Έχουμε ανάγκη από μια νέα γλώσσα
Ο διάλογος που ακολουθεί με την ποιήτρια Γλυκερία Μπασδέκη είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο ” Κρίσεις και μετασχηματισμοί”
Γ. Μ.: Συμφωνώ ότι αυτή η κρίση μόνο με μια νέα γλώσσα θα πολεμηθεί, η επαναστατικότητα είναι πλέον γλωσσικής υφής.
Αν. Κ.: Μιλάτε, ίσως για μια επανάσταση που αφορά τη δομή.
Γ. Μ.: Ναι, ναι. Για να το πω πάρα πολύ απλοϊκά, εγώ πλέον έχω σηκώσει τα χέρια ψηλά με τον κυρίαρχο λόγο που ακούγεται, που υπάρχει. Και βλέπω ότι δεν έχω τη δύναμη να πάρω το κλασικό όπλο και να γαζώσω κατά ριπάς… Εντός μου υπάρχει μια κοιμισμένη πριγκίπισσα-πολεμίστρια, που θέλει να πάρει πέτρες, τόξα, να βγει στους δρόμους, κυριολεκτικά. Εύχομαι βαθιά μέσα μου να ήμουν επαναστάτρια κανονική, του δρόμου, της ρούγας… Αυτήν τη βία δεν μπορώ να την ασκήσω, γιατί δεν μου δίνεται η ευκαιρία σε κανένα επίπεδο, οπότε καταφεύγω στη γλώσσα…
Ηλ. Γ.: Ή αν έφτανες στο σημείο, στη διχάλα δηλαδή, θα έμενες ακινητοποιημένη.
Γ. Μ.: Δεν είχα ποτέ την τύχη, βέβαια, να φτάσω στη διχάλα…
Ηλ. Γ.: Όχι, αλλά ξέρεις γιατί το λέω αυτό; Γιατί υπάρχει μια στιγμή που φτάνουμε στη διχάλα, που διαφορετικές δυνάμεις και φωνές μέσα μας είναι εξίσου ισχυρές: οι μεν μας προσκαλούν σε βίαιη ρήξη, οι δε στην ιδέα ότι η βία δεν αποτελεί απάντηση. Είναι εξίσου ισχυρές και μας ακινητοποιούν, εκείνη την ώρα.
Γ. Μ.: Παγώνεις. Αυτό το πάγωμα ανάμεσα στα δύο αιτήματα ή στις δύο ιδιοσυστασίες σου.
Ηλ. Γ.: Αντιλαμβάνομαι αυτό που λες ως εξής: φτάνουμε σ’ ένα σημείο όπου έχουμε ανάγκη μια νέα γραμματική ή γλώσσα, δηλαδή, ουσιαστικά, να ερμηνεύσουμε εκ νέου τη θέση μας στον κόσμο. Εγώ βιωματικά νιώθω, επίσης, ότι μου είναι απαραίτητο να ξαναορίσω τη σχέση με τον κόσμο του παρελθόντος· ότι χρειάζομαι κάτι να με ξανασυνδέσει με τις πίσω μου σελίδες.. Αλλά την ίδια στιγμή ακούω μια φωνή μέσα μου, η οποία λέει: «Ξέρεις τι; Δεν θα αλλάξει κάτι έτσι, αυτός ήταν ο τρόπος που είχες να ζεις, να ερμηνεύεις τον κόσμο, αλλά μάθε το επιτέλους, κατανόησέ το, ότι δεν θα αλλάξει έτσι.. με τον παλιό τρόπο…». Και δεν ξέρω τι είναι το καινούργιο… Μια νέα παιδεία, ας πούμε, ένας νέος πολιτισμός, ένας άλλος φωτισμός του κόσμου;
Γ. Μ.: Ένας καινούργιος θεός. Γιατί όχι;
Ηλ. Γ.: Ή η επινόηση ενός καινούργιου θεού.
Γ. Μ.: Μιας νέας θρησκείας. Το εννοώ: η παλιά θρησκεία πνέει τα λοίσθια…
Αν. Κ.: Πεθαίνει. Καθώς αναδύονται διαρκώς όλα αυτά τα θέματα γύρω από την εκκλησία, νιώθω ότι ζούμε μια ιστορική στιγμή, που πεθαίνει αυτή η θρησκεία… Όλο μεγαλώνει μέσα μου αυτή η αίσθηση.
Ηλ. Γ.:.: Ιδιαίτερα σε αυτή την κρίση νομίζω ότι είχε μια σημασία η θρησκεία, πέρα από τον κανονιστικό της ρόλο, να ορίζει και να οργανώνει ηθικά τη ζωή των ανθρώπων, να παράξει έναν παρηγορητικό λόγο. Εντούτοις, θεωρώ ότι συνέβη το αντίθετο, καθώς ιδίως στη χώρα μας, η εκκλησία λειτούργησε με όρους πολυεθνικής εταιρείας. Ήταν ξεκάθαρο ότι κυρίως ενδιαφέρθηκε να υπερασπίσει τα συμφέροντά της, αλλά αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι όσοι πιστεύουν ταυτίζονται πάντοτε με τα εκκλησιαστικά συμφέροντα.
Γ. Μ.: Εγώ την ένιωσα και από μέσα την εκκλησία, σαν ένα παιδί που ακολούθησε τα κατηχητικά παρά την απαγόρευση από τους γονείς. Δηλαδή, το κατηχητικό ήταν το απαγορευμένο κι εγώ πήγαινα, γιατί θεωρούσα ότι εκεί υπάρχει μια επαναστατικότητα. Βίοι αγίων και όλα αυτά με έλκυαν, αλλά με τη μορφή μιας βίαιης καταστολής όλης της πραγματικότητας, την οποία δεν άντεχα. Εκεί όμως το μόνο που είδα ήταν απίστευτο μίσος για τους ανθρώπους. Απίστευτο μίσος. Για τον άνθρωπο, για την ανθρώπινη ύπαρξη. Τόσο μίσος δεν έχω ξαναδεί πουθενά.
Ηλ. Γ.: Έχεις κάποια σκέψη γιατί συνέβη αυτό;
Γ. Μ.: Θέλουν να καταστρέψουν την επιθυμία… Οποιαδήποτε επιθυμία υπάρχει και μπορεί να σου δώσει χυμούς, να σε κάνει ν’ αγαπήσεις τον εαυτό σου και να πατήσεις στα πόδια σου, πρέπει να κατασταλεί.
Ηλ. Γ.: Γλυκερία, έχω την αίσθηση ότι αναφέρεσαι σε αυτό, επειδή εσύ, καθώς συνδέεσαι με την επιθυμία, μπορείς να κατασκευάζεις καινούργιους κόσμους μέσα από την ποίηση.
Γ. Μ.: Και να αποκαθιστώ την ιστορία μου, επίσης.
Ηλ. Γ.: Την αποκαθιστάς με έναν τρόπο εξιλέωσης;
Γ. Μ.: Ναι, μέσω της εξιλέωσης, αλλά και μέσω της πολύ προσεκτικής κατασκευής μιας νέας πραγματικότητας. Λ.χ., ένα πολύ βαρύ ψυχιατρικό περιστατικό που υφίσταται στην οικογένειά μου, το περιέγραψα μέσα από την ποίηση, αλλά το έκανα λίγο πιο εύκολο στο να το αποδεχτώ εγώ. Το ομόρφυνα, το μαλάκωσα…
Ηλ. Γ.: Σκέφτομαι ότι για να καταφέρεις εσύ να κάνεις αυτή την εξιλέωση ή για να μπορέσουμε εμείς, αν θέλουμε να είμαστε συνεπείς ηθικά με την επιλογή μας να γίνουμε ψυχοθεραπευτές, χρειάζεται να αναζητήσουμε τον άνθρωπο στην ολότητά του:να σταθούμε, δηλαδή, με ανοιχτότητα και στην ευαλωτότητά του και στο σκοτεινό του κομμάτι.
Γ. Μ.: Στην κατανόηση!
Ηλ. Γ.: Ναι, και στη σκοτεινή του πλευρά όμως. Εννοώ ότι κάπου εκεί υπάρχει κάτι σκοτεινό και μας προσκαλεί, το οποίο μπορεί να είναι πάρα πολύ τρομακτικό, αν αφεθείς να μπεις μέσα του, αλλά και πάρα πολύ απελευθερωτικό. Προσωπικά, αυτό που βίωσα έντονα, στη διάρκεια του χρόνου και στους σταθμούς έντονων κρίσεων, συνειδητών ή ασυνείδητων, είναι μια σειρά από καθοριστικά γεγονότα. Η αρχή, νομίζω, ήταν όταν χρειάστηκε να απομακρυνθώ από τους γονείς μου, στην ηλικία των πέντε ετών, και να ζήσω με άλλους συγγενείς. Αυτό το γεγονός στη συνέχεια συνδέθηκε με άλλες απώλειες, όπως ο θάνατος της αδερφής μου στην εφηβεία μου. Μετά, κάποια σοβαρά προβλήματα υγείας με τον αυχένα μου, με τη σπονδυλική μου στήλη, με έφεραν αντιμέτωπο με το φόβο της αναπηρίας. Εκείνο που αντιλήφθηκα πολύ αργότερα, αναλογιζόμενος όλες αυτές τις εμπειρίες και την επίδρασή τους, είναι ότι όποτε το βίωμα αυτών των φοβερών στιγμών γινόταν τυφλό, λειτουργούσε τελείως καθηλωτικά. Έτσι, δύσκολα συναισθήματα μεταλλάσσονταν σε καταστροφικότητα και εγώ οδηγούμουν σε μια εσωτερική διεργασία υψηλού ρίσκου.
Γ. Μ.: Βίωνες πολύ έντονο πόνο, προφανώς.
Ηλ. Γ.: Ναι, όμως αυτό μπορούσα να το μεταβολίσω δημιουργώντας μια άλλη πραγματικότητα…
Αν. Κ. Πριν το κάνεις νέα πραγματικότητα, δεν χρειάστηκε να συνδεθείς με τον πόνο, το πένθος ή την απώλεια;
Ηλ. Γ.: Σίγουρα, και σ’ αυτό συντέλεσε πολύ η ψυχοθεραπεία που έκανα και, ακόμα περισσότερο, η δουλειά μου ως θεραπευτή. Το γεγονός ότι δούλεψα με νέους ανθρώπους που ήταν χρήστες ηρωίνης με έκανε να ζήσω φοβερές καταστάσεις: στη μονάδα που εργαζόμουν βλέπαμε εγώ και οι συνεργάτες μου τα παιδιά αυτά να καταστρέφονται, ζούσαμε τον τεράστιο πόνο των γονιών και, το δυσκολότερο, ερχόμασταν αντιμέτωποι με το γεγονός του θανάτου κάποιων από αυτά. Ηταν σαν να με διαπερνούσε ο πόνος, σαν η μυρωδιά της λύπης να εισχωρούσε στο δέρμα μου και να γέμιζε τους πόρους μου. Με άλλα λόγια, εκείνο που με βοήθησε περισσότερο στη ζωή μου είναι το ότι επέλεξα —όχι τυχαία προφανώς— να κάνω μια δουλειά που με έφερε σε μεγάλη επαφή με τον ανθρώπινο πόνο και την ανθρώπινη ματαίωση, διότι το γεγονός αυτό μού έδωσε τη δυνατότητα κάποια στιγμή να περάσω στη δημιουργία. Ωστόσο, θέλω να τονίσω ξανά τούτο το στοιχείο, γιατί για μένα είναι κομβικό: αν βιώσεις τυφλά όλο τον πόνο, όλη την κρίση, όλη την καταστροφή μιας βεβαιότητάς σου, θα οδηγηθείς σε ένα φαύλο κύκλο, όπου κάθε καταστροφική εμπειρία θα αναπαράγεται.
Αν. Κ.: Όταν λες ότι το βιώνεις τυφλά, εννοείς οτι δεν αντιλαμβάνεσαι αυτό που βιώνεις ή ότι σε κυριαρχεί;
Ηλ. Γ.: Σε κυριαρχεί αυτή η συνθήκη και δεν σου αφήνει περιθώριο να σκεφτείς με ό,τι σου συμβαίνει. Χάνεις την ικανότητα να αναστοχαστείς, να συνδεθείς από μια μετα-θέση, να το ξαναδείς και να κατανοήσεις. Δεν μπορείς να κάνεις μια βασική και καίρια ερώτηση όπως: «Γιατί μου συμβαίνει αυτό;». Αντίθετα, μόλις αρχίσεις να το αναλύεις, λίγο στην αρχή και στη συνέχεια συστηματικά, γίνεται τέχνη και, τελικά, η επαφή με τον πόνο μεταμορφώνεται σε δημιουργία, ανθρώπινη καλοσύνη ενδεχομένως, προσφορά προς τον άλλο. Έτσι, ό,τι πριν ήταν αυτοκαταστροφή και καθήλωση, αποκτά καινούργιο νόημα.
Γ. Μ.: Επομένως, το ζητούμενο είναι να το οδηγήσεις προς τα έξω, να μην το βιώσεις μόνος σου. Να φύγει από σένα και να πάει κάπου αλλού —μπορεί να είναι ένας άνθρωπος, μπορεί να είναι δέκα άνθρωποι, μπορεί να είναι ένα άγραφο χαρτί —, πάντως να φύγει από το κλειστό κύκλωμα, το δικό σου.
Ηλ. Γ.: Τι ωραία φράση! Ένα κλειστό κύκλωμα, ακριβώς. Άρα, αρχίζεις να στήνεις ένα διάλογο.
Γ. Μ.: Μια εξωστρέφεια οποιουδήποτε τύπου, όπως ταιριάζει στον καθένα. Η εξωστρέφεια δεν είναι το βγαίνω και αγκαλιάζω, π.χ., χίλια άτομα…
Ηλ. Γ.: Όχι βέβαια.
Γ. Μ.: Μπορεί να είμαι εγώ και το τετράδιό μου, το οποίο, όμως, είναι ένα άλλο κύκλωμα, πέρα από εμένα. Όταν κάτι μείνει μέσα σου μόνο του, το βιώνεις, πονάς, αλλά δεν μπορείς να το κάνεις κάτι άλλο. Καμιά φορά θυμάμαι το Νίκο Καρούζο, τον ποιητή, ο οποίος μου είχε δώσει μια σοφή συμβουλή: Όταν βιώνεις τον πόνο και δεν μπορείς να τον κάνεις τίποτε άλλο, δηλαδή ποίημα, τραγούδι, οτιδήποτε, πήγαινε και καθάρισε το μπάνιο… Για να φύγει από σένα. Είναι σαν να βγαίνει από μέσα σου και να πηγαίνει σε ένα άλλο κύκλωμα. Aκόμα και η απλή χειρωναξία μπορεί να λειτουργήσει λυτρωτικά.
Ηλ. Γ.: Ναι, γιατί η χειρωναξία είναι η μεταφορά της εμπειρίας. Κατ’ ουσίαν, είναι η προσπάθεια να ακουμπήσεις κάτι πιο πραγματικό, πιο υλικό, κάτι που έχει σώμα, επειδή η θλίψη, πολλές φορές, είναι άμορφη, άυλη, τη βιώνεις, αλλά δεν μπορείς να της δώσεις σώμα, μορφή.