Οι Ανθρωπιστικές Υπαρξιακές Θεωρίες και η σχέση του κοινωνικού με το υπαρξιακό
Του Γιώργου Λεχουρίτη Συστημικού Θεραπευτή με υπαρξιακό προσανατολισμό
Οι ανθρωπιστικές θεωρίες πιστεύουν στην αντίληψη πως η ανθρώπινη φύση είναι κατά βάση καλή, και υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη τάση για αυτοπραγμάτωση (Pervin & John, 1999). Ο άνθρωπος, δηλαδή, έχει την ικανότητα να καθορίσει το παρόν και το μέλλον του, να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί προς όφελός του καθότι διαθέτει ένα αστείρευτο δυναμικό (Γεωργαντά, 2003).
Οι ανθρωπιστικές θεωρίες αποτελούν την κοιτίδα της προσωπικής ανάπτυξης όπως την αντιλαμβάνεται η ψυχολογία και δείχνουν το δρόμο προς την αυτοπραγμάτωση. Αν οι δύο προγενέστερες προσεγγίσεις της συμβουλευτικής(ψυχανάλυση & γνωσιο-συμπεριφορισμός) εστιάζουν στην κάλυψη των ελλειμματικών βασικών αναγκών του ανθρώπου κατά την πυραμίδα του Maslow , οι ανθρωπιστικές θεωρίες ατενίζουν την κορυφή της πυραμίδας και εστιάζουν στο να ανακαλύψει ο άνθρωπος το κρυμμένο του δυναμικό και φτάσει πιο κοντά στην αυτοπραγμάτωσή του (Lacroix, 2007).
Κεντρική θέση των ανθρωπιστικών θεωρήσεων κατέχει η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος είναι κατά βάση καλός και άξιος προσοχής και σεβασμού για αυτό που είναι. Από τη στιγμή που κάποιος Υπάρχει είναι σημαντικός. Κατά συνέπεια σκοπός της συμβουλευτικής είναι η παροχέτευση του παραπάνω αξιώματος στο άτομο.
Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πραγματοποιεί τις δικές του επιλογές για το δικό του καλό και τη δική του εξέλιξη ως προς την αξιοποίηση του δικού του δυναμικού.
Οι προγενέστερες σχολές και θεωρήσεις απέτυχαν να βοηθήσουν τον άνθρωπο να εξασφαλίσει την αυτοεκπλήρωσή του, την αυτοπραγμάτωσή του, να ικανοποιήσει το δικό σύστημα αναγκών με βάση τις δικές του αξίες και προσδοκίες.
Οι υπαρξιστές αγωνίζονται κατά του κατακερματισμού του ανθρώπου στην προσπάθειά μας να τον κατανοήσουμε. Ο άνθρωπος για αυτούς είναι μια ολότητα που βρίσκεται σε διαρκή, συνεχή και δυναμική εξελικτική πορεία, «γίγνεσθαι». Είναι ένα πολύπλοκος οργανισμός που βρίσκεται σε σχέση με το Σύμπαν. Αν και οι άνθρωποι ανήκουν στον φυσικό κόσμο, ωστόσο είναι οι μόνοι που μπορούν να σκέφτονται, ν΄ αποφασίζουν ελεύθερα και να βάζουν σκοπούς. Κάθε άτομο πρέπει να ενεργεί σαν μια ελεύθερη οντότητα και όχι σαν μέρος ενός πλήθους.
Ο Υπαρξισμός προσπαθεί να καταλάβει τον άνθρωπο σε ύψος και βάθος. Δεν τον χωρίζει σε «υποκείμενο» και «αντικείμενο». Προσπαθεί να δει τον άνθρωπο ως μια ολότητα. Ύπαρξη είναι η Αυτογνωσία, η ατομικότητα, ο ορισμός του ιδίου του ανθρώπου για το τι είναι.
Οι έννοιες της Αγωνίας και της ενοχής
Κατά τους υπαρξιστές οι έννοιες της αγωνίας και της ενοχής είναι απαραίτητες για να καταλάβουμε την ύπαρξη. Κατά τους υπαρξιστές υπάρχουν δυνατότητες του κακού μέσα μας. Υπάρχουν δυνατότητες και πειρασμοί.
Από εδώ ξεκινάει ένα πρώτο κίνητρο αγωνίας γιατί δεν υπάρχει κανένα εξωτερικό σημάδι που να μας βοηθήσει το καλό από το κακό. Τον πειρασμό από την σωτηρία. Ένα δεύτερο αίτιο αγωνίας προέρχεται από το γεγονός ότι αυτό που τελεί πάντοτε υπό κρίση είναι η αιώνια σωτηρία η αιώνια καταδίκη μας.
Σύμφωνα με τον Γιάλομ, όταν το άτομο αρνείται τις δυνατότητές του και δεν τις εκπληρώνει, αυτό που βιώνει είναι ενοχή. Η «ενοχή» είναι μία υποκειμενική κατάσταση δυσφορίας που βιώνεται ως «αγχώδες αίσθημα ότι είμαι κακός». Ωστόσο η υποκειμενική ένοχη έχει διάφορες σημασίες. Ο θεραπευτής χρειάζεται να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να διακρίνει την πραγματική ενοχή από τη νευρωτική και την υπαρξιακή ενοχή. Έτσι η υπαρξιακή ενοχή είναι κάτι περισσότερο από μία δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση, από ένα σύμπτωμα που χρειάζεται να το επεξεργαστούμε θεραπευτικά για να εξαφανιστεί και ο θεραπευτής πρέπει να την αντιμετωπίζει σαν μία φωνή από τα βάθη του είναι, η οποία, αν της δοθεί προσοχή, μπορεί να λειτουργήσει ως οδηγός για την προσωπική πλήρωση. Η λύτρωση έρχεται κατά τον Γιάλομ, αν ο άνθρωπος βυθιστεί στην «αληθινή» προδιάθεση του ανθρώπινου όντος, η οποία, όπως έχει πει ο Κίρκεγκωρ, «είναι να θέλεις να είσαι ο εαυτός σου»(Γιάλομ,2020).
Η έννοια του χρόνου
Επειδή το άτομο βρίσκεται πάντοτε σε πορεία «γίγνεσθαι» ο χρόνος δε μπορεί να νοηθεί ως κάτι το στατικό. Σ΄ αυτή την πορεία ο άνθρωπος προβάλλει τον εαυτόν του στο μέλλον ή γυρίζει πίσω στο παρελθόν και με τον τρόπο αυτόν υπερβαίνει το παρόν.
Διαταραχές αγωνίας και νευρωτικά συμπτώματα μπορούν να προκύψουν όταν το άτομο πιστέψει ότι δεν έχει μέλλον. Πολλές φορές το άτομο απωθεί από ότι συνείδησή του εμπειρίες από το παρελθόν που προκαλούν πόνο ή κάποια γενικότερη απειλή.
Έτσι κουβαλάει το παρελθόν του σαν ένα ξένο σώμα μέσα του. Ωστόσο, αυτό βρίσκει διεξόδους με νευρωτικά συμπτώματα.
Η κυρίαρχη έννοια του χρόνου όμως είναι το μέλλον και όχι το παρελθόν ή το παρόν.
Μπορούμε να καταλάβουμε την προσωπικότητα καλύτερα ως μια προβολή του ατόμου στο μέλλον. Η εξερεύνηση του μέλλοντος που κάνει το άτομο, το διαμορφώνει και το ωθεί σε ανάλογες πράξεις.
Η έννοια της υπέρβασης και της ελευθερίας
Οι άνθρωποι έχουν την δυνατότητα υπέρβασης μιας άμεσης παρούσας κατάστασης στην οποία βρίσκονται.
Οι υπαρξιστές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι έχουν βούληση και εκλογή, άρα έχουν ελευθερία. Σύμφωνα με την υπαρξιακή Συμβουλευτική το ελεύθερο άτομο ζει μέσα στους νόμους και στους κανόνες της κοινωνίας του αλλά δεν καθορίζεται αποκλειστικά από αυτούς. Δεν είναι κάτω από τον έλεγχό τους γιατί μπορεί να τους υπερβαίνει. Οι άνθρωποι περιορίζονται από ιστορικές χωροχρονικές πολιτικοοικονομικές συνθήκες ωστόσο, αποφασίζουν οι ίδιοι για το περιβάλλον και για το ποια θα είναι η ύπαρξη τους. Δεν αποφασίζει το περιβάλλον για αυτούς.
Η ελευθερία είναι το μοναδικό θεμέλιο των αξιών. Η ελευθερία μου είναι συνδεμένη με την ελευθερία των άλλων, ουσιαστικά είναι ελευθερία δική μου.
Σύμφωνα με τον Γιάλομ, ακόμη και βυθισμένος μέχρι το λαιμό, ένας άνθρωπος διαθέτει ελευθερία: Επιλέγει ο ίδιος τα συναισθήματά του για τη συγκεκριμένη περίσταση, επιλέγει τη στάση που θα υιοθετήσει, αν θα είναι γενναίος, υπομονετικός, μοιρολατρικός, εφευρετικός ή πανικόβλητος. Οι διαθέσιμες ψυχολογικές επιλογές είναι απεριόριστες. Πριν από δυο χιλιάδες χρόνια σχεδόν ο Επίκτητος είχε πει: «Είμαι υποχρεωμένος να πεθάνω. Είμαι υποχρεωμένος να μπω στη φυλακή. Είμαι υποχρεωμένος να φύγω στην εξορία.
Αλλά είμαι υποχρεωμένος να πεθάνω στενάζοντας; Είμαι υποχρεωμένος να κλαίγομαι; Μπορεί κανείς να με εμποδίσει να φύγω στην εξορία με χαμόγελο; Ο αφέντης μου απειλεί να με αλυσοδέσει: Πώς είπες; Να με αλυσοδέσεις; Το πόδι μου, ναι, θα το δέσεις με αλυσίδες – τη βούλησή μου όχι-όχι, αυτήν ούτε ο Δίας δεν μπορεί να την υποτάξει».
Ωστόσο, πλήρης αποδοχή της προσωπικής ευθύνης δεν σημαίνει μόνο ότι το άτομο αποδίδει νόημα στον κόσμο, αλλά και ότι διαθέτει την ελευθερία και την ευθύνη να αλλάξει το εξωτερικό περιβάλλον του, όποτε κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Το σημαντικό είναι να προσδιορίσουμε ποιος είναι ο πραγματικός μας συντελεστής αντιξοότητας. Στο ζήτημα αυτό τελικός στόχος της θεραπείας είναι να βοηθήσει τους θεραπευόμενους να δουν με νέα μάτια ό,τι δεν είναι σε θέση να αλλάξουν(Γιάλομ,2020).
Το Υπαρξιακό Ρεύμα στην Ψυχοθεραπεία & Συμβουλευτική
Με τον Γιάλομ στο βιβλίο του «Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία», ορίζεται η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία ως η δυναμική θεραπευτική προσέγγιση που καταπιάνεται με ανησυχίες, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στην ύπαρξη του ανθρώπου και γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας τα τέσσερα μεγάλα υπαρξιακά ζητήματα: Θάνατος, Ελευθερία, Απομόνωση, Ανάγκη Νοήματος, τα οποία η υπαρξιακή προσέγγιση τοποθετεί στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης- σε αντίθεση με την ψυχαναλυτική σχολή, που αποδίδει το ρόλο αυτό στο ένστικτο. Όπως ο ίδιος αναφέρει: «Τέσσερα βασικά ζητήματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την ψυχοθεραπεία: το αναπόφευκτο του θανάτου για τον καθένα από εμάς και για όσους αγαπάμε, η ελευθερία να φτιάξουμε τη ζωή μας όπως θέλουμε, η απόλυτη μοναξιά μας και, τέλος, η απουσία οποιουδήποτε προφανή νοήματος ή νοήματος στη ζωή».
«Η σύγκρουση είναι μεταξύ της ανάγκης κάθε ανθρώπου να αγωνισθεί για αυξημένη αυτοσυνείδηση, ωριμότητα, ελευθερία και υπευθυνότητα και της τάσης του να παραμείνει παιδί και να γαντζωθεί στην προστασία των γονέων ή των γονεϊκών υποκατάστατων», μας λέει ο δάσκαλος του Γιάλομ, Ρόλο Μέϊ.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του υπαρξιακού ρεύματος οι δεκατρείς παρακάτω προτάσεις αποτελούν μερικές βασικές αρχές της υπαρξιακής προσέγγισης:
1.Κάθε άνθρωπος ο οποίος δεν είναι διανοητικά ανάπηρος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.
2.Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει πολλά πράγματα για να αλλάξει τον δοσμένο φυσικό κόσμο αλλά μπορεί να τον προβλέψει και να κάνει την ζωή του καλύτερη και ευτυχέστερη.
3.Κάθε άνθρωπος οφείλει να βοηθά τους άλλους και να κατανοεί τα συναισθήματά τους γιατί το ανθρώπινο γένος είναι μόνο του σε κόσμο ψυχρό και αδιάφορο.
4.Ο άνθρωπος δημιουργεί τη φύση του. Αυτή είναι η ατομική εκλογή.
5.Ο άνθρωπος θα πρέπει να συμπεριφέρεται στους άλλους με τον τρόπο που θα ήθελε να του συμπεριφέρονται αυτοί.
6.Οι αποφάσεις θα πρέπει να παίρνονται με κριτήριο ποια θα είναι η επίδρασή τους στους άλλους ανθρώπους. Ο άνθρωπος θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με αξιοπρέπεια.
7.Ο ντετερμινισμός (αιτιοκρατία) θα πρέπει να αναφέρεται στους φυσικούς νόμους και όχι στα ανθρώπινα θέματα. Κατά συνέπεια η ελευθερία θα πρέπει να είναι η επιλογή/εκλογή του ανθρώπου μέσα στο πλαίσιο των δοσμένων κοινωνικών συνθηκών του ανθρώπινου περιβάλλοντος. ντετερμινισμός ή αιτιοκρατία: (Φιλοσ.). Η θεωρία που παραδέχεται ότι όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο γίνονται σύμφωνα με κάποια αιτία, που την ακολουθεί αναγκαστικά πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Αποδέχεται την ύπαρξη της αιτιότητας, την καθολική αιτιώδη και νομοτελειακή συνάφεια όλων των φαινομένων. Η ιδέα της αιτιοκρατίας προέρχεται από την αυθόρμητη διαλεκτική σκέψη των αρχαίων Ελλήνων. Οι αρχικές ιδέες που διαμόρφωσαν την αιτιοκρατία ως πλαίσιο σκέψης απαντώνται στους προσωκρατικούς (βλ.Ηράκλειτο),στους ατομικούς φιλοσόφους (βλ. Αριστ., Περί ζώων γενέσεως, 789β 2) στους Επικούρειους και τον Λουκρήτιο (De rerum naturae). Στη σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη η αιτιοκρατία συνδέεται με τη σκέψη διανοητών όπως ο Φράνσις Μπέικον, ο Γαλιλαίος, ο Καρτέσιος, ο Νεύτων, ο Μιχαήλ Λομονόσοφ, ο Λαπλάς, ο Σπινόζα και οι Γερμανοί και Γάλλοι υλιστές του 18ου αι..
8.Ο άνθρωπος προσφέρει και δέχεται βοήθεια γιατί δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα μόνος του.
9.Οι επιλογές θα πρέπει να γίνονται από τον ίδιο τον άνθρωπο για τι ο σύμβουλος δεν είναι πανεπιστήμων.
10.Το τέλος της συμβουλευτική διαδικασία βοηθά τον άνθρωπο να αντιμετωπίζει καλύτερα τα προβλήματα της ζωής.
11.Ο άνθρωπος είναι μόνος του μέσα στο Σύμπαν. Είναι εύκολες οι υπερφυσικές αναφορές όμως δεν υπάρχουν αποδείξεις.
12.Ο πόνος του ανθρώπου μπορεί να ανακουφιστεί με προτάσεις από ανθρώπους που βίωσαν τα ίδια.
13.Θα ήταν σκληρό και απάνθρωπο να μην θέλουμε να κάνουμε καλό στους άλλους.
Ο υπαρξιακός θεραπευτής/σύμβουλος δεν κάνει αναφορά στο παρελθόν αλλά στο παρόν. Ο υπαρξιακός θεραπευτής/σύμβουλος δίνει μεγάλη σημασία στην υγιή και ειλικρινή σχέση μεταξύ θεραπευτή/συμβούλου και πελάτη.
Τα Βασικά Εργαλεία της Υπαρξιακής Προσέγγισης
Στην υπαρξιακή προσέγγιση έμφαση δίνεται στην βαθύτερη κατανόηση του πελάτη. Η κατανόηση της πραγματικότητας του συμβουλευόμενου αποτελεί βασικό στοιχείο για την πορεία της συμβουλευτικής διαδικασίας. Αποφεύγεται διάχυση της πραγματικότητας του συμβούλου στην πραγματικότητα του συμβουλευόμενου.
Ο σύμβουλος θα πρέπει να έχει αναπτυγμένη τη αίσθηση της «ενσυναίσθησης».
Κατά τα άλλα οι τεχνικές της υπαρξιακής προσέγγισης είναι ευέλικτες και ελαστικές. Αφήνουν πολλά περιθώρια ελευθερίας από πλευρά συμβούλου
Ως μοναδικό σκοπό έχουν να καταλάβει ο συμβουλευόμενος την ύπαρξή του, να αναλάβει την ευθύνη της ζωής του.
Να μπορεί να παίρνει μόνος του αποφάσεις για τα δικά του θέματα. Μέσα από αυτή την ανάπτυξη θα φτάσει στην αυτογνωσία.
Στο σημείο αυτό υπάρχει μια διαφοροποίηση με άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις όπως η «αυτογνωσία» προηγείται της απόφασης.
Οι συστημικοί θεραπευτές της ανθρωπιστικής-υπαρξιακής σχολής, η Virginia Satir και ο Carl Whitaker διατείνονταν ότι το πιο χρήσιμο εργαλείο που οφείλουμε ως θεραπευτές να εξοπλίσουμε τους θεραπευόμενους είναι το Θάρρος. Το θάρρος να αντέχουν, το θάρρος να πονούν, το θάρρος να αλλάζουν. Να πηγαίνουν εκεί που δεν μπορούν, που λέει ο Καζαντζάκης.
Μια βασική τεχνική είναι η προσφορά διαφορετικών και πιο διευρυμένων προοπτικών και η ενθάρρυνση του ατόμου ότι είναι κύριος των αποφάσεων του μέσα από ερωτήσεις όπως: «Ποιες είναι οι άλλες εναλλακτικές λύσεις;». Όπως και μια σειρά από προτάσεις οι οποίες κυριαρχούν στις συνεδρίες της υπαρξιστικής συμβουλευτικής όπως:
«Μόνο εγώ μπορώ να αλλάξω τον κόσμο που δημιούργησα».
«Δεν υπάρχει κίνδυνος για την αλλαγή».
«Για να αποκτήσω αυτό που θέλω πρέπει ν΄ αλλάξω».
«Μπορώ να αλλάξω».
«Έχω τη δύναμη να αλλάξω».
Σε όλα αυτά βασικό ρόλο παίζει η ενίσχυση της Θέλησης. Η ενίσχυση της θέλησης βασίζεται σε δυο κυρίως άξονες: της επιθυμίας και της εκλογής.
Η υπαρξιακή θεραπεία/συμβουλευτική χρησιμοποιείται με πολύ καλά αποτελέσματα στην ομαδική συμβουλευτική στην οποία ακολουθούνται τα ακόλουθα στάδια:
Να μάθουν πως εξετάζεται ο ίδιος ο εαυτός τους, από τους άλλους.
Να μάθουν πως με την συμπεριφορά τους διαμορφώνουν την συμπεριφορά των άλλων.
Να μάθουν τι συναισθήματα δημιουργούνται στους άλλους από τη δική τους συμπεριφορά.
Να μάθουν πως η συμπεριφορά τους διαμορφώνει τη γνώμη που έχουν για τον εαυτόν τους.
Τα έξι επίπεδα ανθρώπινης εμπειρίας της Β. Σατίρ.
Η ανθρωπιστική-Υπαρξιακή προοπτική προκάλεσε το ενδιαφέρον στους βιωματικούς συστημικούς, οικογενειακούς θεραπευτές όπως η Virginia Satir και ο Carl Whitaker, οι οποίοι πιστεύουν ότι οι οικογένειες, όταν εμποδίζεται η ανάπτυξή τους, χρειάζονται μια ζεστή διαπροσωπική εμπειρία με έναν θεραπευτή και μπορούν να βρουν λύσεις σε ένα διευκολυντικό θεραπευτικό περιβάλλον που στοχεύει προς την ανάπτυξη (Goldenberg & Goldenberg, 1995, 2005).
Οι οικογένειες μπορούν να μάθουν να είναι πιο ειλικρινείς, να εκφράζουν πιο εύκολα τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους και να είναι σε θέση να αξιοποιήσουν καλύτερα τις δυνατότητές τους για αυτογνωσία με σκοπό να επιτύχουν προσωπική και διαπροσωπική εξέλιξη.
Για την Virginia Satir, η οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης και η εκμάθηση της ικανοποιητικής και ανοιχτής επικοινωνίας ήταν βασικοί θεραπευτικοί στόχοι.
Οι προσπάθειες θεραπευτών όπως η Satir αφορούν συναλλαγές που έχουν ως σκοπό την ανάπτυξη και στο πλαίσιο αυτό οι θεραπευτές δρουν ως πρότυπα ανοιχτής επικοινωνίας, πρόθυμα να διερευνήσουν και να αποκαλύψουν τα συναισθήματά τους, διδάσκοντας τους πελάτες να εκφράσουν αυτό που βιώνουν (Goldenberg & Goldenberg, 1995,2005).
Έκδηλο σημείο της προσέγγισης της Virginia Satir αποτελεί η έντονα αισιόδοξη αντίληψη για τον άνθρωπο.
Κι αυτό γιατί, κατανοώντας τον άνθρωπο ως ελεύθερο υποκείμενο και εμπιστευόμενη τις θετικές προοπτικές εξέλιξης σε κάθε οικογένεια, δημιουργείται μια αισιόδοξη θεραπευτική άποψη στη βάση ότι οι οικογένειες και άρα και οι άνθρωποι είναι εγγενώς επινοητικοί προς την καλύτερη ανέλιξη τους
Η Virginia Satir υπήρξε συστημική, οικογενειακή θεραπεύτρια και μεγάλη υποστηρίκτρια των ανθρώπινων δυνατοτήτων, καθώς συνήθιζε να αναφέρεται στο ανθρώπινο γένος ως «μια θαυμάσια εκδήλωση της Ζωής».
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της θεραπευτικής προσέγγισης της Virginia Satir ήταν η πεποίθηση ότι η ατομική ικανότητα και η αυτονομία είναι θεμελιώδη συστατικά για την ανάπτυξη και την ωρίμανση. Ανάμεσα στους θεραπευτικούς της στόχους ήταν η ικανότητα του ατόμου να σταθεί στα πόδια του και η ενδυνάμωση της αυτονομίας και της αυτοεκτίμησης του. Ως οικογενειακή θεραπεύτρια, χρησιμοποιούσε βιωματικές τεχνικές, όπως το οικογενειακό γλυπτό(Family Sculpting)[1]* και το ψυχόδραμα, και απέδιδε μεγάλη σημασία στην ειλικρινή και αυθεντική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, υποστηρίζοντας ότι οι άνθρωποι μπορούν να συνδεθούν όταν έχουν επίγνωση των συναισθημάτων τους και τα επικοινωνούν.
Σύμφωνα με την ίδια, η εκτίμηση του εαυτού κατέχει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, καθώς εκτιμώντας τον εαυτό μας, αποδεχόμαστε τα συναισθήματά μας όπως είναι και είμαστε αυθεντικοί (Brothers, 1991, Corey,2005).
Η εστίαση στον Εαυτό, η παρατήρηση των σκέψεων, των συμπεριφορών και των συναισθημάτων μας φαίνεται να είναι ένα πολύτιμο θεραπευτικό εργαλείο που βρίσκεται στη διάθεση του ανθρώπου ανά πάσα στιγμή.
Στη διακήρυξη/ποίημα της Virginia Satir για την αυτοεκτίμηση, που δημοσιεύτηκε το 1970, δίνεται έμφαση στην ατομικότητα του ανθρώπου, λέγοντας πως δεν υπάρχει σε όλο τον κόσμο κανένας εαυτός ίδιος με τον δικό μας.
Ταυτόχρονα, προβάλλεται η ιδέα της κατοχής του εαυτού και των επιλογών μας, του σώματος, των συναισθημάτων, των πράξεων μας, αλλά και των επιτυχιών και των αποτυχιών στη ζωή μας.
Η ιδέα ότι οτιδήποτε προέρχεται από εμάς πηγάζει αυθεντικά από μέσα μας, μεταφέρει την ευθύνη του εαυτού μας σε εμάς τους ίδιους, αποφεύγοντας την απόδοση ευθυνών για όσα μας συμβαίνουν σε εξωτερικούς παράγοντες. Ακόμα, αυτή η ιδέα φανερώνει τη σημαντικότητα που αποδίδει η Satir στον ίδιο τον άνθρωπο και στην ικανότητά του να τείνει προς ανάπτυξη.
Αυτή η ικανότητα για αυτοδιαχείριση δημιουργεί μια εγγύτητα με τις εσωτερικές μας σκέψεις, τα διάφορα κομμάτια που μας απαρτίζουν, γνώριμα ή λιγότερο γνώριμα. Για αυτές τις ποικίλες πλευρές ύπαρξης του εαυτού γίνεται λόγος και στη διακήρυξη/ ποίημα με τη φράση «έτσι μπορώ να τον αγαπάω και να είμαι φίλος μαζί του, με όλες του τις πλευρές».
Σύμφωνα με την Satir, αν είσαι φιλικός και εγκάρδιος προς τα κομμάτια του Εαυτού σου, μπορείς να απολαύσεις τα σημεία που σε προβληματίζουν και να ανακαλύψεις καινούργιες πληροφορίες για σένα.
Μάλιστα, στη διακήρυξη /ποίημα της η ίδια απενοχοποιεί την ασυμβατότητα που βιώνει μερικές φορές ο άνθρωπος ανάμεσα σε αυτά που πράττει ή αισθάνεται σε μια δεδομένη στιγμή και στο πώς θα αισθάνεται στο μέλλον για αυτά που έπραξε ή αισθανόταν.
Κι αυτό γιατί, όπως αναφέρει, ο άνθρωπος μπορεί οποιαδήποτε στιγμή να αντικαταστήσει τα κομμάτια που αισθάνεται ως μη συμβατά με τον Εαυτό του με άλλα, περισσότερο ταιριαστά σε εκείνον την εκάστοτε δεδομένη στιγμή.
Το σκεπτικό της ανθρωποκεντρικής αυτοπραγμάτωσης, συναντάται και στη διακήρυξη/ ποίημα της Satir με τους στίχους «Αν αργότερα κάποια σημεία του πώς φαινόμουν, ακουγόμουν, σκεφτόμουν και του πώς ένιωθα καταλήξουν να μου φαίνονται μη ταιριαστά, μπορώ να πετάξω τα μη ταιριαστά, να κρατήσω τα υπόλοιπα, και να εφεύρω κάτι καινούργιο για εκείνα τα οποία πέταξα».
Είναι έκδηλη η αισιόδοξη στάση της προς το ανθρώπινο είδος, ένα είδος που διαθέτει εγγενώς τα εργαλεία για να επιβιώσει και να αναπτυχθεί, να συσχετιστεί με τους γύρω του, να γίνει δημιουργικό, παραγωγικό και να νοηματοδοτήσει το περιβάλλον του.
Στη διακήρυξη/ποίημα της Virginia Satir, δίνεται έμφαση στην υποκειμενική βίωση της πραγματικότητας από τον κάθε άνθρωπο μέσα από τους στίχους «Σε όλο τον κόσμο, δεν υπάρχει κανένας άλλος/η ακριβώς σαν εμένα, ό,τι προέρχεται από εμένα είναι αυθεντικά δικό μου, γιατί εγώ μόνος/η μου το επιλέγω».
Το χαρακτηριστικό κλείσιμο της διακήρυξης/ ποιήματος «Είμαι εγώ και είμαι εντάξει με αυτό» φαίνεται να επισφραγίζει την ειρηνική σχέση του ανθρώπου με τον Εαυτό του σε ένα πλαίσιο αποδοχής του, ενώ παράλληλα εξαίρει τη μοναδικότητά του καθενός. Η εστίαση στον Εαυτό, η παρατήρηση των σκέψεων, των συμπεριφορών και των συναισθημάτων μας φαίνεται να είναι ένα πολύτιμο θεραπευτικό εργαλείο που βρίσκεται στη διάθεση του ανθρώπου ανά πάσα στιγμή.
Στο βιβλίο τους, Satir Model (1991), οι Satir, Banmen, Gerber και Gomori εισάγουν στο μοντέλο έξι επίπεδα ανθρώπινης εμπειρίας στον εαυτό, ή το «Είμαι ή εγώ είμαι»: λαχτάρα, προσδοκίες, αντιλήψεις, συναισθήματα και συναισθήματα για τα συναισθήματα, αντιμετώπιση και συμπεριφορά.
Αυτά τα επίπεδα αντιστοιχούν στα ακόλουθα: στην επιθυμία ενός ατόμου να αγαπηθεί και να γίνει αποδεκτός, στις προσδοκίες του για τον εαυτό και τους άλλους, στις αντιλήψεις του, συμπεριλαμβανομένων των σκέψεων, των πεποιθήσεων και των υποθέσεων· στα συναισθήματά του στις στρατηγικές ή στους μηχανισμούς αντιμετώπισής του · και τέλος, στο πώς συμπεριφέρεται, που είναι η εξωτερική έκφραση του εσωτερικού κόσμου ενός ατόμου.
Η Σατίρ παρομοιάζει αυτά τα επίπεδα με ένα παγόβουνο, όπου η συμπεριφορά είναι το μόνο ορατό στρώμα και τα άλλα πέντε βρίσκονται κάτω από αόρατα.
Τα έξι επίπεδα εμπειρίας βοηθούν τους συμβούλους και θεραπευτές να εκτιμήσουν τις ενδοψυχικές εμπειρίες ενός προσώπου προκειμένου να μετακινήσουν τον άνθρωπο προς την εναρμόνιση και αυθεντικότητα μέσα τους και με άλλους (Satir et al., 1991).
Κλείνουμε με την παρουσίαση από την Σατίρ του τέλους της «Διακήρυξης για την Εκτίμηση του Εαυτού»: «Βλέπω, ακούω, αισθάνομαι, σκέπτομαι, λέγω και πράττω. Έχω τα εργαλεία που χρειάζομαι για να επιζήσω, να ‘μαι κοντά με τους άλλους, να ‘μαι δημιουργικός και παραγωγικός, να καταλαβαίνω και να βάζω σε τάξη μες το νου μου το πλήθος των ανθρώπων και των πραγμάτων έξω από εμένα. Είμαι κύριος του εαυτού μου και, επομένως, μπορώ να τον οργανώσω. Είμαι εγώ και είμαι πολύ εντάξει».(Σατίρ,1989)
Τέλος μερικές από τις ανθρωπιστικές-υπαρξιακές προσεγγίσεις αναφέρονται στα γραπτά του Abraham Maslow, στη προσωπο-κεντρική προσέγγιση του Carl Rogers, στη θεραπεία Gestalt, στην υπαρξιακή θεραπεία (Rollo May, Irvin Yalom και Victor Frankl) και στην συστημική βιωματική θεραπεία της Virginia Satir & Carl Whitaker.
Έτσι η υπαρξιακή ανθρωπιστική προσέγγιση, με συστημικό προσανατολισμό μας βοηθά στην βιωματική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία, στην ομαδική συμβουλευτική και γενικά τα βασικά της στοιχεί έχουν μεγάλο βαθμό συνάφειας με την ουσιαστική επικοινωνία, την αυτογνωσία και την βαθύτερη κατανόηση του σύγχρονου πλαισίου της προσωπικής και κοινωνικής πραγματικότητας.
Η Σχέση του Κοινωνικού με το Υπαρξιακό
Στο βιβλίο του «’Το Ελληνικό Τραύμα» ο αναπτυξιακός και κοινωνικός ψυχολόγος Αντώνης Ανδρουλιδάκης εστιάζει την προσοχή του στην κρίση της συλλογικής μας ταυτότητας και επιχειρεί να ερμηνεύσει και την κρίση την οικονομική και των Μνημονίων ως συνέπεια-συνέχεια της βαθιάς υπαρξιακής μας κρίσης .Υπαρξιακή με την έννοια ότι η κρίση αυτή αφορά σε όλα τα πεδία της ύπαρξης: την ασφάλεια, την ελευθερία, την μοναξιά, τον θάνατο και το νόημα της ζωής. Και η κρίση αυτή δεν είναι μόνο μια «μακρά περίοδο μιζέριας και κοινωνικής κατρακύλας», αλλά η συνέπεια μιας σειράς χρόνιων ανεκπλήρωτων υπαρξιακών συλλογικών αναγκών, όπως μεταξύ άλλων η ανάγκη για αυτοέκφραση.
Όπως αναφέρει και ο ίδιος: «Στην πραγματικότητα, και εξ’ αιτίας του διεθνούς καταμερισμού της εργασίας, αλλά και λόγω της παρασιτικής αντίληψης των κυρίαρχων τάξεων της Ελλάδας -που αντιλαμβάνονται τη χώρα ως παρασιτική απόφυση της Δύσης- στο ελληνικό συλλογικό δεν επετράπη σχεδόν ποτέ να εκφραστεί, ήδη από ιδρύσεως του κρατιδίου, εκτός από ελάχιστες ιστορικές στιγμές στις οποίες η αυτοέκφραση αυτή είχε σαν συνέπεια ένα πολύ σοβαρό τίμημα (εθνική αντίσταση και μετά εμφύλιος) ή δεν λήφθηκε καν υπόψιν από τους μηχανισμούς πολιτικής διαμεσολάβησης (δημοψήφισμα 2015). Αυτή η για χρόνια βιωμένη εμπειρία των ανεκπλήρωτων αναγκών οδήγησε τον συλλογικό ψυχισμό σε δυο «θέσεις»: ή να υποτάσσεται παθητικά, ενοχοποιούμενος αυτοκαταστροφικά και με φόβο, πιεζόμενος αφόρητα, οπότε και να αγανακτεί σε κάποιες φάσεις ή να επιχειρεί να ανταποκριθεί με καταναγκαστικό τρόπο σε κάποια ανελαστικά δυτικά πρότυπα, πιστεύοντας ότι αιτία της κακοδαιμονίας του είναι η μη ανταπόκριση του σ’ αυτά».
Και ο συγγραφέας συνεχίζει μιλώντας για τον ρόλο της ψυχολογίας: «Όλοι μας νομίζω μπορούμε να ψηλαφίσουμε τον ρόλο της “Ψυχολογίας” ως εξαρτήματος της εξουσιαστικής κοινωνικής μηχανικής. Ήδη από τις απαρχές του Συμπεριφορισμού ή από εκείνον τον ανεκδιήγητο ανιψιό του Freud, τον Edward Bernays, που θεμελίωσε την «επιστήμη» του σύγχρονου Marketing και του καταναλωτισμού, στηριγμένος στις επαναστατικές ιδέες του θείου του. Ήδη από την δεκαετία του ’50 το κίνημα της αντιψυχιατρικής είχε καταθέσει τις αγωνίες σπουδαίων επιστημόνων όπως ο Thomas Szasz, ο David Cooper, ο Ronald Laing ή ο Roger Gentis και ο Michel Foucault, σχετικά με την επικινδυνότητα εργαλειοποίησης της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής. Θέλω να σταθώ λίγο παραπάνω εδώ, στον αγαπημένο μου Frantz Fanon, τον ψυχίατρο από την Μαρτινίκα, που συμμετείχε ενεργά στον αγώνα για την απελευθέρωση της Αλγερίας, και μας προειδοποιούσε, ήδη από το μακρινό 1952, για τη δυνατότητα χρησιμοποίησης της ψυχιατρικής από την δυτική αποικιοκρατία ως εργαλείο επιβολής και νομιμοποίησης των επικυρίαρχων πολιτικών θέσεων και πολιτισμικών προτύπων. Αυτή η διαδικασία “κοινωνικής μόλυνσης” μέσω της διάχυσης των κυρίαρχων πολιτισμικών προτύπων, νομίζω ότι έχει πολύ ενδιαφέρον σε όποιον επιθυμεί να μελετήσει το Ελληνικό Τραύμα».
Έτσι η ψυχοθεραπεία είναι μια πράξη πολιτική και βαθιά χειραφετική μιας και ανιχνεύει τη σχέση του κοινωνικού, του συλλογικού με το υπαρξιακό.
Η Ύπαρξη του ανθρώπου στον βαθύτερο πυρήνα της ενέχει την τάση προς:
• το άπειρο
• την αιωνιότητα
• την ελευθερία.
Οι τρείς αυτές υπαρξιακές διαστάσεις διασταυρώνονται με τις αντίθετες τους:
• το πεπερασμένο
• την χρονικότητα
• την αναγκαιότητα
Μέσα από την Σύνθεση των Αντιθέσεων συγκροτείται ο Άνθρωπος, ως Αγώνας μεταξύ:
• Άπειρου και Πεπερασμένου
• Αιωνιότητας και Χρονικότητας
• Ελευθερίας και Αναγκαιότητας.
Ύπαρξη = Aλληλεπίδραση
Eίναι = Γίγνεσθαι
Ουσία = Συμπεριφορά.
Με άλλα λόγια η ουσία της συμπεριφοράς του Ανθρώπου έγκειται όταν είναι στη διεργασία του γίγνεσθαι, δηλαδή σε διαρκή ροή και κίνηση και υπάρχει ουσιαστικά όταν βρίσκεται σε αλληλεπίδραση και σχέση με τους άλλους.
Τρείς βασικές αρχές ως στιγμές θεμελίωσης του νέου παραδείγματος:
• H διερεύνηση και αναζήτηση του Συγκεκριμένου Ανθρώπου (με σάρκα και οστά) για την Αποκατάσταση του Αληθινού και Πρωταρχικού Εαυτού.
• Η άρνηση της Κυρίαρχης Πολιτείας επειδή έχει ταυτιστεί με την Άρχουσα Οικονομική Τάξη, που ταυτίζει το κοινό (και καθολικό) με το ιδιοτελές συμφέρον. Το αναφέρει ο Μαρξ στο «Κεφάλαιο»: «Η ψυχή του είναι η ψυχή του κεφαλαίου, αλλά το κεφάλαιο έχει μια μόνο ώθηση ζωής, την τάση να δημιουργεί αξία και υπεραξία, να κατέχει τον σταθερό παράγοντα της οικονομικής ανάπτυξης, τα μέσα παραγωγής, να απορροφά το μέγιστο δυνατό πλεόνασμα, μέσω της μη αμειβόμενης εργασίας. Το Κεφάλαιο είναι πεθαμένη εργασία που ζωντανεύει μονάχα σαν το βρικόλακα, ρουφώντας ζωντανή εργασία, και ζει τόσο περισσότερο όσο περισσότερη ζωντανή εργασία ρουφά» (Το Κεφάλαιο του Μαρξ).
• Αποξένωση και Αλλοτρίωση του Συγκεκριμένου Ανθρώπου: Από την Οικονομία και Πολιτεία με άμεση συνέπεια το χάσιμο τόσο της προσωπικής ταυτότητας εαυτού, όσο και της συλλογικής ταυτότητας της κοινότητας.
Στον Μαρξ η Αλλοτρίωση και Αποξένωση εμφανίζονται στην περιοχή των σχέσεων, στο πεδίο του Πολιτισμού-και-της-Κοινωνίας και μάλιστα της Οικονομίας και από εκεί στη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του.
Η Αλλοτρίωση μπορεί να γίνει αντιληπτή και ως η απόλυτη ταύτιση και αφομοίωση του εαυτού του ανθρώπου στην εξωτερικότητα του περιβάλλοντος και συνεπώς το χάσιμο της εσωτερικής του διάστασης. Αυτός ο-μη-εαυτός, με την επιθυμία να μην είναι ο εαυτός του, διχάζεται, καθηλώνεται, μπλοκάρεται και κυριαρχείται από συναισθήματα πίκρας μίσους και απαξίωσης του εσωτερικού του κέντρου. Έτσι αναδύεται ο διχασμένος εαυτός με το υπαρξιακό κενό, το μηδενισμό και την λήθη να τον ενδυναμώνουν.
Τι σημαίνει όμως διχασμένος εαυτός;
Σημαίνει ότι στο ένα μέρος είναι Ολόκληρος ο εαυτός του κλειστός, απομονωμένος από τους άλλους.
Στο άλλο μέρος είναι το Κοινωνικό-μέρος-της-Ύπαρξης χωριστά από τον κλειστό του εαυτό…
Τα δύο αυτά μέρη Εαυτός και Κοινωνική Υπόσταση ζουν και λειτουργούν χωριστά και ανεξάρτητα το ένα από το άλλο…
Έτσι η επιλογή(με εσωτερική ελευθερία και ευθύνη) του ανθρώπου είναι είτε να ξαναγυρίσει στον Εαυτό για μια ζωή με νόημα, συνειδητότητα και αυθεντικότητα ή να παραμείνει στην αλλοτρίωση και αποξένωση του.
Από την άλλη είναι η ψυχολογία του αδιεξόδου που οδηγεί στην μοιρολατρία, στην αδράνεια και στην ιδιωτεία. Χρειάζεται κουράγιο (Tillich, 1952) για να μπορέσει να αντικρύσει κανείς το εύρος της Κρίσης και των συναισθημάτων που προκαλεί χωρίς να φοβηθεί και να λυγίσει.
Βαρύ το φορτίο της ευθύνης και κατανοητή η προσπάθεια του ατόμου να ξεφύγει από όλα αυτά!
Μόνο που ξεφεύγοντας ζούμε μέσα στην λήθη και την λησμονιά και ζούμε μια ζωή χωρίς συνειδητότητα, δηλαδή ρηχή επιφανειακή και αβίωτη.
Κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν ότι δεν πειράζει αν κατάφεραν να αποφύγουν τον πόνο και την αγωνία της ύπαρξης (Kierkegaard, 1957).
Ο καθένας μας καλείται να λάβει θέση απέναντι στην ζωή και να αποφασίσει πως θα την ζήσει. Όπως άλλωστε λέει και ο Viktor Frankl (1963) αυτό που έχει σημασία δεν είναι τα γεγονότα αυτά καθ’ αυτά αλλά η στάση που εμείς διαλέγουμε απέναντι τους.
Η ανθρώπινη ελευθερία δεν σημαίνει ελευθερία από συνθήκες αλλά ελευθερία στο να επιλέξει κανείς την στάση του απέναντι σε αυτές.
Ο Sartre επίσης αναφέρει ότι «είμαστε οι επιλογές μας».
Καθετί που κάνουμε ή που αποφασίζουμε να μην κάνουμε, είναι μια απόφαση και μια θέση απέναντι στην ζωή που μας καλεί να αναλάβουμε την ευθύνη για όσα μας συμβαίνουν.
Από την άλλη η Καρτεσιανή Λογική στηρίζεται σε μια αναλυτική προσέγγιση που λέει: Νοώ(Σκέφτομαι)άρα Υπάρχω. Είναι μια διανοητική εγκεφαλική και ψυχρή τοποθέτηση……
Αντίθετα η Διαλεκτική Συστημική Επιστημολογία στηρίζεται σε μια συνθετική προσέγγιση που εστιάζει την προσοχή της στο: Σχετίζομαι άρα Υπάρχω.
Είναι μια αλήθεια με πολύ γενικότερο βεληνεκές, που αφορά και κάθε ζωντανό πλάσμα. Το σχετίζεσθαι ως ένταση και παραδοχή του παράδοξου.
Μέσα στο πλαίσιο και στην ένταση της σχέσης ο άνθρωπος συναισθάνεται τον εαυτό του ως ύπαρξη, με άλλα λόγια νοιώθει ότι υπάρχει. Τι σημαίνει όμως υπάρχει; Σημαίνει το να υπάρχει ως εαυτός και όχι ως ρόλος, επάγγελμα, ή πλέγμα κοινωνικών σχέσεων.
Η Διαλεκτική Συστημική Επιστημολογία αντιλαμβάνεται κριτικά(Θέση-Αντίθεση-Σύνθεση) τα τρία επίπεδα ανάπτυξης του Ανθρώπου:
1) Ο Εξαρτημένος /Προσαρμοσμένος Άνθρωπος: Ματαιωμένος και Απογοητευμένος.
2) Ο Διαμαρτυρόμενος Άνθρωπος: Αυθάδης και Αρνητής.
3) Ο Ανεξάρτητος/Αυτόνομος και Χειραφετημένος Άνθρωπος: Κοινωνικά Οικονομικά και Πολιτιστικά Ελεύθερος.
Σύμφωνα με την Κοινωνική Ψυχολογία υπάρχουν πέντε βασικοί τομείς της ανθρώπινης ατομικότητας:
α) τα συναισθήματα,
β) οι διαπροσωπικές σχέσεις,
γ) η συμπεριφορά,
δ) η αίσθηση του Εαυτού και τέλος
ε) η γνωστική λειτουργία.
Με άλλα λόγια, νιώθουμε, σχετιζόμαστε, συμπεριφερόμαστε, αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, αλλά και σκεφτόμαστε είτε με ένα λειτουργικό ή με δυσλειτουργικό τρόπο την εξωτερική πραγματικότητα, μέσα από τις πέντε αυτές εσωτερικές διαστάσεις, που σε τελική ανάλυση ενδυναμώνουν ή αποδυναμώνουν την ατομικότητα μας.
Ο Neisser(1988) συνθέτοντας τις κύριες ψυχολογικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις του εαυτού, κατέληξε σε πέντε πτυχές, που εξακολουθούν και σήμερα να είναι χρήσιμες στην κατανόηση των βιο-ψυχο-κοινωνικών παραμέτρων της ανθρώπινης υπόστασης.
Οι πέντε πτυχές που συνοψίζει ο συγγραφέας αφορούν: α)τον οικολογικό εαυτό, δηλαδή την πτυχή που σχετίζεται με την αίσθηση του «ποιος/ά είμαι», η οποία γίνεται απευθείας αντιληπτή σε σχέση με το άμεσο φυσικό περιβάλλον.
β) τον διαπροσωπικό εαυτό, επίσης απευθείας αντιληπτό, ο οποίος συγκροτείται μέσα από σήματα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, συναισθημάτων, διϋποκειμενικότητας και επικοινωνίας, όπως όλα αυτά διακινούνται σε ένα περιβάλλον συμπαρουσίας.
γ) τον εκτεινόμενο εαυτό, ο οποίος βασίζεται στη μνήμη του παρελθόντος, την αίσθηση του παρόντος και την προσύλληψη του μέλλοντος- δηλαδή στην προσωπική ιστορία του υποκειμένου.
δ) τον πιο προσωπικό ή ιδιωτικό εαυτό, που αναδύεται καθώς ανακαλύπτουμε ότι οι προσωπικές μας εμπειρίες είναι αποκλειστικά και μόνο δικές μας και τέλος
ε) τον εννοιολογικό εαυτό ή την πτυχή του εαυτού που βασίζεται στην αυτοαντίληψη, η οποία αντλεί το νόημα της από ένα δίκτυο κοινωνικά εγκαθιδρυμένων υποθέσεων και θεωριών αναφορικά με την ανθρώπινη φύση γενικά και με τον εαυτό μας ειδικότερα.
Ας υπογραμμίσουμε με έμφαση ότι αυτές οι πτυχές του εαυτού δεν βιώνονται ξεχωριστά, αλλά αντανακλούν τη συνοχή ενός ενιαίου προσώπου που δρα εντός ενός πραγματικού περιβάλλοντος. Όταν μια πτυχή του εαυτού διαταράσσεται, τότε απειλείται ολόκληρη η συνοχή του εαυτού και συνεπώς και του αναφορικού νοήματος που εκπορεύεται από αυτόν.
Με άλλα λόγια απειλείται η σημασία για τον εαυτό που αποδίδεται στα εξωτερικά συμβάντα και γεγονότα και κατ΄ επέκταση, στα συναισθήματα που γεννούν τα συμβάντα ή γεγονότα και τα οποία καθορίζουν τις πράξεις των ανθρώπων.(Neisser,1988)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]* Family Sculpting: Εξετάζει τη δύναμη και την εγγύτητα στην οικογένεια ζητώντας από τα μέλη να τοποθετήσουν τον εαυτό τους σε στάσεις συμβολικές για τα δυναμικά της οικογένειας. Η Satir τοποθετούσε η ίδια τους ανθρώπους σε θέσεις για να ενεργοποιήσει την εμπειρία του δεξιού ημισφαιρίου. Κάθε μέλος «σμιλεύει» τον τρόπο που βλέπει την οικογένεια τη δεδομένη στιγμή. Ακολουθεί ο τρόπος που θα θέλανε να είναι. Οι ‘physical movements’ ανάμεσα στα δύο σενάρια δείχνει τις αλλαγές που χρειάζονται να γίνουν προκειμένου να δημιουργήσουν την ιδανική οικογένεια. (Family Choreography: ένα κινούμενο γλυπτό)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Brothers, B. J. (1991). Virginia Satir: Foundational Ideas. Binghamton, NY: The Haworth Press.
Γεωργαντά, Ε. (2003). Τι είναι ψυχοθεραπεία. Αθήνα: Ασημάκης.
Γεωργίου, Σ. Ν. (2009). Εκπαιδεύοντας ψυχολόγους στη συμβουλευτική (2η εκδ.). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Corey Gerald,(2005),Θεωρία και Πρακτική της Συμβουλευτικής και της Ψυχοθεραπείας, εκδ. Έλλην, Αθήνα.
Frankl, V. (1963). Man’s Search for Meaning. Boston: Beacon Press. Βλ. ελληνική μετάφραση Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας από τις εκδόσεις Επτάλοφος(1972) και Το Νόημα της Ζωής από τις εκδ.Ψυχογιός(2010).
Goldenberg Ι. & Goldenberg Η., (1995). Family Therapy.Βλ. ελληνική μετάφραση από τις εκδόσεις Έλλην Οικογενειακή θεραπεία. Μια επισκόπηση.(2005).
Kierkegaard, S. (1957). The Concept of Dread. N.J.: Princeton Univ. Press.
Lacroix, M. (2007). Προσωπική Ανάπτυξη: Κινητοποιήστε τις εσωτερικές σας δυνάμεις. (Τ. Ελένη, Μεταφρ.) Αθήνα: Κριτική.
McLeod, J. (2009). An Introduction to Counselling (4th ed.). Maidenhead: Open University Press.Βλ. ελληνική έκδοση από το Μεταίχμιο, Εισαγωγή στην Συμβουλευτική, 2014.
Καρλ Μαρξ: Το Κεφάλαιο – Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, Τόμος 1ος , Τόμος 2ος , Τόμος 3ος. Εκδ. Σύγχρονη Εποχή.(Βλ. επίσης και Καρλ Μαρξ: Θεωρίες για την Υπεραξία, Μέρος 1ο , Μέρος 2ο , Μέρος 3ο. Εκδ. Σύγχρονη Εποχή).
Neisser, U., (1988), Five Kinds of Self Knowledge, Philosophical Psychology 1, 35-39.
Pervin, L. A., & John, O. P. (1999). Θεωρίες προσωπικότητας. (Α. Αλεξανδροπούλου, & Ε. Δασκαλοπούλου, Μεταφρ.) Αθήνα: Τυπωθήτω.
Sartre, J.P. (1955). No Exit and three other plays. N.Y.: Vintage Books.
Satir, V., & Banmen, J., Gerber, J., & Gomori, M. (1991). The Satir model: Family therapy and beyond. Palo Alto, CA: Science and Behavior Books.
Satir Virginia, (1989). Πλάθοντας ανθρώπους. Κέδρος, Αθήνα.
Tillich, P. (1952). The Courage to Be. New Haven: Yale Univ. Press.
Yalom Irvin D., (2020), Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία, μετάφραση Ευαγγελία Ανδριτσάνου – Δέσποινα Κακατσάκη εκδ.΄Αγρα.
Ηλεκτρονικοί Ιστότοποι:
http://www.abacon.com/famtherapy/satir.html
https://psycho8erapia.blogspot.com/…/07/blog-post_31.html/ Παναγιώτης Καλομοιράκης
https://www.animartists.com/2020/05/08/8864/ 5/14
http://3epal-tavrou.att.sch .gr/ old/autosch/ joomla15 / Μανδυλάς Κώστας