Συναισθηματική αποσύνδεση
δημοσίευση από Ηλία Γκότση, Κοινωνιολόγο -Ψυχοθεραπευτή- Συγγραφέα
Ο όρος συναισθηματική αποσύνδεση χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε μια συνθήκη στην οποία ένας άνθρωπος έχει μια δυσκολία ή ακόμα και μια απροθυμία να συνδεθεί συναισθηματικά με άλλους ανθρώπους ή να νοιώσει ενσυναίσθηση για τα συναισθήματά τους.
Η συναισθηματική αποσύνδεση μπορεί να κατανοηθεί σαν ένας αμυντικός μηχανισμός ο οποίος χρησιμεύει στην μείωση του στρες ή του φόβου που μπορεί να προκαλείται από την συναισθηματική σύνδεση με άλλους ανθρώπους. Έτσι τα άτομα αποσυνδέονται συναισθηματικά δυσκολεύονται να δείξουν συμπόνια ή να συγκινηθούν από τα βιώματα των ανθρώπων με τα οποία συνδέονται σε διάφορα πεδία όπως λ.χ. το οικογενειακό ή το επαγγελματικό.
Η ιστορία της Κατερίνας
Η περίπτωση της Κατερίνας είναι χαρακτηριστική και μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε αυτή την συνθήκη.
Η Κατερίνα μεγάλωσε σε ένα δύσκολο οικογενειακό περιβάλλον , στο οποίο η μητέρα της έπασχε από διπολική διαταραχή ενώ ο πατέρας της περιγράφεται ως απόμακρος και αδύναμος να διαχειριστεί αυτή την συνθήκη και να φροντίσει αποτελεσματικά αυτή και τον αδελφό της.
Η Κατερίνα θυμάται συχνά τον εαυτό της στην παιδική ηλικία να φροντίζει την μητέρα της, (“ανησυχούσα πάντα μήπως της συμβεί κάτι και πολλές φορές όταν κοιμόταν καθόμουν δίπλα της για να δω αν αναπνέει!”, αναφέρει σε μια από τις συναντήσεις μας), ή τον μικρότερο αδελφό της και να συντροφεύει τον πατέρα της στην δυσκολία του να λάβει σημαντικές αποφάσεις.
Η Κατερίνα αναφέρει ότι στην εφηβεία σταμάτησε να νοιώθει τα συναισθήματα που ένοιωθε στην παιδική της ηλικία όπως έντονο άγχος θλίψη ή θυμό για όσα βίωνε στο οικογενειακό της περιβάλλον. Όπως επίσης αναφέρει σταδιακά σταμάτησε να νοιώθει συναισθήματα για όσα βίωναν οι άνθρωποι με τους οποίους ερχόταν σε επαφή. Αργότερα ως ενήλικη σύναψε μια σχέση που κατέληξε σε ένα γάμο και στην δημιουργία μιας οικογένειας. Ωστόσο εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να μην έχει συναισθηματικές αποκρίσεις στα ερεθίσματα που έρχονται από τα παιδιά της ή τον σύντροφό της.
Όπως η ίδια χαρακτηριστικά λέει : «Ανταποκρίνομαι στο κάλεσμά τους ή στις ανάγκες τους επειδή λογικά καταλαβαίνω ότι αυτό είναι το σωστό αλλά δεν μπορώ να είμαι μαζί τους πολύ ώρα, ούτε θέλω να παίξω με τα παιδιά, τα βαριέμαι γρήγορα ή να δείξω τρυφερότητα στον σύντροφό μου όταν αυτός μοιράζεται μαζί μου τις δυσκολίες του»
Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που η Κατερίνα ζητά μια θεραπευτική βοήθεια καθώς νοητικά αντιλαμβάνεται ότι οι σχέσεις της διατρέχουν κίνδυνο και ότι θα έκανε καλό στην ίδια και τα παιδιά να μπορέσει να συνδεθεί συναισθηματικά, τουλάχιστον με τα παιδιά της.
Στην περίπτωση της Κατερίνας, αυτό που ξεκινά αρχικά στην εφηβεία ως μια θέση επιβίωσης και ως μέσο αντίδρασης στον γονεϊκό ρόλο που έχει αναλάβει στην πατρική της οικογένεια, έχει εξελιχθεί στην ενήλικη ζωή σε ένα παράγοντα κινδύνου, απειλής και αποσταθεροποίησης.
Στην περίπτωση της Κατερίνας, σε αντίθεση με άλλα άτομα που βρίσκονται σε μια συνθήκη συναισθηματικής αποσύνδεσης, είναι σημαντικό ότι αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο και ότι έστω και διανοητικά δηλώνει παρούσα στις ανάγκες των ανθρώπων που φροντίζει.
Σε αντίθεση με αυτήν άλλοι άνθρωποι δυσκολεύονται να δείξουν στοργή ή αποφεύγουν να είναι «παρόντες» και ενεργά εμπλεγμένοι στις σχέσεις που δημιουργούν.
Τι είναι η συναισθηματική αποσύνδεση
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία σε ορισμένες περιπτώσεις η συναισθηματική αποσύνδεση συσχετίζεται με την επιθετικότητα και την αντικοινωνική συμπεριφορά όπως και με την κατάθλιψη Η συναισθηματική αποσύνδεση πολύ συχνά είναι μια ψυχική διαταραχή που δυσκολεύει ή εμποδίζει τους ανθρώπους να συνάψουν λειτουργικές σχέσεις .
Ωστόσο είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η συναισθηματική αποφυγή δεν είναι πάντα δυσλειτουργική και ότι μπορεί να φανεί χρήσιμη όταν λ.χ. είμαστε εκτεθειμένοι σε συνθήκες έντονου στρες.
Στο παρόν άρθρο το κύριο ενδιαφέρον, η συναισθηματική αποσύνδεση δεν διερευνάται ως μια ψυχική διαταραχή αλλά στρέφεται στην κατανόηση των ανθρώπων που έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με την περίπτωση της Κατερίνας, καθώς αυτοί αναζητούν συχνά μια ψυχοθεραπευτική υποστήριξη προκειμένου να γεφυρώσουν την αντίφαση που νοιώθουν ανάμεσα σε μια γνωστική και σε μια συναισθηματική κατανόηση και σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους.
Η αντίφαση είναι εμφανής:
Από την μια η συναισθηματική αποσύνδεση κατανοείται ως μια αδυναμία ή απροθυμία να εμπλακούν στη συναισθηματική ζωή άλλων ανθρώπων, προστατεύοντας έτσι τον εαυτό τους από την άγχος που φέρει η κοντινότητα ή από τον κίνδυνο να τραυματιστούν ψυχικά και συναισθηματικά και να πυροδοτηθούν τραυματικές εμπειρίες.
Από την άλλη η γνωστική κατανόηση του τι συμβαίνει και του κόστους που έχει η συναισθηματική αποσύνδεση οδηγεί στην προσπάθεια να κινητοποιηθούν συναισθηματικά και να συνδεθούν αυθεντικά.
Με συστημικούς όρους μπορούμε να κατανοήσουμε αυτή την αντίφαση ως μια συνθήκη διπλής δέσμευσης. Η Κατερίνα όπως και άλλοι άνθρωποι που βιώνουν μια παρόμοια συνθήκη είναι ταυτόχρονα δεσμευμένοι σε δυο πραγματικότητες:
Στον επίσημο χάρτη του κόσμου η επιθυμία είναι η σύνδεση και η ενεργοποίηση μιας συναισθηματικής εγγύτητας ενώ στον χάρτη των πεποιθήσεων ενεργοποιούνται μηχανισμοί, κατασκευές και αυτοματισμοί που οδηγούν στην συναισθηματική αποσύνδεση
Τι σημαίνει να είμαστε σε συνθηματική αποσύνδεση
Υπάρχουν ορισμένα σημεία και συμπτώματα συναισθηματικής αποσύνδεσης που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τον εαυτό μας σε αυτή τη συνθήκη.
Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Αμφιθυμία για την δημιουργία σταθερών δεσμών με τους άλλους και δυσκολίες να υποστηρίξουμε μακροχρόνιες και σταθερές σχέσεις
- Δυσκολία ενσυναίσθησης των συναισθημάτων που βιώνουν οι άνθρωποι με τους οποίους σχετιζόμαστε
- Δυσκολία να αναγνωρίσουμε και να συνδεθούμε με τα συναισθήματά μας
- Δυσκολία συναισθηματικού ανοίγματος και μοιράσματος των συναισθημάτων μας σε άλλους ανθρώπους
- Αίσθημα αποσύνδεσης και απόσυρσης από άλλους ανθρώπους
- Απώλεια ενδιαφέροντος για τις σχέσεις ανθρώπους και δραστηριότητες που εμπλέκουν και άλλους
- Έλλειψη σχέσεων που στηρίζονται στην φροντίδα και την τρυφερότητα
- Δυσκολίες να αφουγκραστούμε τις ανάγκες των άλλων και να μετέχουμε σε ένα ουσιαστικό διάλογο μαζί τους
- Δυσκολία να βιώσουμε θετικά συναισθήματα
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η συναισθηματική αποσύνδεση όταν βιώνεται σε ακραίες εκδοχές δεν είναι απλά μια κατάσταση ψυχικής υγείας ή ένα σχεσιακό πρότυπο, αλλά μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα ορισμένων ψυχικών διαταραχών.
Σε διάφορα άρθρα που δημοσιεύονται στο διαδίκτυο καταγράφονται ορισμένα στοιχεία που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε τον διαχωρισμό ανάμεσα στις περιπτώσεις που η συναισθηματική αποσύνδεση είναι ένας μηχανισμός άμυνας ή μια ψυχική διαταραχή.
διαβάστε επίσης για την αποφυγή προσκόλλησης https://synixiseis.gr/2022/07/29/%cf%84%ce%b9-%ce%b5%ce%af%ce%bd%ce%b1%ce%b9-%ce%b7-%ce%b1%cf%80%ce%bf%cf%86%cf%85%ce%b3%ce%ae-%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%ce%ba%cf%8c%ce%bb%ce%bb%ce%b7%cf%83%ce%b7%cf%82/
Καταστάσεις που συμβάλουν στην συναισθηματική αποσύνδεση
Τραυματικές εμπειρίες που συνδέονται με την συναισθηματική αποσύνδεση
Η συναισθηματική, η σωματική ή η σεξουαλική κακοποίηση, η παραμέληση και η έκθεση σε τραυματικές καταστάσεις μπορούν να συμβάλουν στη συναισθηματική αποστασιοποίηση. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε κακοποιητικές καταστάσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτή την συναισθηματική αποσύνδεση ως τρόπο αντιμετώπισης των συναισθηματικών επιπτώσεων που προκαλούνται από το τραύμα. Η έκθεση επίσης σε μια συγχωνευτική σχέση μπορεί να οδηγήσει στην συναισθηματική αποσύνδεση, ως ένα μέσο για την διαφοροποίηση, παρότι στην πραγματικότητα οδηγεί στην αποσύνδεση και την ψευδο-διαφοροποίηση.
διαβάστε σχετικά με την συγχώνευση και την διαφοροποίηση τα βασικά σημεία της θεωρίας του M. Bowen για την διαφοροποίηση και τη συγχώνευση
https://synixiseis.gr/2022/12/18/%ce%b2%ce%b1%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%ce%ad%ce%bd%ce%bd%ce%bf%ce%b9%ce%b5%cf%82-%cf%83%cf%84%ce%b7-%ce%b8%ce%b5%cf%89%cf%81%ce%af%ce%b1-%cf%84%ce%bf%cf%85-m-bowen/
Ψυχικές διαταραχές και συναισθηματική αποσύνδεση
Η συναισθηματική αποσύνδεση μπορεί επίσης να είναι σύμπτωμα ορισμένων ψυχολογικών διαταραχών όπως είναι η διπολική διαταραχή, η κατάθλιψη, οι διαταραχές προσωπικότητας και η διαταραχή μετατραυματικού στρες ( PTSD).
Η συναισθηματική αποσύνδεση ενδέχεται επίσης να εμφανιστεί ως παρενέργεια της λήψης φαρμάκων όπως είναι λ.χ. τα αντικαταθλιπτικά ή χρήση ουσιών ή άλλων εθιστικών συμπεριφορών.
Η συναισθηματική αποσύνδεση ως μηχανισμός άμυνας
Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αναφέρθηκε η συναισθηματική αποσύνδεση μπορεί να είναι μια συνειδητή επιλογή, μέσω της οποίας διαχειριζόμαστε το άγχος, θέτουμε όρια σε τοξικές συμπεριφορές ή διαφοροποιούμαστε. Αυτό που είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι αν ορισμένες φορές είναι ένας θετικός μηχανισμός αντιμετώπισης δυσφορικών σχέσεων και συναισθημάτων σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα αν επηρεάζει την ικανότητά μας να δημιουργούμε υγιείς σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους.
Θεραπευτική αντιμετώπιση της συναισθηματικής αποσύνδεσης
Η θεραπευτική προσέγγιση που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της συναισθηματικής αποσύνδεσης εξαρτάται τόσο από τη μορφή της αλλά και τις αιτίες που οδηγούν σε αυτή.
Ανάλογα με τις δυσκολίες αλλά και την ένταση που αυτή λαμβάνει μπορεί να υπάρξει μόνο ψυχοθεραπευτική βοήθεια αλλά ίσως χρειαστεί και η συνεργασία με ένα ψυχίατρο.
Η επαφή με την Κατερίνα απαίτησε το σταδιακό χτίσιμο μιας θεραπευτικής σχέσης στην οποία η εμπιστοσύνη και η αποδοχή ήταν το βασικό ζητούμενο. Η δημιουργία επίσης ενός διαλογικού τοπίου ασφάλειας μέσα στο οποίο η Κατερίνα μπορούσε να μιλήσει για τις πρώιμες σχεσιακές εμπειρίες με τους γονείς της, ήταν επίσης σημαντική καθώς έτσι μπόρεσε να κάνει τις συνδέσεις που της επέτρεψαν να κατανοήσει τους λόγους που επέλεξε αυτό το μέσο συναισθηματικής θωράκισης .
Η επίγνωση επίσης της σημασία των θέσεων επιβίωσης και το πως αυτές τροποποιούνται ανάλογα τα αναπτυξιακά στάδια αλλά και σχεσιακά πλαίσια ήταν κρίσιμη καθώς την βοήθησαν να κατανοήσει πως ενδέχεται μια θέση που επελέγη σε μια ορισμένη χρονική στιγμή ως θέση επιβίωσης, να έχει εξελιχθεί μέσα στο χρόνο σε μια θέση απειλής και κινδύνου!
Η ένταξή της σε μια θεραπευτική ομάδα ήταν καταλυτική καθώς σταδιακά άρχισε να χτίζει σχέσεις μέσα στην ομάδα, να αποκτά επίγνωση των συναισθημάτων της και να μιλά ανοικτά για τις στιγμές που αντιλαμβανόταν την αποσύνδεση.
Η ενσυνειδητότητα επίσης βοήθησε την Κατερίνα αλλά και άλλους ανθρώπους με παρόμοια προβλήματα να αποκτήσει επίγνωση των συναισθημάτων της , καθώς έμαθε να επικεντρώνεται στα ερεθίσματα που έρχονται από την παρούσα στιγμή, από το εδώ και τώρα μιας σχέσης και όχι από την αναβίωση και την πυροκρότηση τραυματικών εμπειριών.
Εν κατακλείδι η πιο σημαντική στιγμή στην θεραπεία της Κατερίνας εκτιμώ ότι ήταν όταν μέσα στη θεραπευτική ομάδα, κατά την διάρκεια μιας αναπαράστασης με γλυπτά, ένοιωσε συγκινημένη καθώς ένα μέλος της ομάδας περιέγραφε το βάρος που είχε αφήσει στη ζωή του μια απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου.
Καθώς είδαμε ένα δάκρυ να κυλά στο μάγουλό της , η Κατερίνα ακούστηκε να λέει: «Είμαι ευτυχισμένη που νοιώθω λυπημένη»
Διαβάστε επίσης για την συναισθηματική αποσύνδεση το ακόλουθο άρθρο : https://www.healthline.com/health/mental-health/emotional-detachment