Πλουραλιστική προσέγγιση στη θεραπεία
Μετάφραση και επιμέλεια: Αμαλία Ντάνου – Ψυχολόγος
Εισαγωγή
Σαν μελλοντικοί ψυχοθεραπευτές καλούμαστε να διερευνήσουμε και να επιλέξουμε σε ποια προσέγγιση και πρακτικές θα εκπαιδευτούμε. Μια επιλογή που πολλές φορές βομβαρδίζεται από μια “διαμάχη” ως προς το ποια προσέγγιση είναι περισσότερο αποτελεσματική. Την ανάγκη μιας ολιστικής και εξατομικευμένης παρέμβασης και την υιοθέτηση στοιχείων διαφορετικών προσεγγίσεων έχουν έρθει να καλύψουν συνθετικές και εκλεκτικές προσεγγίσεις. Το συγκεκριμένο άρθρο φέρνει μια διάσταση στην εργασίας μας, που δεν έχει να κάνει με το ποιες ή πόσες πρακτικές θα επιλέξουμε να χρησιμοποιήσουμε, αλλά με μια αλλαγή στον τρόπο θέασης της θεραπευτικού γίγνεσθαι. Μας καλεί να συνομιλήσουμε με τους θεραπευόμενους για το τι χρειάζονται οι ίδιοι από τη θεραπεία, να αναστοχαστούμε στο αν εμείς μπορούμε να τους το προσφέρουμε, να ελιχθούμε αν είναι δυνατό και αν δεν είναι δυνατό να παραπέμψουμε. Πάνω απ’ όλα, να είμαστε συνεργάτες και να μη μας καθιστούν άκαμπτους τα θεραπευτικά εργαλεία που κουβαλάμε.
Τι είναι η πλουραλιστική προσέγγιση στη θεραπεία και πώς διαφέρει από τις συνθετικές και εκλεκτικές πρακτικές;
Από Mick Cooper, Καθηγητής Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο του Roehampton
“ Η πλουραλιστική προσέγγιση της θεραπείας είναι κάτι που ο John McLeod και εγώ αρχίσαμε να διατυπώνουμε από το 2007, με το πρώτο μας βιβλίο το 2011 και ένα εγχειρίδιο με την Windy Dryden το 2017. Ο John και εγώ προερχόμασταν και οι δύο από προσωποκεντρικές προσεγγίσεις, αλλά είχαμε επίσης επαφή με τη μεταμοντέρνα σκέψη (η οποία υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν σταθερές “αλήθειες”), την ψυχοθεραπευτική έρευνα και διατηρούσαμε μια δέσμευση για κοινωνικοπολιτική αλλαγή. Έτσι, παρόλο που αγαπούσαμε την προσωποκεντρική προσέγγιση, νιώθαμε επίσης ότι μπορούσε να γίνει λίγο παγιωμένη και άκαμπτη μερικές φορές και να μην καθίσταται αντιλητπό ότι υπήρχαν και άλλοι αποτελεσματικοί τρόποι εργασίας με τους πελάτες. Σε συσχέτιση με αυτό, αισθανθήκαμε επίσης ότι υπήρχε κάτι παράδοξο όταν οι πελάτες έρχονταν και ήθελαν περισσότερη κατεύθυνση, καθοδήγηση και τεχνικές. Πώς πρόκειται για “ανθρωποκεντρική προσέγγιση” αν, μερικές φορές, στην πραγματικότητα πήγαινες ενάντια σε αυτό που ήθελε το άτομο, χρησιμοποιώντας μόνο μη καθοδηγητικές μεθόδους;
Έτσι, η πλουραλιστική προσέγγισή μας στη θεραπεία προσπαθούσε, από πολλές απόψεις, να αναπτύξει μια προσωποκεντρική προσέγγιση στον τομέα της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας στο σύνολό τους. Έτσι, ήταν σημαντικό να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε την “άνευ όρων αποδοχή” στους πολλούς διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να βοηθηθούν οι πελάτες. Και έπειτα, να προσπαθήσουμε να δίνουμε αξία στους πελάτες ακούγοντας του τι είναι αυτό που ήθελαν οι ίδιοι, να δείξουμε σεβασμό στις προτιμήσεις και στις επιλογές τους – ακόμη και αν έρχεται σε αντίθεση με το τι πιστεύουμε εμείς σαν θεραπευτές, ότι είναι “το καλύτερο” γι’ αυτούς.
Φυσικά, γνωρίζαμε επίσης ότι οι σύμβουλοι και οι ψυχοθεραπευτές δεν μπορούσαν να προσφέρουν τα πάντα. Έτσι, κάναμε διάκριση μεταξύ μιας πλουραλιστικής θέωρησης της θεραπείας και μιας πλουραλιστικής πρακτικής. Μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι, πράγματι, πρόκειται για ξεχωριστές διαστάσεις. Η πλουραλιστική θεώρηση αφορά μια γενική στάση αποδοχής και εκτίμησης σε όλο το φάσμα των θεραπευτικών προσεγγίσεων, αλλά δεν σημαίνει ότι πρέπει να τις εφαρμόζουμε όλες, ή ακόμη και περισσότερες από μία. Για παράδειγμα, μπορείς να έχεις μια πλουραλιστική θεώρηση και ταυτόχρονα να επιλέγεις να ασκείς μόνο ψυχοδυναμική θεραπεία ή EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing – Οφθαλμοκινητική Απευαισθητοποίηση και Επανεπεξεργασία). Αλλά η διαφορά μεταξύ ενός πλουραλιστικού ψυχοδυναμικού θεραπευτή και ενός μη πλουραλιστικού, είναι ότι ο πρώτος μπορεί να δει την αξία άλλων θεραπευτικών προσεγγίσεων και είναι έτοιμος να κάνει παραπομπή σε αυτές, ενώ ο δεύτερος είναι περισσότερο κολλημένος στη ρητορική “η ψυχοδυναμική θεραπεία είναι η καλύτερη για όλους”. Έπειτα, μπορεί να έχουμε μια πλουραλιστική πρακτική, η οποία στην πραγματικότητα συνδυάζει μεθόδους από διαφορετικές προσεγγίσεις σε ένα συνεκτικό σύνολο, με βάση αυτό που οι πελάτες και οι θεραπευτές θεωρούν καλύτερο για τον συγκεκριμένο πελάτη. Έτσι, εδώ έχουμε πιο εκτεταμένη χρήση της μεταθεραπευτικής επικοινωνίας, όπου υπάρχει συνομιλία με τους πελάτες για τις εκάστοτε προτιμήσεις τους, τις επιθυμίες και τους στόχους τους.
Πώς διαφέρουν λοιπόν όλα αυτά από τις συνθετικές και εκλεκτικές θεραπείες; Λοιπόν, πρώτα απ’ όλα, αξίζει ίσως να σημειωθεί ξανά ότι ο John και εγώ προερχόμαστε από ένα υπόβαθρο προσωποκεντρικής, παρά συνθετικής προσέγγισης. Και αυτό σημαίνει ότι η σχέση μας με τη συνθετική και τον πλουραλισμό είναι μάλλον πολύπλοκη, επειδή δεν ξεκινήσαμε συγκεκριμένα να αναπτύξουμε και να προωθήσουμε τις συνθετικές θεραπείες – αντίθετα, αναπτύξαμε κάτι παράλληλο που και διασταυρώνεται και δεν διασταυρώνεται με αυτές. Μια πρώτη διαφορά, ωστόσο, είναι ότι, όπως είδαμε, ο πλουραλισμός μπορεί να είναι μια γενική στάση απέναντι στο ψυχοθεραπευτικό πεδίο στο σύνολό του, ενώ η συνθετική ή η εκλεκτική αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη πρακτική. Έτσι, για παράδειγμα, ενώ θα μπορούσες να πεις ότι ασκείς αποκλειστικά EMDR σε ένα πλουραλιστικό πλαίσιο, δεν συνάδει να πείς ότι ασκείς αποκλειστικά EMDR ως συνθετικός θεραπευτής .Δεύτερον, όπως εξηγεί η Linda Harris στο εξαιρετικό blog της, ορισμένες μορφές συνθετικής θεραπείας, “θεωρητικής σύνθεσης”, αποτελούνται από συγκεκριμένες συνθέσεις συγκεκριμένων θεραπειών (π.χ. γνωσιακή αναλυτική ψυχοθεραπεία, ΓΑΨ), ενώ ο πλουραλισμός αφορά την εκτίμηση όλης της ποικιλομορφίας των θεραπευτικών προσεγγίσεων. Φυσικά, είναι δυνατό να είσαι γνωστικο-αναλυτικός ψυχοθεραπευτής και να εξακολουθείς να έχεις μια πλουραλιστική θεώρηση, αλλά είναι πιθανό να υποστηρίζεις και να ασκείς μια μορφή θεωρητικής σύνθεσης εξίσου “σχολαστικά” και δογματικά, όπως και οι υποστηρικτές μιας μόνο “καθαρής” θεραπευτικής προσέγγισης. Τέλος, στην πλουραλιστική ψυχοθεραπεία, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη μεταθεραπευτική επικοινωνία μεταξύ πελατών και θεραπευτών και στην προσαρμογή της πρακτικής στον εκάστοτε πελάτη. Αυτό υπάρχει επίσης σε πολλές συνθετικές και εκλεκτικές προσεγγίσεις, αλλά δεν είναι εγγενές στη βάση της συνθετικής. Για παράδειγμα, σε μια συνθετική προσέγγιση (χωρίς πλουραλιστική θεώρηση), θα ήταν δυνατός ο συνδυασμός διαφορετικών θεωριών και μεθόδων, αλλά με έναν πολύ καθοδηγούμενο από τον θεραπευτή τρόπο, χωρίς ποτέ να ζητείται πραγματικά η γνώμη του πελάτη για το τι θέλει ή να υπάρχει διαφοροποίηση ανά πελάτη.
Ο πλουραλισμός δεν προσπαθεί να προωθηθεί ως μια άλλη κατηγορία θεραπείας ή να αντικαταστήσει τις συνθετικές ή εκλεκτικές προσεγγίσεις. Το όλο νόημα του πλουραλισμού είναι η διατήρηση μιας κριτικής, αναστοχαστικής οπτικής σχετικά με τη δουλειά μας- έτσι, φυσικά αντίστοιχα, πρέπει να προσέξουμε να μην κολλήσουμε σε άκαμπτη υιοθέτηση του πλουραλισμού (pluralism-ism): όταν αρχίζουμε να λέμε ότι ο πλουραλισμός είναι ο καλύτερος και όλοι οι άλλοι πρέπει να τον ενστερνιστούν. Έτσι, από μια πλουραλιστική άποψη, αν οι σύμβουλοι ή οι ψυχοθεραπευτές θεωρούν τους εαυτούς τους ως “συνθετικούς” ή “εκλεκτικούς”, αυτό είναι υπέροχο, και δεν υπάρχει καμία (ή, τουλάχιστον, όχι μεγάλη) επιθυμία για προσηλυτισμό. Αλλά οι συνθετικοί και εκλεκτικοί θεραπευτές μπορούν επίσης να σκεφτούν αν θα μπορούσαν να είναι επίσης και “πλουραλιστές”: αυτό θα σήμαινε ότι επιθυμούν πραγματικά να συνεργαστούν στενά με τους πελάτες για να ανακαλύψουν ποιες μέθοδοι και θεωρίες είναι οι καλύτερες γι’ αυτούς, και να προσαρμόσουν τη θεραπεία όσο το δυνατόν περισσότερο στον κάθε πελάτη ξεχωριστά. Για ορισμένους θεραπευτές, αυτό ακριβώς είναι η “σύνθεση”, και αν αυτή η λέξη λειτουργεί καλύτερα, τότε δεν χρειάζεται να αναφερόμαστε καθόλου στον “πλουραλισμό” (για παράδειγμα, μια συνάδελφός μας, η Biljana van Rijn, αναφέρεται στον πλουραλισμό ως “συνεργατική σύνθεση”). Όμως, για κάποιους από εμάς, ο “πλουραλισμός” αντιπροσωπεύει κάτι λίγο ευρύτερο από την “σύνθεση” και ίσως πιο φιλοσοφικό και πολιτικό: πρόκειται για μια ηθική και πραγματιστική δέσμευση για την εκτίμηση της ποικιλομορφίας και για το να βλέπουμε το καλό στη διαφορά και στο διάλογο. Αυτό είναι που μου αρέσει στον όρο “πλουραλισμός”: ότι συνδέεται με ένα πολύ ευρύτερο σύνολο αξιών και πρακτικών, συνδεδεμένων με τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την προοδευτική αλλαγή. Τον συναντάμε, για παράδειγμα, στο έργο του Isaiah Berlin, ο οποίος ανέπτυξε την έννοια του “πλουραλισμού των αξιών”- ή σε θρησκευτικές ή πολιτιστικές πρακτικές που επιδιώκουν να δίνουν αξία σε πολλαπλές οπτικές.
Ξεφεύγω λίγο από το θέμα, οπότε θα σταματήσω εδώ, αλλά τέλος να πω μόνο ότι, φυσικά, ο John και εγώ δεν δημιουργήσαμε την πλουραλιστική προσέγγιση στη θεραπεία. Αντίθετα, απλώς διατυπώσαμε κάτι που πολλοί θεραπευτές ήδη σκέφτονται και κάνουν -ιδιαίτερα, χωρίς αμφιβολία, στον συνθετικό τομέα. Αλλά ο “πλουραλισμός” περιγράφει έναν συγκεκριμένο τρόπο ύπαρξης και άσκησης της συνθετικής που είναι, νομίζω, λίγο διακριτός από άλλες συνθετικές και εκλεκτικές προοπτικές. Είναι αυτή η δέσμευση, πρωτίστως, να εκτιμούμε και να προωθούμε πραγματικά την ποικιλομορφία, να διατηρούμε ένα “ανοιχτό μυαλό”- και να προσπαθούμε πάντα να βεβαιωνόμαστε ότι τα πράγματα που λέμε και κάνουμε είναι για τους πελάτες μας και όχι για τη δική μας αυτοπροβολή.”
ΠΗΓΗ: Pluralistic Practice