Judith Butler: Η ζωή ως θλίψη, οργή και αντίσταση
(https://www.metmuseum.org/exhibitions/drawings-and-prints-revolution-resistance-activism)
Με αφορμή το επερχόμενο βιβλίο της Judith Butler, «Who’s afraid of Gender» (Μάρτιος 2024), παρατίθεται η συνέντευξη μιας εξέχουσας θεωρητικού στον τομέα των μελετών για θέματα φύλου και της φιλοσοφίας. Συγκεκριμένα εξετάζει την αλληλένδετη φύση της οργής, του πόνου και της αντίστασης μέσα σε ένα ψυχοκοινωνικοπολιτικό πλαίσιο.
Η οργή εμφανίζεται ως απάντηση στην αδικία ή την απώλεια, τροφοδοτώντας την αίσθηση του επείγοντος για αλλαγή. Η θλίψη, διαμορφωμένη από πολιτιστικές νόρμες και δυνάμεις εξουσίας, περιλαμβάνει προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες απώλειας και αδικίας. Υπογραμμίζεται η σημασία να αναγνωριστεί και να τιμηθεί η θλίψη ως κατάθεση μαρτυρίας στον πόνο και να επιβεβαιωθεί η αξία της ανθρώπινης ζωής. Η αντίσταση εμφανίζεται ως μια μορφή συλλογικής αντίδρασης, όπου άτομα και κοινότητες μπορούν να διεκδικήσουν τη φωνή τους επιδιώκοντας τη δικαιοσύνη, την ισότητα και αλληλεγγύη. Μαζί, αυτά τα συναισθήματα σχηματίζουν μια πολυσύνθετη αλληλεπίδραση προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις της ανθρώπινης ύπαρξης και δύνανται να προάγουν κοινωνικούς μετασχηματισμούς και αλλαγές, έναντι της αδράνειας που μπορεί να αποβεί επικίνδυνη.
ΠΗΓΗ: Judith Butler: life as grief, rage and resistance
Η φιλόσοφος και πρωτοπόρος της θεωρίας Queer, Judith Butler, είναι η καλεσμένη του Centre Pompidou για το 2023-2024. Η διανοούμενη και διάσημη συγγραφέας του Gender Trouble (1990) κάθισε με τον Mathieu Potte-Bonneville για μια αποκλειστική συζήτηση για το πένθος και την επιβίωση — και το επερχόμενο βιβλίο της. Στον κύκλο των σημαντικών πνευματικών προσκλήσεων, το Κέντρο Pompidou προσκαλεί την Αμερικανίδα φιλόσοφο Τζούντιθ Μπάτλερ να αναπτύξει ένα πρωτότυπο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της σεζόν 2023-2024, εστιάζοντας στο έργο της που βρίσκεται σε εξέλιξη. Σχεδιασμένη σε συνεργασία με την École Normale Supérieure, αυτή η πρόσκληση θα επανεξετάσει ολόκληρη τη σταδιοδρομία εκείνης που συνέβαλλε σημαντικά στην παγκόσμια σύγχρονη σκέψη, μιας φυσιογνωμίας της θεωρίας Queer και μιας αφοσιωμένης παρατηρήτριας των πολιτικών αναταραχών του κόσμου, υπό το πρίσμα μιας ερώτησης: «Πώς μπορούμε να συντονιστούμε με την εμπειρία του πένθους και της επιβίωσης που τόσο συχνά διατρέχει τις ταραγμένες ζωές μας σήμερα?…Πώς μπορούμε να δώσουμε μορφή και πνοή στις δυνάμεις του θυμού και της συντροφικότητας που κρύβει αυτή η εμπειρία, όταν γίνεται ένα συλλογικό αίτημα για δικαιοσύνη;» Μια συνομιλία με μια σπουδαία φωνή του σήμερα, για την οποία η ζωή είναι συνώνυμη με τον πόνο, τη δημιουργία και την αντίσταση.
Mathieu Potte-Bonneville — Το βιβλίο σας “What World is This; Το A Pandemic Phenomenology”, που μεταφράστηκε στα γαλλικά αυτό το φθινόπωρο, έχει ως αφετηρία την επιδημία COVID-19. Βλέπετε αυτό το πλανητικό γεγονός ως μια ευκαιρία να αναλύσουμε τις διαστάσεις του κόσμου στον οποίο ζούμε;Judith Butler — Η Covid-19 ήταν μια πανδημία που φυσικά σημαίνει ότι επηρέασε ολόκληρο τον κόσμο. Πας (όλος)-Δήμος (πληθυσμός): σε όλο τον κόσμο ή στους ανθρώπους του κόσμου. Από τη μια πλευρά, έφερε στο φως μια σειρά από έντονες ανισότητες. Μεταξύ αυτών, μπορούμε σίγουρα να υπολογίσουμε την άνιση πρόσβαση σε αξιοπρεπή υγειονομική περίθαλψη σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των εμβολίων. Ακόμη και στις υπερ-καπιταλιστικές χώρες όπως οι ΗΠΑ, πολλοί εργαζόμενοι έπρεπε να διαλέξουν μεταξύ του να πάνε στη δουλειά για να βγάλουν τα προς το ζην, και να εξασφαλίσουν την φροντίδα στα εξαρτώμενα μέλη τους ή να αρνηθούν να εργαστούν προκειμένου να παραμείνουν στη ζωή αλλά να χάσουν τα μέσα για να ζήσουν – η επιλογή ήταν μία που ποτέ κανένας δεν θα έπρεπε να πάρει. Ήταν ιδιαίτερα οδυνηρό να βλέπει κανείς ότι οι εργαζόμενοι που θεωρούνταν «αναγκαίοι» (απαραίτητοι) ήταν εκείνοι που θυσιάζονταν πιο εύκολα, στέλνονταν στη δουλειά χωρίς τον κατάλληλο προστατευτικό εξοπλισμό, αναγκάζονταν να εργάζονται σε κοντινή απόσταση. Είδαμε επίσης πόσοι άνθρωποι περιορίστηκαν σε οικιακούς χώρους που δεν ήταν βιώσιμοι πάντα: κακοποιητικοί σύντροφοι, ομοφοβικοί γονείς, χωρίς καμία πρόσβαση στην κοινότητα, καμία δυνατότητα να συνάθροισης ώστε να θρηνήσουν για τις απώλειες που υπέστησαν με την φυσική συντροφιά άλλων. Ιδιαιτέρως ευάλωτα ήταν και τα άτομα εκείνα που δεν έχουν μόνιμη κατοικία και παρόλα αυτά, σε πολλά μέρη του κόσμου δεν υπάρχει καμιά κυβερνητική υποχρέωση που να εξασφαλίζει ότι κάθε άτομο στεγάζεται αξιοπρεπώς.
Από την άλλη πλευρά, η πανδημία όντως φώτισε μια παγκόσμια αλληλεξάρτηση, την επίγνωση μιας δυνητικής ευαλωτότητας εξίσου για όλα τα ζωντανά πλάσματα. Είχαμε την αίσθηση του σώματός μας ως κάτι πεπερασμένο και αλληλεξαρτώμενο. Την ίδια στιγμή που η κοινωνική αλληλεξάρτηση ήταν κάτι που χρειαζόμασταν, μας απειλούσε και με τη ζωή μας. Η πανδημία προκάλεσε προβληματισμό όχι μόνο σχετικά με τις διφορούμενες έννοιες της αλληλεξάρτησης, αλλά επέστησε την προσοχή σε ορισμένα θεμελιώδη κοινωνικά ιδανικά: εγγυημένο εθνικό εισόδημα και ίση πρόσβαση σε αξιοπρεπή υγειονομική περίθαλψη και στέγαση.
Mathieu Potte-Bonneville — Η επιδημία του AIDS είχε ανατρέψει βαθύτατα τις μορφές σκέψης και έκφρασης (τόσο τις διανοητικές όσο και τις καλλιτεχνικές), σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο που η πανδημία COVID σχεδόν δίνει την εντύπωση ότι έχει απωθηθεί από τη συλλογική μνήμη. Συμφωνείτε με αυτήν την παρατήρηση και τί πιστεύετε για αυτόν τον εικονικό αφανισμό;Judith Butler — Για πολλά άτομα, η επιδημία του AIDS προετοίμασε τον δρόμο για τη δημιουργία δικτύων Queer, μιας άλλης οικογενειακής κοινότητας και κατά τη διάρκεια του lockdown παρείχαν υπηρεσίες και υποστήριξη. Μάλιστα, αναδύθηκαν κάποια από τα ίδια θέματα, όπως το δημόσιο πένθος και η κοινωνική διαμαρτυρία. Οι ψηφιακές πλατφόρμες έγιναν ακόμη πιο σημαντικές και οι άνθρωποι μέσα από την τεχνολογική δυνατότητα να εγγραφούν σε πλατφόρμες μετάδοσης ροών ήχου και βίντεο, βυθίστηκαν σε μια οπτική κουλτούρα. Συμφωνώ ότι η ταχεία μετακίνηση του πολιτισμού και των μέσων ενημέρωσης μακριά από την Covid-19 δεν ήταν απλώς φυγή από τη σκέψη του θανάτου, αλλά μια συνεχιζόμενη εργασία πένθους. Είναι γεγονός ότι τα άτομα με μακροχρόνια COVID δεν έχουν τελειώσει με την πανδημία. Οι άνθρωποι που έχασαν αγαπημένα τους πρόσωπα δεν έχουν τελειώσει με την COVID και νέα κύματα, αν και όχι τόσο δυνατά με τα προηγούμενα, συνεχίζουν να σχηματίζονται και η τροχιά τους παραμένει σχετικά απρόβλεπτη.Η άποψή μου ήταν ότι οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο ήθελαν να ανοίξουν ξανά τις αγορές τους, και τόσες πολλές από τις μανιακές δηλώσεις σχετικά με το ότι ο Covid «τελείωσε» ήταν τρόποι για να αρνηθούμε την απώλεια – και το συνεχιζόμενο έργο του πένθους – και τη συνεχιζόμενη δυσκολία του μακροχρόνιου COVID που επηρεάζει τόσους πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Η μανία είναι μια διάσταση της μελαγχολίας, η άρνηση της απώλειας. Η μανία της αγοράς είναι η ενίσχυση αυτής της άρνησης να θρηνήσουμε ή να επισημάνουμε ή να αναγνωρίσουμε τη συνεχιζόμενη ευαλωτότητα, συμπεριλαμβανομένων των σωματικών περιορισμών και του ψυχικού πόνου. Στην ιδανική περίπτωση, η κατάσταση της πανδημίας θα μπορούσε να μας κάνει να απαιτήσουμε ίση και επαρκή ιατρική περίθαλψη, το τέλος της βαθιάς αίσθησης εγκατάλειψης που νιώθουν τόσοι πολλοί άνθρωποι, τόσο από τις κοινωνικές υπηρεσίες όσο και από τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Mathieu Potte-Bonneville — Για το γαλλικό κοινό, το έργο σας παραμένει στενά συνδεδεμένο με τη δημοσίευση του Gender Trouble, ένα έργο που μεταφράστηκε με μεγάλη καθυστέρηση στη Γαλλία και το οποίο συνέβαλε στη βαθιά διατάραξη του πλαισίου της σκέψης και του δημόσιου διαλόγου σε όλο τον κόσμο. Μέσω αυτής της πρόσκλησης στο Κέντρο Pompidou, θα θέλαμε να δώσουμε στο κοινό μια καλύτερη κατανόηση της πορείας της δουλειάς σας από αυτό το σημαντικό βιβλίο. Πώς θα περιγράφατε αυτή τη στροφή μεταξύ των ζητημάτων που εξετάστηκαν στο Gender Trouble και της τρέχουσας έρευνάς σας;
Judith Butler — Ίσως είναι σημαντικό εδώ να πούμε ότι το Gender Trouble μπορεί να είναι η αρχή της κατανόησης των Γάλλων για την Judith Butler, αλλά η εν λόγω συγγραφέας είχε μια προηγούμενη αφετηρία, μια εκπαίδευση στον Χέγκελ και τον Μαρξ, στη φαινομενολογική παράδοση και στην κριτική θεωρία. Κατά μία έννοια, η δημοσίευση καθυστέρησε στη Γαλλία, αλλά το χρονοδιάγραμμα των ΗΠΑ δεν πρέπει να θέτει τον κανόνα. Ο χρόνος της μετάφρασης είναι ένας δείκτης του είδους διακρατικής και διαγλωσσικής συνομιλίας που θα μπορούσε να έχει γίνει. Μερικές φορές η προϋπόθεση τέτοιων συνομιλιών είναι μια παρεξήγηση. Για παράδειγμα, τo βιβλίο Gender Trouble δεν είναι η αρχή του έμφυλου λόγου ή της θεωρίας Queer. Και τα δύο συνέβαιναν πριν από την έκδοση αυτού του έργου.
Κι όμως, από μακριά, μπορεί να δημιουργηθεί μια ιστορία που έχει μικρή σχέση με την πραγματικότητα και, μέσω της κυκλοφορίας της, γίνεται αποδεκτή ως πραγματικότητα. Το Gender Trouble δεν είπε ποτέ ότι δεν υπάρχουν βιολογικές πραγματικότητες, και ωστόσο η παραμορφωτική παράφραση κυκλοφορεί αρκετά ώστε να επιτυγχάνει ένα «αποτέλεσμα αλήθειας». Ούτε το Gender Trouble υποστήριξε ότι μπορούμε να διαλέξουμε τα φύλα μας ευφάνταστα. Κι όμως, τελικά δεν έχω κανέναν έλεγχο σε αυτή τη μορφή πρόσληψης. Σε ένα ορισμένο σημείο, πρέπει κανείς να διακρίνει μεταξύ της συγγραφικής κατανόησης και της πρόσληψης και να επιτρέψει σε αυτόν τον διαχωρισμό να δημιουργήσει νέες πραγματικότητες. Είναι άχρηστο να «διορθώνεις το αρχείο». Πρέπει να αφήσει κανείς το κείμενο να ακυρώσει τις προθέσεις του και να ακολουθήσει τη δική του διαδρομή κατά τη διάρκεια της μετάφρασης και της πρόσληψης.
Το Gender Trouble δεν υποστήριξε ποτέ ότι δεν υπάρχουν βιολογικές πραγματικότητες, και παρόλα αυτά η παραφραστική διάθεση κυκλοφορεί αρκετά ώστε να παράγει ένα «φαινόμενο αλήθειας». Το Gender Trouble δεν ισχυρίστηκε επίσης ότι μπορούμε να επιλέξουμε τα φύλο μας με φανταστικό τρόπο. Κι όμως, τελικά δεν έχω κανέναν έλεγχο σε αυτή τη μορφή υποδοχής. (Judith Butler)
(Resistance Painting, Sylvia Solovyeva)
Το πρώτο μου έργο για τον Χέγκελ αφορούσε τη σχέση μεταξύ επιθυμίας και αναγνώρισης και, κατά μία έννοια, αυτό το θέμα συνεχίζεται σε μεγάλο μέρος του έργου που ακολούθησε. Φυσικά, από πολιτική σκοπιά, ειδικά στο κίνημα LGBTQIA+, επιδιώκουμε την αναγνώριση της επιθυμίας μας, αλλά πρέπει επίσης να δούμε ότι οι όροι με τους οποίους αναγνωρίζεται το κάθε άτομο είναι κοινωνικού και ιστορικού χαρακτήρα. Επιπλέον, τα διαθέσιμα σχήματα αναγνώρισης ενορχηστρώνουν τα είδη αυτογνωσίας και αυτοπαρουσίασης που επιδιώκουμε. Eνδιαφέρομαι ιδιαίτερα για το πώς ο κοινωνικός κόσμος καταλαμβάνει τόσο χώρο στις πιο στενές σχέσεις και τα πάθη μας – την αλληλεξάρτηση, τον θρήνο, την οργή και την αντίσταση. Προσπάθησα να αναζητήσω διαφορετικές διαστάσεις αυτού του προβλήματος της επισφάλειας, του πολέμου, του δημόσιου πένθους, των μορφών πολιτικής αντίστασης, της μη βίας και των ιδανικών της συνύπαρξης
Mathieu Potte-Bonneville — Αν σκεφτείτε τη θέση που καταλαμβάνουν σήμερα τα φεμινιστικά ζητήματα ή ζητήματα ταυτότητας, εντυπωσιάζεστε από δύο πράγματα: τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα ζητήματα βρίσκονται στο επίκεντρο της σύγχρονης δημιουργίας και τον τρόπο με τον οποίο αποκρυσταλλώνουν βίαιες αντιδράσεις, που σχεδόν γίνονται το κεντρικό κριτήριο οριοθέτησης μεταξύ προοδευτικών και συντηρητικών. Πώς αντιλαμβάνεστε τόσο αυτή τη σημασία όσο και αυτή την πόλωση;
Judith Butler — Η τρανσφοβία συνδέεται κεντρικά με τις νέες μορφές φασισμού και την αντιδραστική πολιτική γενικότερα. Δεν είναι μόνο μια στάση που συνιστά διάκριση, αλλά και μια προσπάθεια αφαίρεσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ανθρώπων. Ο Τραμπ προσπάθησε να κάνει την κατανομή του φύλου αναλλοίωτη και τόσο ο Όρμπαν όσο και ο Πούτιν, με διαφορετικούς τρόπους, έχουν αναγνωρίσει τα δικαιώματα των τρανς, καθώς και των ομοφυλόφιλων και των λεσβιών, ως επιθέσεις στο έθνος, ακόμη και ως απειλές για την εθνική ασφάλεια. Υπάρχει ένα συγκεκριμένο φαντασμαγορικό σενάριο που αναπαράγεται από τη σύγχρονη τρανσφοβία, με αποτέλεσμα την απογύμνωση των δικαιωμάτων (ένα βασικό όργανο στο φασιστικό οπλοστάσιο) και μια ηθικολογική δικαιολόγηση του σαδισμού. Η φόρμουλα είναι κάπως έτσι: «Τρανς» ή «φύλο» ή «ομογονεϊκότητα», όλα συνιστούν καταστροφή του καθιερωμένου τρόπου ζωής. Ως εκ τούτου, για να υπερασπιστούμε αυτόν τον τρόπο ζωής (ή τη φαντασίωση από αυτόν τον τρόπο ζωής), τα τρανς άτομα πρέπει να καταστραφούν. Το αποτέλεσμα είναι να επιταχύνουμε και να εντείνουμε την καταστροφή στο όνομα της προσπάθειας να την σταματήσουμε. Χρειαζόμαστε και να εναντιωθούμε σε αυτό το κίνημα και να κατανοήσουμε τους επιβλαβείς στόχους και τη δημοφιλή γοητεία του. Το επερχόμενο βιβλίο μου, Who’s Afraid of Gender; προσπαθεί να το αντιμετωπίσει.
Η τρανσφοβία συνδέεται κεντρικά με τις νέες μορφές φασισμού και την αντιδραστική πολιτική γενικότερa – Τζούντιθ Μπάτλερ
Mathieu Potte-Bonneville – Στο έργο που έχετε κάνει τα τελευταία χρόνια, η έννοια της ζωής αποκτά ολοένα και πιο στρατηγική σημασία (αυτό συνέβαινε ήδη το 2012 στη διάλεξη «What is a good life» που δόθηκε όταν λάβατε το βραβείο Adorno ή στη συνομιλία σας με τον Frédéric Worms για το βιώσιμο και το μη βιώσιμο). Αυτή ακριβώς την ιδέα επιλέξατε να τονίσετε στην περίπτωση που το Κέντρο Pompidou θα φιλοξενήσει τον Απρίλιο του 2024, γύρω από εσάς και τους καλεσμένους σας. Το να μιλάμε για «ζωή» σημαίνει τόσο την κατάστασή μας ως ζωντανά όντα στην υλική και φυσική της διάσταση, όσο και στην ευθραυστότητά της, και στον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να τη μεταφράσουμε, να την εκφράσουμε, να αφηγηθούμε τη ζωή μας στους άλλους και εμείς οι ίδιοι; είναι να πάμε, τελικά, από το βιολογικό στο βιογραφικό. Είναι αυτός ο τρόπος σύνδεσης της τάξης των σωμάτων και της γλώσσας που σας ενδιαφέρει σε αυτήν την έννοια;
Τζούντιθ Μπάτλερ — Φυσικά, είναι δυνατόν να μιλάμε για ζωή, ή έναν τρόπο ζωής, ή να ρωτάμε για το τί ζούμε με τον τρόπο που ζούμε. Η ζωή έχει έναν τρόπο να κινείται ανάμεσα σε ουσιαστικό, επίθετο και ρήμα, και όταν μιλάμε για το τι είναι «ζωντανό» μπορούμε να αναφερόμαστε στο ελάχιστο της παραμονής στη ζωή ή στις πιο έντονες εμπειρίες πάθους και τέχνης. Δεν θα έλεγα ότι το σώμα έχει άλλη τάξη και ότι η γλώσσα έχει άλλη τάξη. Αποδέχομαι μάλλον ότι τα δύο είναι αλληλένδετα και ότι όταν επιδιώκουμε να διαχωρίσουμε το ένα από το άλλο, χανόμαστε. Αν πούμε για ένα πλάσμα που μετά βίας ζει αλλά για ένα άλλο ότι ζει πλήρως, υποδεικνύουμε μια ταλάντωση μεταξύ των τρόπων ζωής, και αυτό μας λέει ότι η ζωή εμφανίζεται με πολλαπλούς τρόπους. Πρέπει να παραμένουμε υπομονετικοί με αυτές τις πολυπλοκότητες αντί να αποδεχόμαστε σοβαρούς δυϊσμούς που δεν μας εξυπηρετούν ή δεν εξυπηρετούν τη ζωή.
Το πλανητικό είναι σίγουρα ένα σημαντικό νέο πλαίσιο για τον επαναπροσανατολισμό της ανθρώπινης ζωής με τρόπο που υπογραμμίζει την ανάγκη για ταπεινότητα και την πρόκληση της αναστροφής της καταστροφής και της προστασίας της γης – Judith Butler
(‘Psychological Morphologies’, Painting by Roberto Matta following his best friend’s death, Federico Garcia Lorca)
Mathieu Potte-Bonneville- Οι έννοιες της «ζωής» και του «ζωντανού» αποτελούν σήμερα το επίκεντρο της μεγάλης προσοχής συγγραφέων που, στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης και της κατάρρευσης της βιοποικιλότητας, θέλουν να επεκτείνουν την ηθική και πολιτική προσοχή πέρα από τα ανθρώπινα όντα. Βλέπετε συγκλίσεις μεταξύ αυτής της χρήσης της έννοιας της ζωής και της δικής σας;
Judith Butler — Ναι, έχω επικεντρωθεί ίσως με ανθρωποκεντρικό τρόπο στις ηθικές και κοινωνικές σχέσεις, στο γεγονός ότι η ζωή μου εμπλέκεται στις ζωές των άλλων, και ότι από αυτό απορρέουν ορισμένες υποχρεώσεις. Και όμως, είδαμε πόσο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε το ανθρώπινο πλάσμα ως ένα συγκεκριμένο είδος ζώου και να δούμε ότι αυτή η ζωή, και ότι η ζωή που ζει από κοινού, εξαρτάται από ζωντανές διαδικασίες που απειλούνται σαφώς από την κλιματική αλλαγή και εξαφάνιση ειδών. Το πλανητικό είναι σίγουρα ένα σημαντικό νέο πλαίσιο για τον επαναπροσανατολισμό της ανθρώπινης ζωής με τρόπο που υπογραμμίζει την ανάγκη για ταπεινότητα και την πρόκληση να αναστραφεί η καταστροφή για την προστασία της γης.
Mathieu Potte-Bonneville – Κατά τη διάρκεια αυτής της σεζόν μαζί σας στο Centre Pompidou, θα σας συνοδεύσουν όχι μόνο φιλόσοφοι και ερευνητές, αλλά και καλλιτέχνες όπως ο John Akomfrah και ερμηνευτές όπως η Maria José Contreras. Τι απηχήσεις βλέπετε ανάμεσα στο έργο τους και στο δικό σας, ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη δημιουργία;
Judith Butler -Τόσο ο Akomfrah όσο και ο Contreras αντιμετωπίζουν τη θλίψη και την οργή, το πρόβλημα της οικοδόμησης μιας συμμαχίας μεταξύ ζωντανών και νεκρών, το έργο του πένθους εν μέσω πολιτικής αντίστασης. Εξερευνούν επίσης μορφές τέχνης που συγκεντρώνουν πολιτικές απώλειες, τεκμηριώνοντας τι έχει συμβεί μέσω αισθησιακών μέσων που μας επιτρέπουν να αισθανόμαστε απώλεια και αντίσταση ταυτόχρονα. Ένα σύνθημα ακτιβιστή λέει: «Μην θρηνείς! Δράσε !” Διαφωνώ με αυτό το μήνυμα, γιατί δεν είναι σαφές για μένα αν μπορούμε να ενεργήσουμε προσεκτικά και αποτελεσματικά χωρίς την ικανότητα να θρηνούμε. Η απώλεια αυτής της ικανότητας είναι ίσως η πιο επικίνδυνη μορφή αδράνειας.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ & ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΟΓΙΑΝΝΗ – ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ