Ο ελέφαντας στο δωμάτιο
από: Γκότσης Ηλίας
ή αλλιώς αυτό που κανείς δεν επιλέγει να δει!
Η έκφραση υπάρχει ένας ελέφαντας στο δωμάτιο έχει επινοηθεί για να περιγράψει μια συνθήκη στην οποία οι άνθρωποι αποφεύγουν να συζητήσουν ένα υπαρκτό πρόβλημα, το οποίο επηρεάζει τις ζωές τους, επειδή η συζήτηση ή η αναφορά σε αυτό τους κάνει να αισθάνονται άβολα, τους φορτίζει συναισθηματικά, τους φέρνει επίσης αντιμέτωπους με μια ευθύνη που δεν επιθυμούν να αναλάβουν ή επειδή πιστεύουν ότι θα ήταν προτιμότερο να το παραβλέψουν.
Εχω βρεθεί αντιμέτωπος με αυτή τη συνθήκη, ιδιαίτερα όταν εργαζόμουν με νέες και νέους που έκαναν χρήση ουσιών. Πολύ συχνά οι οικογένειες αυτών των ανθρώπων μας ζητούσαν βοήθεια όταν ήδη είχε περάσει τόσο πολύ καιρός από τότε που ο “ελέφαντας” είχε μπει στο σπίτι, είχε στογγυλοκάτσει για τα καλά, καταλαμβάνοντας σχεδόν όλο το χώρο με αποτέλεσμα οι οικογενειακές σχέσεις να οργανώνονται γύρω ένα πρόβλημα, το οποίο παραδόξως κανείς δεν επέλεγε να δει.
Σε αυτό παράδειγμα που έφερα ο ελέφαντας στο δωμάτιο αρχικά φαίνεται να να είναι η χρήση των ουσιών, ωστόσο μπορεί επίσης να είναι χρόνια η διανεαλογικά μη λειτουργικά σχήματα στην επικοινωνία, σιωπηλές συγκρούσεις και αποσυνδέσεις ή ακόμα πιο έντονα μια άρνηση να ¨ειδωθούν” κατάματα και να αντιμετωπιστούν χρόνια τραύματα, άλυτα πένθη, κακοποιητικές συμπεριφορές, καταθλίψεις και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας
Αυτή είναι ωστόσο μια τακτική που δεν αποδίδει επειδή καθώς παραβλέπουμε το πρόβλημα αυτό μεγαλώνει και οι συνέπειές του αυξάνονται.
Αξιοποιώ συχνά στην ψυχοθεραπεία το παράδειγμα με τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο και προσκαλώ τους ανθρώπους με τους οποίους εργάζομαι, να φανταστούν το πρόβλημα σαν ένα ελέφαντα που έχει αδράξει την ευκαιρία και στρογγυλοκάθισε μέσα στο κεντρικό δωμάτιο του σπιτιού μας. Στην αρχή ο ελέφαντας ίσως είναι πραγματικά μικρός και εμείς τον υποτιμάμε ή μπορούμε να καμωνόμαστε πως δεν τον βλέπουμε. Αυτή η “τυφλότητα”, ενδέχεται , όπως ανεφέρα να κρατήσει μεγάλο χρονικό διάστημα παρότι όσο ο ελέφαντας στο δωμάτιο μεγαλώνει και αρχίζει να καταλαμβάνει χώρο τόσο οι επιδράσεις αυτής της εμπειρίας αυξάνουν, όσο και αν εμείς με ένα παράδοξο τρόπο εξακολουθούμε να τις αγνοούμε.
Με βάση τις ψυχολογικές θεωρίες μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή τη συνθήκη σαν μια άμυνα ή σαν μια απώθηση αλλά αν το διερευνήσουμε μέσα από μια συστημική οπτική θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι το σύστημα ενισχύει μια συνθήκη ομοιόστασης, προσπαθώντας να διατηρήσει τις υπάρχουσες ισορροπίες.
Έτσι η άρνηση να δούμε τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο, να αντιμετωπίσουμε δηλαδή κατάματα το πρόβλημα που παραβλέπουμε, κατανοείται ως η αδυναμία να μεταβούμε σε ένα ανώτερο στάδιο οργάνωσης, το οποίο θα μπορούσε να ενσωματώσει τις διαφορές και τις συγκρούσεις, τόσο εκείνες που συνέβαλαν στη δημιουργία του φαινομένου, όσο και εκείνες που συνδέονται με την επίλυσή του.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι χρόνιες σιωπηλές συγκρούσεις που έχουν προκύψει μέσα σε μια συντροφική σχέση, λόγω τις έλλειψης της σεξουαλικής ζωής. Αυτό είναι ένα άβολο θέμα για πολλούς ανθρώπους, το οποίο τους κάνει να αισθάνονται ντροπή.
Όταν το ζευγάρι ζητά υποστήριξη για τη βελτίωση της σχέσης τους, τότε αυτό είναι ένα πρώτο βήμα για αντιμετωπίσουν τον ελέφαντα στο δωμάτιο, ωστόσο ενδέχεται να χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα για να μιλήσουν για τις πραγματικές δυσκολίες και την αποσύνδεση που οδήγησε στην έλλειψη της σεξουαλικής ζωής.
Εκτιμώ ωστόσο πως ακόμα και όταν αντιληφθούμε την ύπαρξη του προβλήματος , οι πρώτες μας αντιδράσεις είναι να σκεφτούμε πως θα απαλλαγούμε δίχως μεγάλο κόστος και ανατροπές από αυτό, καθώς οι αλλαγές μας απομακρύνουν από τη ζώνη της οικειότητας και της ασφάλειας στην οποία έχουμε μάθει να σχετιζόμαστε και δρούμε, αλλά ίσως κάτι τέτοιο να μην είναι πάντα δυνατό και εξάλλου τίποτα δεν διασφαλίζει πως ακόμα και αν φύγει ο ελέφαντας κάποιο καινούργιο “τεράστιο ζώο” δεν θα το αντικαταστήσει!
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο
Τα ερωτήματα, οι αποφάσεις και οι μετακινήσεις
Αυτό που είναι σημαντικό να κατανοήσουμε είναι πως ο ελέφαντας δεν θα φύγει μόνος από το δωμάτιο. Το πρώτο βήμα, είναι όπως ειπώθηκε, να τον αντικρύσουμε!
Έτσι οποιαδήποτε μορφή και αν έχει ο ελέφαντας στο δωμάτιο, ( μια προσωπική ή οικογενειακή δυσκολία, μια σχεσιακή δυσκολία, μια τραυματική εμπειρία που είναι οδυνηρή, μια αποτυχία, μια καταστροφή, ματαιώσεις, απώλειες και πένθη, προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, τοξικές και κακοποιητικές σχέσεις κ.α) το πρόβλημα δηλαδή που αρνούμαστε να δούμε, το σημαντικό είναι να μην αγνοήσουμε την ύπαρξή του.
Tο αρχικό ερώτημα, αφού θα έχουμε αντικρίσει τον ελέφαντα, που θα μπορούσαμε να θέσουμε στον εαυτό μας και στα άλλα άτομα που κατοικούν μαζί μας στο δωμάτιο, προκειμένου να αποδώσουμε ένα νόημα σε αυτή την εμπειρία και να κατανοήσουμε σε ποιες αλλαγές μας προσκαλεί θα ήταν να σκεφτούμε πως κατόρθωσε ο ελέφαντας να τρυπώσει στο δωμάτιο.
Ως ψυχοθεραπευτή καθώς περνούν τα χρόνια με απασχολεί όλο και περισσότερο, όχι μόνο η σημασία που έχει το να αντικρύσουμε τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο αλλά αν έχει επίσης νόημα μια γρήγορη απαλλαγή από το πρόβλημα, αν δεν κατανοήσουμε πρώτα τον λόγο που εμφανίστηκε στη ζωή μας, αν δεν κατανοήσουμε το παράδοξο της “δυσλειτουργικής λειτουργικότητας” του, τους μηχανισμούς με τους οποίους συμβάλει στις ισορροπίες μέσα στα στα συστήματα. Στην πραγματικότητα το ουσιαστικό ερώτημα εκτιμώ πως είναι το ποιο είναι ένα ουσιαστικό νόημα και η βασική πρόκληση για αλλαγές και μετασχηματισμούς, ( δες σχετικά https://synixiseis.gr/wp-admin/post.php?post=5157&action=edit) στην οποία μας οδηγεί η κατανόηση και η αποδοχή ότι στο δωμάτιο υπάρχει ένας ελέφαντας. Ορισμένα από τα αυτο-αναστοχαστικά ερωτήματα που θέτω είναι τα ακόλουθα:
- Πως θα ήταν αν ο ελέφαντας στο δωμάτιο αποκτούσε φωνή;
- Τι θα ήταν αυτό που θα είχε να μας διδάξει για τη ζωή, για τις σχέσεις, για τις επιλογές μας;
- Ποιο είναι το νόημα των αλλαγών που θα προκύψουν αν φύγει ο ελέφαντας από το δωμάτιο και δημιουργηθεί ένας χώρος που θα μπορούσε να υποδεχτεί καινούργιες εμπειρίες;
- Τι θα συμβεί αν ο άδειος χώρος που θα δημιουργηθεί βιωθεί, στην συνέχεια, σαν ένα τρομακτικό κενό, σαν μια μαύρη τρύπα στην οποία θα στροβιλιζόμαστε παντοτινά και όχι σαν μια μοναδική ευκαιρία να “ποιήσουμε” εκ νέου τη ζωή μας;
- Πως θα γεμίσει το σπίτι ξανά με “καινούργιες μυρωδιές αν οι οσμές του ελέφαντα έχουν εμποτίσει τους τοίχους και τα δάπεδα”
- Και αν ένα μέρος του εαυτού μας άραγε αγαπούσε τον ελέφαντα, αν είχε μάθει να ζει στον κατειλημμένο χώρο έχοντας μονάχα αυτόν για συντροφιά , ικανοποιημένος με μια μικρή γωνίτσα που έμενε ελεύθερη από την παρουσία του;
Τελικά σκέφτομαι ότι η ζώνη της οικειότητας αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο όταν η παραμέληση και η κακοποίηση του εαυτού γίνεται συνήθεια και ένας τρόπος να ζεις.
Τότε ακόμα και αν διώξουμε επιτέλους τον ελέφαντα από το δωμάτιο, είναι σίγουρο ότι ο χώρος που θα αδειάσει θα βιώνεται δυσβάστακτα και αργά ή γρήγορα πάλι θα αρχίσουμε να προσποιούμαστε πως τάχα όλα είναι καλά!
Εν κατακλείδι αν πάρουμε την απόφαση να εγκαταλείψουμε την τυφλότητα και να δούμε τον ή τους πολλούς ελέφαντες που υπάρχουν στη ζωή μας, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ενδέχεται οι αλλαγές να είναι δύσκολες και ίσως χρειαστούμε υποστήριξη!
Σημείωση: Η έκφραση « ο ελέφαντας στο δωμάτιο » (ή « ο ελέφαντας στο σαλόνι ») [1] [2] είναι ένα μεταφορικό ιδίωμα στα αγγλικά για ένα σημαντικό ή τεράστιο θέμα, ερώτηση ή αμφιλεγόμενο ζήτημα που είναι προφανές ή που όλοι γνωρίζει, αλλά κανείς δεν αναφέρει ή δεν θέλει να συζητήσει , επειδή κάνει τουλάχιστον μερικούς από αυτούς να νιώθουν άβολα και είναι προσωπικά, κοινωνικά ή πολιτικά ενοχλητικό, αμφιλεγόμενο, εμπρηστικό ή επικίνδυνο.