Ποιά είναι τα 6 F της αντίδρασης στο τραύμα;
Στη ζωή μας αναπόφευκτα θα έρθουμε αντιμέτωποι με τουλάχιστον ένα τραυματικό γεγονός. Η ένταση και το περιεχόμενο θα διαφέρει, αλλά η συνθήκη δεν παύει να μας αφήνει πληγές. Σύμφωνα με το παρακάτω δημοσίευμα, οι άνθρωποι έχουμε αναπτύξει κάποιους μηχανισμούς απόκρισης στο τραύμα: την πάλη (fight), τη φυγή (flight), το πάγωμα (freeze) και την παραίτηση (fawn). Ωστόσο, εισάγει δύο ακόμα αποκρίσεις: τον καταιγισμό (flood) και την κόπωση (fatigue/flop) ! Σύμφωνα με την νευροεπιστήμονα Dr. Caroline Leaf, «αυτές οι κύριες αντιδράσεις τραύματος είναι πραγματικές νευρικές δομές που χτίζονται στον εγκέφαλό μας ως “δέντρα σκέψεων”. Η εμπειρία πυροδοτεί την αντίδραση με όλες τις αναμνήσεις της, συμπεριλαμβανομένων των γνώσεων, των δεδομένων και των συναισθημάτων που συνδέονται με τις αναμνήσεις, όπως τα κλαδιά και τα φύλλα σε ένα δέντρο. Όσο πιο έντονη είναι η εμπειρία, τόσο περισσότερη ενέργεια και δύναμη έχει το “δέντρο των σκέψεων”». Έχει πολύ ενδιαφέρον πως, καθώς περνάνε τα χρόνια και αλλάζουν οι ανάγκες αλλά και οι κοινωνίες, αλλάζουν και οι μηχανισμοί ανταπόκρισης σε κάθε απειλή.
Παπαδοπούλου Νατάσσα, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
“Όταν συζητάμε για το τραύμα και το πένθος, συχνά ακούμε για την αντίδραση μάχης ή φυγής της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD), αλλά καθώς η έρευνα για το τραύμα αυξάνεται, το ίδιο συμβαίνει και με την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι αντιδράσεις του τραύματος προκύπτουν από τη φυσιολογία που μεταβάλλεται από το τραύμα (τα τραύματα).
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι καμία θεωρία δεν είναι σωστή ή λανθασμένη. Αντίθετα, αυτά τα εργαλεία μπορούν να ενημερώσουν τους επιζώντες για το πώς να κατανοήσουν καλύτερα την αντίδρασή τους σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα, παρεμβατικές σκέψεις, εφιάλτες ή επανατραυματισμό.
3Fs: Ένα παράδειγμα στη φυσιολογία
Στην πρώιμη ιστορία της έρευνας για το τραύμα, ο προσαρμοστικός τρόπος επιβίωσης που ενεργοποιείται ως απάντηση στον κίνδυνο ήταν γνωστός ως “πάλη ή φυγή” (fight or flight). Η Polyvagal Theory του Stephen Porges πρόσθεσε την αντίδραση “πάγωμα” (freeze). Στις δικές του μελέτες, ο Porges θεωρεί ότι η εξέλιξη του ανθρώπινου συστήματος άλλαξε επίσης την πνευμονογαστρική οδό, η οποία μετατοπίζει αυτόματα το σύστημά μας από το “ανάπαυση και πέψη” στο “πάλη/φυγή/πάγωμα”. Αυτή η προσαρμοστική στρατηγική επέτρεψε επίσης στους ανθρώπους να ανταποκρίνονται και να ρυθμίζουν το κοινωνικό περιβάλλον (Porges, 2009).
Τύποι Αντίδρασης & Ορισμός
Πάλη – Αντιμετώπιση της αντιλαμβανόμενης απειλής
Φυγή – Φυγή από την αντιλαμβανόμενη απειλή
Πάγωμα – Ακινητοποίηση υπό το πρίσμα της αντιλαμβανόμενης απειλής
Τι ακριβώς είναι το πνευμονογαστρικό νεύρο;
Εν συντομία, το πνευμονογαστρικό νεύρο είναι το 10ο κρανιακό νεύρο (νεύρα που προέρχονται απευθείας από τον εγκέφαλο και όχι από τον νωτιαίο μυελό). Αυτό το νεύρο ρυθμίζει τον ρυθμό της αναπνοής και τον καρδιακό μας ρυθμό, διεγείρει την κινητικότητα του εντέρου και ορισμένες εκκρίσεις του πεπτικού συστήματος και χαλαρώνει/σφίγγει ορισμένους μύες του κορμού μας.
Ο Dr. Porges (2009) προτείνει ότι οι προσαρμοστικές στρατηγικές συμπεριφοράς μας είναι αποτέλεσμα της φυσιολογίας- επομένως, σύμφωνα με τη θεωρία του, μπορούμε να διεγείρουμε χειροκίνητα το πνευμονογαστρικό νεύρο για να αυξήσουμε τον πνευμονογαστρικό τόνο, επιτρέποντάς μας έτσι να διαχειριστούμε την πάλη/ φυγή/πάγωμα.
4Fs: Ένα παράδειγμα στην τυπολογία του τραύματος
Ο Pete Walker (2014) ορίζει τα 4Fs από την άποψη της τυπολογίας του τραύματος και προτείνει διαφορικές διαγνώσεις της σύνθετης PTSD:
Τύπος απόκρισης & Ορισμός
Πάλη (Fight)-> Στάση μάχης απέναντι στην αντιλαμβανόμενη απειλή ή αντιμετώπισή της -> εκρήξεις, θυμός, προκλητικότητα ή απαιτητικότητα. -> Ναρκισσισμός
Φυγή (Flight) -> φυγή ή συμβολική φυγή από την αντιλαμβανόμενη απειλή μέσω μιας “υπερδραστήριας” αντίδρασης -> άγχος, νευρικότητα, υπερβολική ανησυχία, εργασιομανείς τάσεις ή νευρικότητα. -> ΙΨΔ
Πάγωμα (Freeze) -> αποστασιοποίηση ως απάντηση στην αντιληπτή απειλή. -> αποστασιοποίηση, απώλεια χρόνου, αίσθηση εξωπραγματικότητας, θόλωμα ή αίσθημα μουδιάσματος. -> Διασχιστική διαταραχή
Παραίτηση (Fawn) -> κατευνασμός της αντιλαμβανόμενης απειλής σε μια προσπάθεια να προληφθεί ο επικείμενος κίνδυνος. -> Ικανοποίηση των ανθρώπων, φόβος έκφρασης του εαυτού, κολακεία, άτομο που λέει σε όλα “ναι”, εκμετάλλευση, φόβος προσαρμογής
-> Εξαρτημένη Διαταραχή
Η τυπολογία τραύματος του Walker προτείνει ότι μπορεί να βιώνουμε ένα μόνο ή ένα υβρίδιο των παραπάνω, π.χ. πάλη/παραίτηση(που λανθασμένα χαρακτηρίζεται ως οριακή), φυγή/πάγωμα (που λανθασμένα χαρακτηρίζεται ως σχιζοειδής) κ.λπ. Ο Walker χρησιμοποιεί αυτό το μοντέλο για να εξηγήσει την προσωπικότητα των επιζώντων παιδικού τραύματος σε σχέση με τη σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες και την αναπτυξιακή διαταραχή τραύματος (καμία από τις δύο δεν αναγνωρίζεται επί του παρόντος στο DSM-V).
6Fs: Όμως περιμένετε, υπάρχουν κι άλλα!
Ο Dr. Curtis Reisinger πρότεινε ότι η αντίδραση πάλης ή φυγής στο στρες ήταν απλοϊκή και ελλιπής (πράγματι, χρησιμοποιήσαμε για πρώτη φορά το μηχανισμό “πάλης ή φυγής” το 1915 και έκτοτε έχουμε αρκετές αναδυόμενες θεωρίες και στρατηγικές θεραπείας).
Αυτή η θεωρία προσθέτει τις ακόλουθες αντιδράσεις τραύματος:
Άλλοι κλινικοί όροι που χρησιμοποιούνται
Αντίδραση: Καταιγισμός -> Να κατακλύζεσαι από συναισθήματα ως απάντηση σε μια αντιληπτή απειλή. ->Συναισθηματικός καταιγισμός, συναισθηματική δυσλειτουργία
Αντίδραση: Κόπωση/Απώλεια -> Αίσθημα κόπωσης ή υπνηλίας ως απάντηση σε μια αντιληπτή απειλή. -> Αποσύνδεση, μούδιασμα
Μέχρι και την ενηλικίωση, συνεχίζουμε να χρειαζόμαστε εκ νέου στρατηγικές και υποστηρίξεις για τη ρύθμιση του σώματός μας όταν αντιμετωπίζουμε τραυματικούς στρεσογόνους παράγοντες. Μια αντίδραση “κλεισίματος” στους ενήλικες μπορεί να παρουσιαστεί ως αποστασιοποίηση (αποσύνδεση νου-σώματος), αποπροσωποποίηση (αισθητή απώλεια του εαυτού ή της ταυτότητας), αποπραγματοποίηση (αισθητή απώλεια της πραγματικότητας) ή μούδιασμα (U.S. Department of Health and Human Services, SAMHSA, 2014).
Η συναισθηματική πλημμύρα (ή συναισθηματική απορρύθμιση) συμβαίνει όταν ο επιζών βιώνει έναν έντονο καταιγισμό συναισθημάτων παρουσία μιας αντιλαμβανόμενης απειλής.
Εκτός από τους επιζώντες, ο καταιγισμός συναισθημάτων μπορεί επίσης να είναι όλο και πιο συχνός για τα αυτιστικά άτομα και άλλους μη νευροτυπικούς. Άλλα παραδείγματα ατόμων που μπορεί να βιώσουν αυτή τη συνθύκη, περιλαμβάνουν τα άτομα με διπολική διαταραχή, οριακή διαταραχή προσωπικότητας, ΔΕΠΥ και Δυσφορία Ευαισθησίας στην Απόρριψη.
Περίληψη για τις αντιδράσεις στο τραύμα
Η αντίδραση στο τραύμα δεν είναι συνήθως μια “μία και καλή” διαδικασία όπου κάποιος βιώνει μια “αντίδραση πάλης”. Ενώ η αρχική αντίδραση μπορεί να ποικίλλει, οι αντιδράσεις τραύματος συχνά αναφέρονται ως μεταβλητές ανάλογα με το άτομο (U.S. Department of Health and Human Services, SAMHSA, 2014).
Μια αντίδραση στο τραύμα μπορεί να απεικονιστεί καλύτερα ως κάτι σαν εκκρεμές. Παρόμοια με μια κατάρρευση, τα συμπτώματα δυσφορίας είναι αρχικά παρόντα και απαιτούν υποστήριξη από το άτομο ώστε να αυτορυθμιστεί και να αποφορτιστεί η ενέργεια του τραύματος (το εσωτερικό κοκτέιλ ορμονών του στρες που ενισχύεται από το τραύμα και πυροδοτεί όλα τα υπόλοιπα).
Ωστόσο, όταν αυτή η ανάγκη δεν ικανοποιείται, το άτομο γίνεται όλο και πιο απορρυθμισμένο. Χωρίς υποστήριξη για την αυτορρύθμιση η ένταση μπορεί να συνεχίσει να κλιμακώνεται μέχρι να φτάσει τελικά σε σημείο συντριβής. Ορισμένοι επιζώντες περιγράφουν ένα πλήθος συναισθημάτων και κάποιοι άλλοι αναφέρουν καθαρό μούδιασμα και αποσύνδεση.
Είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η αντίδραση στο τραύμα είναι κατάλληλα προσαρμοστική όταν η φυσιολογία ενός ατόμου έχει μεταβληθεί από το τραύμα. Η αληθινή εργασία για το τραύμα αφορά την ποιότητα ζωής σε εξατομικευμένη βάση, τη ρύθμιση του περιβάλλοντος, τις δεξιότητες για την ανάπτυξη ενός χαλαρού-σφιγμένου σώματος, τα κοινωνικά στηρίγματα, όπως τα καταλύματα, και την αναγνώριση ότι η επούλωση του τραύματος είναι μόνο ένα μέρος της συνολικής ατομικής εμπειρίας.
Αυτισμός και Μη νευροτυπικό τραύμα
Σύμφωνα με μια μελέτη, τα αυτιστικά παιδιά και οι ενήλικες “διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης PTSD μετά από έκθεση σε τραυματικά γεγονότα της ζωής” (Rumball, Happé, & Grey, 2020). Το τραύμα μπορεί όχι μόνο να επηρεάσει τα περισσότερα αυτιστικά παιδιά και ενήλικες, αλλά το PTSD μπορεί να αναπτύξει χαρακτηριστικά που μπορεί να παρουσιάζονται παρόμοια με τον αυτισμό.
Ακολούθως, το Αυτιστικό Τραύμα παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα Αυτιστικά άτομα μπορεί να βιώσουν την παραπάνω φυσιολογική τραυματική αντίδραση σε συνδυασμό με καταπιεσμένα συναισθήματα και σκιρτήματα, συγκάλυψη και εξουθένωση ιδιαίτερα σε περιβάλλοντα που δεν παρέχουν υποστηρίξη που υποστηρίζουν τόσο τη θεραπεία όσο και την ενδυνάμωση της Αυτιστικής αυθεντικότητας.”
Πηγή: NeuroClastic
Μετάφραση & Επιμέλεια: Παπαδοπούλου Νατάσσα, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια