Τα Δέντρα (‘Ερμαν ‘Εσσε)
«Τα δέντρα είναι ιερά. Εκείνος που ξέρει να τους μιλάει,
εκείνος που ξέρει να τ’ ακούει, αυτός μαθαίνει την αλήθεια.
Δεν κηρύττουν νουθεσίες και διδαχές, μόνο κηρύττουν
στον καθένα τον αρχαίο νόμο της ζωής…»
Ο Έρμαν Έσσε στον κήπο της Κάζα Καμούτσι, στη Μοντανιόλα του Τιτσίνο στην Ελβετία, όπου μετοίκησαν με τη σύζυγό του, από το 1918 έως το 1931. Καρπός της παραμονής του στη Μοντανιόλα υπήρξε, μεταξύ άλλων, το έργο του «Ο Μικρός κήπος (βιώματα και ποιήματα)» που εκδόθηκε στη Λειψία.
Έρμαν Έσσε
«Δέντρα: Σκέψεις και Ποιήματα»
(Hermann Hesse, Bäume)
«Για μένα τα δέντρα υπήρξαν πάντα οι πιο σπουδαίοι κήρυκες. Τα σέβομαι που ζουν σε γένη και φυλές, σε δάση και σε άλση. Και ακόμη περισσότερο τα σέβομαι έτσι που στέκουν μόνα τους. Μοιάζουν με τους μοναχικούς ανθρώπους. Όχι μ’ εκείνους που αναχωρούν από αδυναμία, αλλά με τους υπέροχους μοναχικούς ανθρώπους που υπήρξαν ο Μπετόβεν και ο Νίτσε.
Στα ψηλά κλαδιά τους θροΐζει ο κόσμος κι οι ρίζες τους αναπαύονται μέσα στο άπειρο. Όμως δεν χάνονται, παλεύουν με όλη τους τη δύναμη για ένα και μόνο: να εκπληρώσουν τον προορισμό τους, να πλάσουν τη μορφή τους, να ορίσουν την παρουσία τους στον κόσμο.
Τίποτα δεν είναι πιο ιερό, τίποτα δεν είναι πιο θαυμαστό από ένα όμορφο και δυνατό δέντρο. Όταν ένα δέντρο κόβεται και αποκαλύπτεται η πληγή του, μπορεί κανείς να διαβάσει όλη την ιστορία του στο φωτεινό δίσκο του κορμού του: στα δαχτυλίδια και στις σχισμές του βλέπεις τα χρόνια που πέρασαν από πάνω του, καταγράφεται όλος ο αγώνας του, όλα τα δεινά που έζησε, όλες οι αρρώστιες, η ευτυχία και η ευημερία, οι δύσκολες αλλά και οι καλές ημέρες, τα χτυπήματα που άντεξε, οι μπόρες και οι κακοκαιριές που έχει υπομείνει. Και κάθε χωρικός γνωρίζει πως το πιο ανθεκτικό και το ευγενέστερο ξύλο είναι εκείνο που έχει τις στενότερες σπείρες, πως πάνω στα ψηλά βουνά και στους αιώνιους κινδύνους μεγαλώνουν οι άφθαρτοι, οι ανθεκτικότεροι, οι δυνατότεροι κορμοί.
Τα δέντρα είναι ιερά. Εκείνος που ξέρει να τους μιλάει, εκείνος που ξέρει να τ’ ακούει, αυτός μαθαίνει την αλήθεια. Δεν κηρύττουν νουθεσίες και διδαχές, μόνο κηρύττουν στον καθένα τον αρχαίο νόμο της ζωής.
Ένα δέντρο μιλά: «Ένας πυρήνας είναι κρυμμένος μέσα μου, μια σπίθα, μια σκέψη, είμαι ζωή απ’ την αιώνια Ζωή. Η τόλμη και η προσπάθεια που έβαλε μέσα μου η αιώνια Μητέρα είναι μοναδικές. Το σχήμα μου και οι φλέβες μου είναι μοναδικά, η μικρότερη φυλλωσιά στην κορφή μου αλλά και η μικρότερη ουλή στον φλοιό μου είναι μοναδικές. Δουλεύω ακούραστα αποτυπώνοντας την αιωνιότητα ακόμα και στο πιο μικρό κομμάτι της ύπαρξής μου».
Ένα δέντρο μιλά: «Δύναμή μου είναι η πίστη μου. Δεν ξέρω τίποτα για τον πατέρα μου, δεν ξέρω τίποτα για τα μυριάδες παιδιά που σπέρνω κάθε άνοιξη. Ζω μέχρι τέλος για το μυστικό του σπόρου μου και τίποτα άλλο δεν με νοιάζει. Πιστεύω ότι ο Θεός ζει μέσα μου. Πιστεύω πως το έργο μου είναι ιερό. Με αυτή την αλήθεια ζω».
Όταν είμαστε λυπημένοι και αδυνατούμε πια ν’ αντέξουμε την ίδια τη ζωή μας, τότε μπορεί ένα δέντρο να μιλήσει στην καρδιά μας και να μας πει: «Ησύχασε! Ησύχασε! Κοίταξε εμένα! Η ζωή δεν είναι εύκολη, η ζωή δεν είναι δύσκολη… Τούτες οι σκέψεις που σε βασανίζουν είναι παιδιάστικες. Άσε τον Θεό να μιλήσει μέσα σου και θα σωπάσουν. Φοβάσαι πως ο δρόμος που πήρες σε οδηγεί μακριά απ’ τη Μάνα και απ’ το σπίτι σου. Κι όμως όλα τα βήματά σου και η κάθε μέρα σου πάλι σ’ Εκείνην σε οδηγούν. Δεν είναι εδώ ή εκεί το σπίτι σου. Το σπίτι σου θα το βρεις μέσα σου ή πουθενά».
Η δίψα να βαδίζω ανάμεσα στα δέντρα μου φέρνει δάκρυα κάθε βράδυ καθώς τ’ ακούω να θροΐζουν στον αγέρα. Αν μες στη βραδυνή σιωπή το αφουγκραστείτε αυτό για καιρό, τότε θα νιώσετε την ουσία και το νόημα μιας τέτοιας πεζοπορίας. Δεν δραπετεύει έτσι κανείς απ’ τα προβλήματα και τις δυσκολίες του βίου, όπως ίσως φαίνεται. Απλώς διψά να βρει ξανά το αληθινό του σπίτι, τη μνήμη της Μητέρας, τις καινούργιες παραβολές της ζωής. Μια τέτοια πορεία οδηγεί στη φωλιά μας. Κάθε μονοπάτι οδηγεί στη φωλιά, κάθε βήμα είναι και μία γέννηση, κάθε βήμα είναι ένας ακόμα θάνατος, κάθε τάφος είναι η Μητέρα.
Ενώ τα δέντρα θροΐζουν κάθε βράδυ, εμείς μένουμε γεμάτοι από τις έγνοιες μας μες στις παιδιάστικές μας σκέψεις. Όμως τα δέντρα έχουν απέραντες, μεγαλόπρεπες σκέψεις και ανάσα ξένοιαστη, όπως επίσης και ζωή πολύ μεγαλύτερη απ’ τη δική μας. Όσο δεν τ’ ακούμε, παραμένουν σοφότερα από εμάς. Όταν όμως μάθουμε ν’ ακούμε τα δέντρα, τότε όλο το πεπερασμένο, το φευγαλέο και το αφελές των σκέψεών μας, δίνει τη θέση του σε μιαν ανέκφραστη χαρά. Όποιος έμαθε ν’ ακούει τα δέντρα δεν νοιάζεται πια να τους μοιάσει. Δεν θέλει πια να μοιάζει σε τίποτα άλλο από εκείνο που πραγματικά είναι. Αυτός βρήκε μια πατρίδα δική του. Βρήκε την ευτυχία».
Σε ολόκληρο το έργο του Έρμαν Έσσε τα δέντρα λειτουργούν ως σύμβολα συνυφασμένα με αναμνήσεις. Σύμβολα της εναλλαγής στη φύση και του εφήμερου της ζωής, αλλά και σύμβολα της αναγέννησης, της εξέλιξης, της γονιμότητας και της καρποφορίας. Για τον Έσσε τα δέντρα είναι ο αιώνιος καθρέφτης των εποχών, των τοπίων, της δημιουργίας, της Πλάσης. Στους ετήσιους δακτυλίους και στα σημάδια τους αναγνωρίζει «κάθε αγώνα, όλα τα δεινά που πέρασαν, κάθε αρρώστια, την ευημερία, τις δύσκολες αλλά και τις καλές ημέρες, τα χτυπήματα που άντεξαν, τις μπόρες που έχουν υπομείνει». Θεωρεί την παρουσία των δέντρων ως ευλογία, ως δωρεά και ως μια μορφή ιερής και ιδιαίτερης «παρηγοριάς» για την ανθρωπότητα: «Όταν είμαστε λυπημένοι και δεν έχουμε πια τη δύναμη ν’ αντέξουμε τη ζωή, τότε ένα δέντρο μπορεί να μιλήσει στην καρδιά μας: «Ησύχασε! Ησύχασε! Κοίταξέ με! Η ζωή δεν είναι εύκολη, η ζωή δεν είναι δύσκολη… Σπίτι σου δεν είναι εδώ ή εκεί. Το σπίτι σου θα το βρεις μέσα σου ή πουθενά».
* Από την παρουσίαση του έργου του Έρμαν Έσσε «Δέντρα: Σκέψεις και Ποιήματα» που κυκλοφόρησε στη Γερμανία από τις εκδόσεις Insel Verlag.
Λίγα λόγια για τον Έρμαν Έσσε
Ο Έρμαν Έσσε (Hermann Hesse) (Καλβ Βυρτεμβέργης, 2 Ιουλίου 1877 – Μοντανιόλα Ελβετίας, 9 Αυγούστου 1962) υπήρξε Γερμανός πεζογράφος, ποιητής, ζωγράφος και στοχαστής. Ήταν το δεύτερο παιδί του ιεραπόστολου Γιοχάννες Έσσε και της Μαρίας χήρας Ίσενμπεργκ, το γένος Γκούντερτ. Σε ηλικία 12 ετών αποφάσισε ότι θα γινόταν «Ποιητής και τίποτε άλλο!…». Ξεκίνησε να εργάζεται ως βιβλιοπώλης και παράλληλα συνέγραφε. Έγινε γρήγορα γνωστός για τα ποιήματα και τα μυθιστορήματά του. Υπέγραψε αρκετά έργα του με το ψευδώνυμο Εμίλ Σινκλαίρ (Emil Sinclair), ενώ σημαντικό υπήρξε και το εικαστικό έργο του, κυρίως μέσα από τις περίφημες ακουαρέλες του στις οποίες αποτύπωσε τοπία από τις περιοχές όπου έζησε και δημιούργησε.
Η κατάληψη της εξουσίας από τους Ναζί στη Γερμανία συγκλόνισε τον Έσσε, ενώ απαγορεύτηκε η κυκλοφορία των έργων του από το ναζιστικό καθεστώς. Κατά τη διάρκεια του πολέμου έζησε στην Ελβετία, της οποίας την υπηκοότητα απέκτησε, και υποστήριξε τους διωκομένους από τους ναζί συμπατριώτες του λογοτέχνες Τόμας Μαν και Μπέρτολτ Μπρεχτ. Παντρεύτηκε τρεις φορές: με τη φωτογράφο Μία Μπερνούλι, τη Ρουθ Βένγκερ και την ιστορικό τέχνης Νινόν Ντόλμπιν με την οποία έζησε ως το τέλος της ζωής του. Απέκτησε τρεις γιους με την πρώτη του σύζυγο, τον Μπρούνο, τον Μάρτιν και τον Χάινε.
Το 1946 τιμήθηκε με το βραβείο Γκαίτε και με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και το 1955 με το βραβείο Ειρήνης του Γερμανικού Συνδέσμου Εμπορίας Βιβλίων. Οι βασικές επιρροές στο έργο του Έσσε είναι, όπως ο ίδιος είχε πει: «Το χριστιανικό και απόλυτα αντεθνικιστικό πνεύμα των γονιών μου, η μελέτη των μεγάλων Κινέζων δασκάλων και η φυσιογνωμία του ιστορικού Γιάκομπ Μπούρκχαρντ». Ο χρόνος δεν κατάφερε ν’ απομειώσει την αξία του έργου του του οποίου βασικό θέμα είναι η εναγώνια προσπάθεια του ατόμου να χτίσει έναν αρμονικό εαυτό.
Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους Γερμανούς λογοτέχνες όλων των εποχών του οποίου το έργο μεταφράστηκε σε πάνω από 60 γλώσσες και έγινε ευρύτερα γνωστό σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα έργα του επηρέασαν το παγκόσμιο κίνημα για την ειρήνη και τη συναδέλφωση των λαών, τις ατομικές ελευθερίες και την οικολογία κυρίως στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Στα σημαντικότερα έργα του ανήκουν τα εξής: «Κάτω από τον τροχό» (1906), «Ντέμιαν» (1919), «Σιντάρτα» (1922), «Ο λύκος της στέπας» (1927), «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (1930), «Το παιχνίδι με τις χάντρες» (1943) κ.ά. Το βιβλίο του Έρμαν Έσσε «Bäume: Betrachtungen und Gedichte» (Δέντρα: Σκέψεις και Ποιήματα), απ’ όπου οι εδώ αναφορές, εκδόθηκε αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1984.
ΠΗΓΗ: dasarxeio.com