Μια συνομιλία με τον Γκαμπόρ Ματέ: Κατανόηση του τραύματος, του εθισμού και του μονοπατιού προς τη θεραπεία
δημοσίευση από Νατάσσα Παπδοπούλου- Ψυχολόγος
Ο Gabor Maté είναι ένας γιατρός, ο οποίος, μετά από 20 χρόνια οικογενειακής πρακτικής και εμπειρίας στην παρηγορητική φροντίδα, εργάστηκε για πάνω από μια δεκαετία με ασθενείς που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης από ναρκωτικά και ψυχικές ασθένειες.
Ο Γκαμπόρ Ματέ έχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με την παιδική ηλικία και την ανάπτυξη των παιδιών, για το άγχος, το τραύμα και τον εθισμό. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε είκοσι πέντε γλώσσες. Ανάμεσα σε αυτά και το βραβευμένο In the Realm of Hungry Ghosts: Close Encounters with Addiction.
Ο Γκαμπόρ Ματέ έγινε ιδιαίτερα γνωστός στη χώρα μας με την ταινία The wisdom of trauma, η οποία έχει γυριστεί το 2021. Σε αυτή την ταινία, ο Ματέ, μας προσκαλεί να σκεφτούμε ολιστικά για τις συνέπειες του τραύματος στη ζωή μας, για τις επιδράσεις μιας κουλτούρας που εστιάζει στις συμπεριφορές και στα συμπτώματα και όχι στην κατανόηση των τραυματικών εμπειριών.
Η συνέντευξη που μεταφράσαμε έχει δοθεί στην Jenn Brown, και σε αυτή ο Ματέ μας προσκαλεί για μια ακόμα φορά να κατανοήσουμε τις ρίζες του εθισμού, τις συνέπειες του πόνου αλλά και τις δυνατότητες για τη θεραπεία
Η κατανόηση του τραύματος και του εθισμού
Jenn Brown: Προτείνετε ότι όλες οι υποκείμενες δυσλειτουργίες, συμπεριλαμβανομένων των ασθενειών και του εθισμού, είναι η αποξένωση ή ο χωρισμός από τον εαυτό μας που προκαλείται από τραύμα. Τι εννοείτε με αυτό;
Gabor: Το τραύμα είναι μια λέξη που χρησιμοποιείται από πολλούς και μερικοί άνθρωποι έχουν έναν πιο σύντομο ορισμό από ότι έχω εγώ. Όταν κοιτάζετε την αρχική λέξη τραύμα, βλέπετε ότι είναι μια ελληνική λέξη για τον τραυματισμό. Όπου κι αν τραυματιστούμε, σχηματίζεται ουλώδης ιστός και ο ουλώδης ιστός είναι πάντα πιο σκληρός, λιγότερο ανθεκτικός και λιγότερο εύκαμπτος από τον ιστό που αντικαθιστά.
Έτσι όταν μας συμβεί ένα ψυχολογικό τραύμα, η ψυχή μας γίνεται πιο άκαμπτη, πιο σκληρή και λιγότερο ευέλικτη.
Η δημιουργία αυτής της σκληρότητας, προκαλείται από τον διαχωρισμό με τον εαυτό που προκαλεί το τραύμα. Και στη συνέχεια αντί να είμαστε ευέλικτοι και ανοικτοί, γινόμαστε πιο άκαμπτοι στις απαντήσεις μας στη ζωή, στον εαυτό μας, στις σχέσεις, στα ερεθίσματα κ.λπ. Αυτό είναι που νομίζω ότι κρύβεται πίσω από τις περισσότερες ψυχικές και σωματικές παθολογίες.
Jenn Brown: Άρα κάτι δεν χρειάζεται να είναι καταστροφικό –όπως αυτοκινητιστικό ατύχημα ή σωματική κακοποίηση– για να θεωρείται τραύμα;
Gabor: Καταστροφικά γεγονότα όπως αυτά, είναι τραυματικά ως προς τον αντίκτυπό τους, και αν κάποιοι θέλουν να χρησιμοποιήσουν τη λέξη τραύμα μόνο για τέτοιου είδους γεγονότα, είμαι εντάξει με αυτό. Θα πρέπει απλώς να βρω μια νέα λέξη για αυτό για το οποίο μιλάω.
Κατά τον ορισμό μου, δεν είναι αυτό που σου συμβαίνει εξωτερικά που καθορίζει το τραύμα αλλά αυτό που συμβαίνει εσωτερικά σε σένα ως αποτέλεσμα αυτού.
Αυτός ο πόνος και ο τραυματισμός μπορεί να συμβεί όταν ένα μικρό βρέφος δεν το σηκώνουν όταν κλαίει. Αυτό το παιδί βιώνει μια πληγή, και θα υπάρξει μια αντίστοιχη συστολή στον ψυχισμό και στον εαυτό του.
Σε αυτό το παράδειγμα θα υπάρχουν επίσης αντισταθμιστικοί μηχανισμοί από το παιδί ώστε να αποφευχθεί η επανεμφάνιση αυτού του πόνου. Έτσι μέσω αυτών των μηχανισμών τα παιδιά θα μπορούσαν να προσπαθούν να είναι ευχάριστα και ευγενικά με τους άλλους, ενώ αγνοούνται τα δικά τους συναισθήματα, ή θα μπορούσαν να προσπαθούν να ηρεμήσουν τον εαυτό τους μέσω διαφόρων συμπεριφορών. Τα παιδιά μπορεί να λικνίζονται ή να πιπιλίζουν τους αντίχειρές τους ή να αυνανίζονται ή να τρώνε υπερβολικά και στη συνέχεια, αργότερα, να κάνουν χρήση ναρκωτικών. Με αυτές τις αντιδράσεις, κάποιος είτε προσπαθεί να γίνει πιο αποδεκτός από τους άλλους περιορίζοντας τη δική του έκφραση είτε προσπαθεί να απαλύνει τον πόνο όταν είναι υπερβολικά έντονος. Είτε έτσι είτε αλλιώς, είναι μια παθολογία.
Jenn Brown: Πώς συμβαίνει μια συναισθηματική πληγή να οδηγεί σε σωματική παθολογία; Ποιος είναι ο μηχανισμός πίσω από αυτό;
Gabor: Το μυαλό και το σώμα δεν μπορούν να διαχωριστούν. Δεν είναι ότι υπάρχει μια ψυχή που είναι ξεχωριστή από τη φυσιολογία μας. Είναι ότι τόσο η ψυχή όσο και η φυσιολογία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του οργανισμού μας και έχουν σχεδιαστεί για την επιβίωση.
Είναι αχώριστα, επομένως ό,τι συμβαίνει ψυχικά συμβαίνει σε ένα βαθύ φυσιολογικό επίπεδο.
Αν σας ούρλιαζα αυτή τη στιγμή, αυτό θα άλλαζε βαθιά τη φυσιολογία σας σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, παρόλο που μιλάμε στο τηλέφωνο σε δύο διαφορετικά μέρη και δεν μπορώ να σας βλάψω. Τα συναισθήματά σας θα επηρεάσουν τις αλλαγές στο αυτόνομο νευρικό σας σύστημα, στο καρδιαγγειακό σας σύστημα, στο έντερο σας, στο ανοσοποιητικό σας σύστημα, στα αιμοφόρα αγγεία σας, στους μύες σας. Με άλλα λόγια, παντού.
Αυτή είναι η προσωρινή αλλαγή που θα συνέβαινε σε εσάς, και μόλις η απειλή εξαλειφθεί – είτε σταματήσω να φωνάζω είτε μου κλείσετε το τηλέφωνο – η φυσιολογία σας σταδιακά, ανάλογα με την αντοχή σας, θα επανέλθει στο φυσιολογικό.
Τι γίνεται όμως αν τα παιδιά ζουν σε μια κατάσταση όπου αυτό συμβαίνει χρόνια;
Πώς είναι για ένα παιδί, να μην το σηκώνουν κάθε βράδυ όταν κλαίει;
Αυτή είναι συχνά η συμβουλή των γιατρών – αφήστε τα παιδιά να κλαίνε μόνα τους για να κοιμηθούν. Πώς είναι να φωνάζουν σε ένα μικρό παιδί; Υπάρχει ακόμα μια συζήτηση για το ξυλοδαρμό, αν και δεν θα έπρεπε να υπάρχει πια, αλλά πώς είναι για ένα μικρό παιδί να του ασκείται σωματική βία από έναν ενήλικα πέντε φορές μεγαλύτερο από εκείνον, όταν αυτοί οι ενήλικες ορίζονται από τη φύση τους ως προστάτες και φύλακές τους;
Όταν o ψυχισμός μας βρίσκεται υπό χρόνιο στρες, αυτό θέτει και το φυσιολογικό μας σύστημα υπό πίεση. Αυτό είναι το πρώτο σημείο. Το δεύτερο σημείο είναι ότι όταν δεν λαμβάνουμε την αποδοχή, που είναι η φυσική μας ροπή εκ γενετής, και οι γονείς μας για οποιονδήποτε δικό τους λόγο δεν είναι σε θέση να μας το προσφέρουν παρά τις καλύτερες προσπάθειές τους, τότε προσαρμόζουμε τις προσδοκίες μας επειδή πρέπει να διατηρήσουμε αυτή τη σχέση.
Ένας τρόπος για να διατηρήσουν τα παιδιά αυτή τη σχέση είναι να συμμορφώνονται. Αυτό απαιτεί την καταστολή των συναισθημάτων τους επειδή δεν αισθάνονται όμορφα όλη την ώρα. Και έτσι, ο μόνος τρόπος για να επιβιώσουν είναι να μην γνωρίζουν καν πότε είναι θυμωμένα, γιατί διαφορετικά δεν μπορούν να το εκφράσουν. Λοιπόν, ξέρουμε ότι η καταστολή του θυμού μπορεί στην πραγματικότητα να απενεργοποιήσει ή το λιγότερο, να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Έτσι, πολλοί άνθρωποι που καταπιέζουν τον υγιή θυμό τους καταλήγουν με αυτοάνοσα νοσήματα, τα οποία, παρεμπιπτόντως, μπορεί να εξηγήσουν το γεγονός ότι το 80% των ατόμων με αυτοάνοσο νόσημα είναι γυναίκες.
Το πρώιμο στρες και το πρώιμο τραύμα δημιουργούν μεγάλη ευαισθησία, προκαλώντας έτσι, φλεγμονή στο σώμα. Έτσι, δημιουργούνται φλεγμονώδεις διεργασίες που είναι μεγάλης σημασίας στην ενήλικη ζωή. Η φλεγμονή εκθέτει τους ανθρώπους σε κακοήθειες και αυτοάνοσα νοσήματα. Υπάρχουν λοιπόν πολλοί μηχανισμοί. Βέβαια, πολλές από τις λεπτομέρειες αυτές χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας, αλλά εννοιολογικά, η σύνδεση συναισθηματικής με σωματικής παθολογίας, έχει αποδειχθεί προσεκτικά μέσα από έρευνες.
Κατανόηση του μονοπατιού προς τη θεραπεία
Jenn Brown: Δεδομένων όλων αυτών, πώς βλέπετε τη διαδικασία θεραπείας;
Gabor: Υπάρχουν πολλοί τρόποι, αλλά η θεραπεία ξεκινά με την αναγνώριση ότι η διαδικασία επούλωσης είναι απαραίτητη και πως είναι δυνατόν να επιτευχθεί. Το κοινό όλων των καλών θεραπευτικών διαδικασιών είναι η επανασύνδεσή με τον εαυτό, τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε φυσιολογικό επίπεδο. Είτε εργαζόμαστε με την προσέγγιση του Somatic Experiene ,είτε του EMDR , του Brainspotting, ή με τα Internal Family Systems ή τη συγκεκριμένη δική μου δουλειά, Compassionate Inquiry, όλα έχουν να κάνουν με την επανασύνδεση των ανθρώπων με τα αυθεντικά συναισθήματά τους (βλέπε επεξήγηση στο τέλος του κειμένου).
Jenn Brown: Ποιος είναι ο εαυτός που βρίσκουμε σε αυτές τις θεραπευτικές διαδικασίες; Ποιος είναι ο αυθεντικός μας εαυτός;
Gabor: Γενικά, αν η εγκυμοσύνη πάει καλά, γεννιόμαστε χωρίς κάποιο βάρος. Δεν έχουμε καμία συνειδητή επίγνωση αυτού, αλλά αυτό είμαστε. Ανάλαφροι. Έπειτα τα βάρη αρχίζουν να συσσωρεύονται. Οι άνθρωποι μιλούν για αναγέννηση μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία, αλλά τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ανακουφίζεσαι ξανά. είσαι πάλι ο εαυτός σου, χωρίς όλα αυτά τα πράγματα που συσσώρευσες και που έχουν κάνει μια κρούστα πάνω από τον αληθινό σου εαυτό.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, βίωσα μια μεγάλη ψυχολογική ταλαιπωρία, έτσι κάλεσα έναν θεραπευτή αναπνοής και ξεκίνησα μια καθημερινή πρακτική με αναπνοές. Μπορεί ακόμη και κάτι σε τόσο απλό επίπεδο να βοηθήσει.
Jenn Brown: Μία από αυτές τις «κρούστες» με τις οποίες δουλεύετε πολύ είναι ο εθισμός. Πώς ορίζετε τον εθισμό;
Gabor: Ο εθισμός είναι μια σύνθετη ψυχοφυσιολογική διαδικασία. Εκδηλώνεται σε οποιαδήποτε συμπεριφορά στην οποία ένα άτομο βρίσκει προσωρινή ευχαρίστηση ή ανακούφιση, και επομένως ποθεί, αλλά ότι δεν μπορούν να τις διακόψουν παρά τις αρνητικές συνέπειες για τον εαυτό του ή τους γύρω του.
Είναι η λαχτάρα για ευχαρίστηση και ανακούφιση βραχυπρόθεσμα παρά το κακό που προκαλεί μακροπρόθεσμα. Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε συμπεριφορά, από ναρκωτικά και ουσίες κάθε είδους ,μέχρι σεξ, τυχερά παιχνίδια, ψώνια, εξάρτηση από το διαδίκτυο, βιντεοπαιχνίδια, φαγητό, πορνογραφία, εργασία, ακραία αθλήματα – οτιδήποτε, ακόμα και ο διαλογισμός και η πνευματική εργασία.
Jenn Brown: Φαίνεται ότι η κατανόηση του γεγονότος ότι το τραύμα μπορεί να προκάλεσε τους εθισμούς μας δεν οδηγεί απαραίτητα σε θεραπεία. Είναι αλήθεια αυτό;
Gabor: Αυτό είναι σωστό. Όπως ανέφερα, μόλις πριν από δύο εβδομάδες βρέθηκα ξανά αντιμέτωπος με αυτό, αλλά μπορώ να σας πω ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα εφόδια στα ψυχικά μου αποθέματα αυτή τη στιγμή, από ό,τι είχα ποτέ, και όταν προκύψουν αυτές οι καταστάσεις, μπορώ να τις αναγνωρίσω ως μνήμη αντί να αντανακλούν το παρόν.
Αλλά είναι αλήθεια – η πνευματική κατανόηση από μόνη της δεν οδηγεί σε μεταμόρφωση.
Οι άνθρωποι συχνά μου λένε, «Σας ευχαριστώ, το βιβλίο σας άλλαξε τη ζωή μου». Και η απάντησή μου είναι: «Είναι υπέροχο, ίσως θα έπρεπε να το διαβάσω μόνος μου». Παρ’ όλα αυτά που μπορώ να διατυπώσω αυτά τα πράγματα, δεν σημαίνει ότι τα έχω επεξεργαστεί μέχρι το τέλος. Η επεξεργασία τους είναι διαφορετική από μια πνευματική κατανόηση.
Jenn Brown: Τι σημαίνει λοιπόν για εσάς το να θεραπεύετε;
Gabor: Η θεραπεία προέρχεται από μια αγγλοσαξονική λέξη για την ολότητα. Εάν το τραύμα είναι αποσύνδεση, τότε η θεραπεία είναι η επανένωση ή η ανακάλυψη της ενσάρκωσης αυτής της σύνδεσης.
Υπάρχει και πάλι, λοιπόν, ολότητα, όπου δεν χωρίζεσαι σε όλα αυτά τα αμυντικά μέρη που οδηγούν και διοικούν τη ζωή σου. Σημαίνει ότι δεν τρέχεις προσπαθώντας να απαλύνεις τον πόνο όλη την ώρα με ναρκωτικά ή σεξ ή τζόγο ή οτιδήποτε άλλο. δεν ξεφεύγεις από τον εαυτό σου συνέχεια με το να είσαι πάντα στο διαδίκτυο. δεν προσπαθείς να ευχαριστήσεις τους ανθρώπους για να τους αρέσεις. Αντίθετα, εξετάζεις τι θέλεις, τι προτιμάς, τι νιώθεις — όχι με εγωιστικό τρόπο αγνοώντας τους άλλους, αλλά ούτε και με τρόπο που να αγνοείς εσένα.
Μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά: Νατάσσα Παπαδοπούλου, Ψυχολόγος
