Γιατί έχει τόσο μεγάλη σημασία η χρήση των αντωνυμιών;
Ένα άρθρο της Ariane Resnick, CNC
Οι αντωνυμίες που μάθαμε να χρησιμοποιούμε όταν ήμασταν παιδιά, ήταν πολύ συγκεκριμένες και έχουν δημιουργήσει μια έξη που δύσκολα αλλάζει. Ή έτσι νομίζαμε! Στην ελληνική γλώσσα, κυρίως, η οποία διέπεται από τον πατριαρχικό λόγο, για να αναφερθούμε σε οποιοδήποτε άτομο, ανεξαρτήτως φύλου ή ταυτότητας, χρησιμοποιούμε τις αντωνυμίες αυτός/εκείνος/ο εαυτός του, γεγονός που επηρεάζει και επηρεάστηκε γενικώς, από τον τρόπο σκέψης μας. Δεν είναι ψέμα όμως, πως τον τελευταίο καιρό, όλο και περισσότερα άτομα, κατά κόρον νεαρά, αρχίζουν και χρησιμοποιούν την ουδέτερη αντωνυμία ως προσδιορισμό ή “σπάνε” τις νόρμες και μιλούν για τις εαυτές τους, όπως ακριβώς νιώθουν ότι θα ήθελαν να κάνουν και τα άλλα. Είναι θέμα σεβασμού και ελευθερίας λόγου πια και έχει μπει για τα καλά στις ζωές μας, πράγμα ευοίωνο για το μέλλον. Τι γίνεται όμως, αν τώρα μπαίνουμε σε αυτό το μονοπάτι και φαίνεται κάπως ακατόρθωτο να αλλάξουμε τη γλώσσα μας; Αυτό το άρθρο μας δείχνει τους τρόπους, εισαγωγικά, σε μια νέα πραγματικότητα, περισσότερο συμπεριληπτική και με μεγαλύτερο σεβασμό σε όλες τις υπάρξεις!
*Καθώς το άρθρο είναι γραμμένο στα αγγλικά, έχει χρειαστεί σε κάποια σημεία να γίνει προσαρμογή στα ελληνικά, ωστόσο το νόημα παραμένει ίδιο.
Οι αντωνυμίες είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αναφέρονται ο ένας στον άλλον εκτός από τη χρήση ονομάτων. Παρόλο που μπορεί να έχουμε την τάση να εμείς να επιλέγουμε τις αντωνυμίες κάποιου άλλου ατόμου, το να υποθέτουμε ότι γνωρίζουμε πώς θέλει κάποι@ να του απευθυνόμαστε μπορεί να είναι μια λανθασμένη πρόταση. Μπορεί επίσης να αποτελέσει αιτία ακούσιας προσβολής ή και τραυματισμού.
Το κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να αποφασίζει το ίδιο με ποιες αντωνυμίες θέλει να του απευθύνονται, και είναι ευθύνη όλων των άλλων να χρησιμοποιούν σωστά αυτές τις αντωνυμίες. Όλα μας θέλουμε και αξίζουμε να νιώθουμε ότι μας βλέπουν. Η χρήση σωστών αντωνυμιών είναι ένας εύκολος τρόπος για να επικυρώσουμε τους άλλους ανθρώπους. Ας εξετάσουμε ποιες αντωνυμίες υπάρχουν για να βεβαιωθούμε ότι είμαστε εξοικειωμέν@ με το εύρος τους, και στη συνέχεια ας συζητήσουμε γιατί είναι τόσο σημαντικό όλ@ να χρησιμοποιούμε σωστές αντωνυμίες.
Συνήθεις χρησιμοποιούμενες αντωνυμίες τρίτου προσώπου
Οι αντωνυμίες μπορούν να μεταφέρουν το φύλο, αλλά μπορούν επίσης να είναι εντελώς ανεξάρτητες από το φύλο. Υπάρχουν ορισμένες αντωνυμίες που δηλώνουν σαφώς το φύλο και άλλες που δεν το δηλώνουν. Και οι δύο αυτοί τύποι αντωνυμιών χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους στο τρίτο πρόσωπο.
Η χρήση των αντωνυμιών στο πρώτο πρόσωπο περιλαμβάνει:
Εγώ
Εμένα
Δικό μου
Ο εαυτός μου
Η χρήση των αντωνυμιών στο δεύτερο πρόσωπο είναι
Εσύ
Εσένα
Δικό σου
Ο εαυτός σου
Γιατί η λέξη “προτιμώμενη” δεν ισχύει για τις αντωνυμίες
Αν έχετε ασχοληθεί με το θέμα της χρήσης αντωνυμιών στο παρελθόν, ίσως έχετε συναντήσει τη λέξη “προτιμώμενη” ως πρόθεμα στις αντωνυμίες, όπως στην ερώτηση “Ποιες είναι οι προτιμώμενες αντωνυμίες σας;”.
Ωστόσο, είναι καλύτερο να αποφεύγουμε αυτή τη λέξη όταν συζητάμε για αντωνυμίες. Οι προτιμήσεις τείνουν να υποδηλώνουν ότι κάποιος επιλέγει κάτι, ενώ η ταυτότητα δεν αποτελεί επιλογή. “Ποιες αντωνυμίες χρησιμοποιείτε;” είναι η κατάλληλη ερώτηση για να ρωτήσετε άλλα άτομα και, “Οι αντωνυμίες που χρησιμοποιώ είναι…” είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για να μοιραστείτε τις δικές σας.
Αυτή/εκείνη/αυτήν/η εαυτή της
Η χρήση των αντωνυμιών παραπάνω, συνδέεται συνήθως με τις γυναίκες. Ωστόσο, ένα άτομο μπορεί να επιλέξει να χρησιμοποιεί αυτές τις αντωνυμίες ακόμα και αν το φύλο του δεν είναι γυναικείο. Εάν οι αντωνυμίες ενός ατόμου είναι αυτή/εκείνη, θα αναφέρεστε σε αυτήν με τρόπους όπως: “Άφησε το βιβλίο της στον πάγκο” ή “Πήγε μόνη της στο σπίτι της”.
Αυτός/εκείνος/αυτόν/ο εαυτός του
Η χρήση των αντωνυμιών αυτός/εκείνος συνδέεται συνήθως με τους άνδρες. Παρόμοια με το πώς δεν πρέπει να υποθέσουμε ότι κάποιος που χρησιμοποιεί τις αντωνυμίες αυτή/εκείνη είναι γυναίκα, ένα άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί τις αντωνυμίες αυτός/εκείνος χωρίς να είναι άντρας. Για να χρησιμοποιήσετε τις αντωνυμίες αυτός/εκείνος, οι προτάσεις σχετικά με αυτό το άτομο θα ακούγονταν ως εξής: “Άφησε το βιβλίο του στον πάγκο” ή “Πήγε στο σπίτι του μόνος του”.
Αυτό/Εκείνο/Δικό του/Αυτά/Τα ίδια
Στην ελληνική γλώσσα το γ΄ πρόσωπο στον πληθυντικό έχει δύο γένη (αυτοί/-ές) και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναφερθούμε σε άτομο που αυτοπροσδιορίζεται με ουδέτερες αντωνυμίες. Ως εκ τούτου, η επόμενη παράγραφος αναφέρεται μόνο στην αγγλική γλώσσα.
Υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι η χρήση των they/them στην αγγλική γλώσσα είναι καινούργια ή ότι είναι γραμματικά λανθασμένο να αναφερόμαστε σε έναν άνθρωπο στον ενικό ως «they». Και οι δύο αυτές αντιλήψεις είναι λανθασμένες.
Ιστορικά, τα they/them έχουν χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις όπου το φύλο ενός ατόμου είναι άγνωστο, όπως στο: “Someone left their hat, do you think they need it?”. Η χρήση των αντωνυμιών they/them στο προσωπικό περιβάλλον θα ήταν: “They left their book on the counter,” or, “They went to their house themself.”
Νέες αντωνυμίες ή αλλιώς Neopronouns
Και η επόμενη παράγραφος ισχύει για την αγγλική γλώσσα καθώς ακόμη δεν έχουν δημιουργηθεί νέες αντωνυμίες στην ελληνική.
Οι νέες αντωνυμίες είναι μια κατηγορία αντωνυμιών που δεν υποδηλώνουν συγκεκριμένα κανένα φύλο και που επίσης δεν έχουν την ιστορική χρήση του πληθυντικού αριθμού ” they/them “. Η χρήση αντωνυμιών που δεν δηλώνουν φύλο είναι ένα αναπτυσσόμενο κίνημα. Μερικοί άνθρωποι αφιερώνουν τους λογαριασμούς τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να βοηθήσουν άλλους να μάθουν τη χρήση αντωνυμιών, συμπεριλαμβανομένων των νέων αντωνυμιών.
Οι νέες αντωνυμίες (neopronouns) στην αγγλική γλώσσα περιλαμβάνουν: ze/zir/zirself, ei/em/eir/eirself και ne/nir/nemself. Θα χρησιμοποιείτε αυτές τις αντωνυμίες ακριβώς όπως θα χρησιμοποιούσατε και τις άλλες. Για παράδειγμα, για τις αντωνυμίες ei/em, θα λέγατε: “Ei left eir book on the counter” ή “Ei went to eir house eirself”.
Τι επιτυγχάνει η σωστή χρήση των αντωνυμιών
Όταν ρωτάμε άλλα άτομα τι αντωνυμίες χρησιμοποιούν και στη συνέχεια τις τιμούμε στη συζήτηση, αποδίδουμε σεβασμό. Τιμούμε επίσης τη συμπερίληψη. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική πληροφορία για τα άτομα που είναι cisgender.
Τα άτομα που είναι cisgender (Cisgender (σισ-τζέντερ), σε συντομία cis, είναι τα άτομα που νιώθουν οικεία και αυθεντικά στο φύλο με το οποίο γεννήθηκαν. Cisgender είναι επίσης ταυτότητα φύλου ή ένας ρόλος φύλου, για την ακρίβεια ο πιο αποδεκτός από την κοινωνία. Είναι έννοια αντίθετη του transgender και στην ουσία αναφέρεται σε όλα τα άτομα που δεν είναι τρανς. Υπάρχουν διάφορα παράγωγα του όρου στη χρήση, όπως ο cis άνδρας για το άτομο που του δόθηκε ανδρικό φύλο στη γέννηση και ζει και αυτοπροσδιορίζεται ως άνδρας και cis γυναίκα για το άτομο που του δόθηκε γυναικείο φύλο στη γέννηση και ζει και αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα.
Αν είστε cisgender άτομο, πιθανότατα δεν έχετε βιώσει ποτέ το άγχος του να μην σας αντιλαμβάνονται ως το φύλο που είστε. Αλλά για όποιο άτομο δεν είναι cisgender, αυτό είναι ένα πολύ συνηθισμένο φαινόμενο.
Τα άτομα που είναι τρανστζέντερ, μη συμβατά με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση, μη δυαδικά ή/και ρευστά ως προς το φύλο βιώνουν δυσανάλογα πολλές αντιξοότητες και κακουχίες όσον αφορά το φύλο τους.
Συχνά, τα άτομα που δεν είναι cis (σις) πέφτουν θύματα βίας εξαιτίας του φύλου τους. Αυτό σημαίνει ότι, παρόλο που οι αντωνυμίες δεν είναι απαραίτητα σημαντικό θέμα για τους cis ανθρώπους, για τα μη-cis άτομα, δηλαδή τα τρανς άτομα, είναι ένα θέμα που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή τους και η χρήση λανθασμένων αντωνυμιών είναι μια ακόμη πράξη βίας εναντίον τους.
Έχουμε πολύ δρόμο να διανύσουμε ως κοινωνία για να κάνουμε τα μη-cis άτομα να αισθάνονται το ίδιο ασφαλή στη ζωή τους, όπως αισθάνονται τα άτομα με τυπική ταυτότητα. Η χρήση των σωστών αντωνυμιών για τα τρανς, τα άτομα που δεν συμμορφώνονται με το φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση, τα μη δυαδικά και τα μη-cis άτομα είναι το ευκολότερο πρώτο βήμα που μπορούν να κάνουν οι cis άνθρωποι προς αυτή την κατεύθυνση. Η πράξη της χρήσης των σωστών αντωνυμιών χρησιμεύει για να δείξουμε στους άλλους ανθρώπους ότι τους βλέπουμε και τους αποδεχόμαστε γι’ αυτό που είναι, και αυτό τους δημιουργεί ασφάλεια.
Η βλάβη της λανθασμένης χρήσης αντωνυμιών
Ποτέ δεν θα επιλέγαμε ένα υποτιμητικό παρατσούκλι για ένα άτομο και θα αρχίζαμε να το αποκαλούμε έτσι, αντί για το όνομα που μας είπε ότι είναι το δικό του. Κάτι τέτοιο θα ήταν απίστευτα κακόβουλο, καθώς και εντελώς εκτός του πλαισίου της αποδεκτής κοινωνικής συμπεριφοράς.
Αναφερόμαστε στους ανθρώπους με τα ονόματά τους, επειδή είναι θέμα στοιχειώδους ευγένειας που όλοι τη δικαιούνται. Με την ίδια λογική, είναι εξίσου απαράδεκτο να αποκαλούμε κάποι@ με διαφορετική αντωνυμία από αυτήν που χρησιμοποιεί.
Οι αντωνυμίες είναι αναγνωριστικά στοιχεία, όπως ακριβώς και τα ονόματα. Όταν ένα άτομο μας έχει πει τις αντωνυμίες που χρησιμοποιεί, όποια κι αν είναι τα συναισθήματά μας, θα πρέπει να τα κρατήσουμε για εμάς.
Παρόλο που μπορεί να μας φαίνεται ασήμαντο ζήτημα, η χρήση των λανθασμένων αντωνυμιών για ένα άτομο μπορεί να είναι επιζήμιο για την ψυχική και συναισθηματική του ισορροπία. Ένα άτομο που έχει υποστεί misgendering ακυρώνεται και αποξενώνεται από τα άλλα. Επιπλέον, η λανθασμένη χρήση αντωνυμίας μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα δυσφορίας του ατόμου αυτού, περιπλέκοντας περαιτέρω και ενδεχομένως βλάπτοντας τη σχέση του με το σώμα του.
Όταν απευθύνεστε σε άτομα τρανς, μη-δυαδικά (nonbinary) χρησιμοποιώντας τις αντωνυμίες που χρησιμοποιούσαν πριν το coming out τους ή άλλες από αυτές που έχουν δηλώσει ότι προτιμούν, κάνεις misgendering. Είτε γίνεται εσκεμμένα, είτε όχι. Για παράδειγμα, είναι σαν να απευθύνεσαι σε μία γυναίκα με την αντωνυμία “αυτός”. Από την άλλη πλευρά, deadnaming συμβαίνει όταν αποκαλείς ένα άτομο με το όνομα που χρησιμοποιούσε πριν κάνουν coming out.
Διαβάστε επίσης “Τι επιβεβαιώνουμε στη ΛΟΑΤ (Λεσβίες, Ομοφυλόφιλα, Αμφιφυλόφιλα και Τρανς άτομα) Επιβεβαιωτική Ψυχολογία και Θεραπεία;”
Τι κάνουμε αν προφέρουμε λάθος το φύλο κάποι@
Απολογούμαστε εν συντομία
Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε όταν έχουμε αναφερθεί σε κάποιο άτομο με λάθος αντωνυμία είναι να αναγνωρίσουμε το λάθος μας. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται σαφές ότι καταλαβαίνουμε ότι κάναμε λάθος. Ωστόσο, αφού ζητήσουμε εν συντομία συγγνώμη, θα πρέπει να προχωρήσουμε αμέσως στο επόμενο βήμα.
Το να ξοδέψουμε χρόνο για να αναλωθούμε στο λάθος μας, να εκφράσουμε ότι η σωστή χρήση της αντωνυμίας μας δυσκολεύει ή/και να συνεχίσουμε με οποιονδήποτε τρόπο που μεταφέρει το συναισθηματικό βάρος στο άλλο άτομο, δεν βοηθάει. Το λάθος είναι δικό μας, οπότε ας μην πιέσουμε κανένα άλλο άτομο να ασχοληθεί με αυτό.
Ένα παράδειγμα κατάλληλου βήματος αφού συνειδητοποιήσουμε το λάθος μας θα ήταν: “Ζητώ συγγνώμη, είπα αυτός και οι αντωνυμίες αυτού του ατόμου δεν είναι αυτός/εκείνος”.
Επιπλέον, αν κάποι@ μας έχει επισημάνει το λάθος μας, καλό είναι να τον/την/το ευχαριστήσουμε που το έκανε. Το να ενημερώνουμε άλλα άτομα για τα λάθη τους είναι δύσκολο, ειδικά όταν αυτό το λάθος αφορά την προσωπική ταυτότητα. Όταν ευχαριστούμε ένα άτομο που μας επισήμανε το λάθος μας, αναγνωρίζουμε τη βοήθεια που μας προσφέρθηκε.
Σωστή αντωνυμία
Μόλις αναγνωρίσουμε το λάθος μας, χρησιμοποιούμε αμέσως τη σωστή αντωνυμία. Αυτό το βήμα είναι επίσης πολύ γρήγορο και δεν χρειάζεται τίποτα άλλο εκτός από τη διόρθωση. Ένα παράδειγμα για το πώς να το εκφράσουμε είναι: “Οι αντωνυμίες της είναι αυτή/εκείνη. Αυτή πήγε στην τράπεζα”.
Προχωράμε παρακάτω
Τέλος, αλλά εξίσου σημαντικό με τα προηγούμενα βήματα, αφού ζητήσουμε συγγνώμη και διορθώσουμε την κατάσταση, μπορούμε να προχωρήσουμε αμέσως. Δεν χρειάζεται καμία συζήτηση ή επεξεργασία σχετικά με το θέμα. Απλώς συνεχίζουμε τη συζήτηση από εκεί που σταμάτησε χωρίς περαιτέρω σχόλια.
Πώς να γίνουμε καλύτερα στη χρήση σωστών αντωνυμιών
Το κύριο παράπονο σχετικά με τη χρήση των αντωνυμιών, ειδικά σε σχέση με τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τις αντωνυμίες αυτό/αυτά, είναι ότι αισθάνεται δύσκολο να χρησιμοποιήσει οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτή ή αυτόν όταν μιλάει για άλλους ανθρώπους. Οι περισσότεροι/-ες από εμάς διδαχθήκαμε μόνο αυτές τις δύο αντωνυμίες όταν μάθαμε τη γλώσσα μας και στη συνέχεια δεν διδαχθήκαμε τίποτα περαιτέρω σχετικά με το θέμα.
Ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο είναι απλά να εξασκηθούμε στο να το κάνουμε. Επιλέγουμε για αρχή καταστάσεις χαμηλού κινδύνου, όπως το να διαβάζουμε δυνατά ιστορίες, για να εξασκηθούμε στη χρήση του ουδέτερου γένους όταν αναφερόμαστε σε άτομα που αυτοπροσδιορίζονται με ουδέτερες αντωνυμίες
Όπως κάθε νέα δεξιότητα, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα θα έχουμε σημειώσει κάποια πρόοδο. Τελικά θα μας γίνει δεύτερη φύση και δεν θα μας φαίνεται καθόλου δύσκολο. Η εκμάθηση της σωστής χρήσης των αντωνυμιών είναι ένα σπουδαίο πρώτο βήμα για να κατανοήσουμε περισσότερα για την ταυτότητα φύλου.
Πηγή: VeryWellMind
Μετάφραση: Παπαδοπούλου Νατάσσα, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια στις ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ
Επιμέλεια: Σκαρπίδου Έλενα, Εκπαιδευτικός Sex Ed Educator, Υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης Πολύχρωμου Σχολείου