κατεύθυνση θα ήταν οι άνθρωποι να εξετάσουν τη συνεισφορά τους στην κοινωνική παλινδρόμηση και να εστιάσουν στον εαυτό τους αντί να επικεντρωθούν στη μελλοντική γενιά.