Έ. Ερικσον: Ψυχοκοινωνικά στάδια ανάπτυξης
Σύμφωνα με τον Έρικσον, η ταυτότητα του Εγώ αλλάζει συνεχώς λόγω των νέων εμπειριών και πληροφοριών που αποκτούμε στις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις με τους άλλους. Καθώς έχουμε νέες εμπειρίες, αναλαμβάνουμε επίσης προκλήσεις που μπορούν να βοηθήσουν ή να εμποδίσουν την ανάπτυξη της ταυτότητας. Η προσωπική μας ταυτότητα δίνει στον καθένα μας μια ολοκληρωμένη και συνεκτική αίσθηση του εαυτού μας που διαρκεί στη ζωή μας. Η αίσθηση της προσωπικής μας ταυτότητας διαμορφώνεται από τις εμπειρίες και τις αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους, και αυτή η ταυτότητα είναι που βοηθά στην καθοδήγηση των πράξεων, των πεποιθήσεων και των συμπεριφορών μας καθώς μεγαλώνουμε.
Ο Έρικ Έρικσον ( 15 Ιουνίου 1902 – 12 Μαΐου 1994) ήταν Αμερικανός αναπτυξιακός ψυχολόγος και ψυχαναλυτής γεννημένος στη Γερμανία, γνωστός για τη θεωρία του σχετικά με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των ανθρώπων. Ενώ η θεωρία του επηρεάστηκε από το έργο του ψυχαναλυτή Sigmund Freud, η θεωρία του Έρικσον επικεντρώθηκε στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και όχι στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη. Όπως και ο Sigmund Freud, ο Έρικσον πίστευε ότι η προσωπικότητα αναπτύχθηκε σε μια σειρά από στάδια. Σε αντίθεση με τη θεωρία του Φρόιντ για τα ψυχοσεξουαλικά στάδια, ωστόσο, η θεωρία του Έρικσον περιέγραψε τον αντίκτυπο της κοινωνικής εμπειρίας σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Ο Έρικσον ενδιαφέρθηκε για το πώς η κοινωνική αλληλεπίδραση και οι σχέσεις έπαιξαν ρόλο στην ανάπτυξη των ανθρώπινων όντων.
Τα στάδια που συνθέτουν τη θεωρία του είναι τα εξής:
Στάδιο 1: Εμπιστοσύνη εναντίον Δυσπιστίας (1ο έτος)
Στάδιο 2: Αυτονομία εναντίον Ντροπής και αμφιβολίας (2ο με 3ο έτος)
Στάδιο 3: Πρωτοβουλία εναντίον Ενοχής (4ο με 5ο έτος)
Στάδιο 4: Εργατικότητα εναντίον Κατωτερότητας (6ο με 11ο έτος)
Στάδιο 5: Ταυτότητα εναντίον Σύγχυσης (εφηβεία)
Στάδιο 6: Οικειότητα εναντίον Απομόνωσης (πρώιμη ενήλικη ζωή)
Στάδιο 7: Παραγωγικότητα εναντίον Στασιμότητας (ενήλικη ζωή)
Στάδιο 8: Πληρότητα εναντίον Απελπισίας (γήρας)
Κάθε στάδιο στη θεωρία του Έρικσον βασίζεται στα προηγούμενα στάδια και ανοίγει το δρόμο για τις επόμενες περιόδους ανάπτυξης. Σε κάθε στάδιο, ο Έρικσον πίστευε ότι οι άνθρωποι βιώνουν μια σύγκρουση που χρησιμεύει ως σημείο καμπής στην ανάπτυξη. Κατά την άποψη του, αυτές οι συγκρούσεις επικεντρώνονται είτε στην ανάπτυξη μιας ψυχολογικής ποιότητας είτε στην αποτυχία ανάπτυξης αυτής της ποιότητας. Κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων, οι δυνατότητες για προσωπική ανάπτυξη είναι υψηλές, αλλά και οι πιθανότητες αποτυχίας. Εάν οι άνθρωποι αντιμετωπίσουν επιτυχώς τη σύγκρουση, βγαίνουν από το στάδιο με ψυχικές δυνάμεις που θα τους χρησιμεύουν για το υπόλοιπο της ζωής τους. Εάν αποτύχουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά αυτές τις συγκρούσεις, ενδέχεται να μην αναπτύξουν τις βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού. Η επιτυχία οδηγεί σε αίσθημα κυριαρχίας και ενδυναμώνει το Εγώ, ενώ η αποτυχία δημιουργεί αισθήματα ανεπάρκειας.
Πιο αναλυτικά…
Στάδιο 1: Εμπιστοσύνη εναντίον Δυσπιστίας (1ο έτος)
Το πρώτο στάδιο της θεωρίας του Έρικσον για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη συμβαίνει μεταξύ της γέννησης και της ηλικίας του 1ου έτους και είναι το πιο θεμελιώδες στάδιο στη ζωή. Επειδή ένα βρέφος είναι απόλυτα εξαρτημένο, η ανάπτυξη εμπιστοσύνης βασίζεται στην αξιοπιστία και την ποιότητα των φροντιστών του παιδιού. Σε αυτό το σημείο ανάπτυξης, το παιδί εξαρτάται απόλυτα από τους ενήλικες φροντιστές για όλα όσα χρειάζονται για να επιβιώσουν, συμπεριλαμβανομένης της τροφής, της αγάπης, της ζεστασιάς, της ασφάλειας και της φροντίδας. Εάν ο φροντιστής δεν παρέχει επαρκή φροντίδα και αγάπη, το παιδί θα αρχίσει να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να εμπιστευτεί ή να εξαρτηθεί από τους ενήλικες στη ζωή.
Ως αποτέλεσμα, εάν ένα παιδί αναπτύξει επιτυχώς εμπιστοσύνη, θα αισθάνεται ασφαλές στον κόσμο. Ενώ η αποτυχία ανάπτυξης εμπιστοσύνης θα οδηγήσει σε φόβο και στην πεποίθηση ότι ο κόσμος είναι ασυνεπής και απρόβλεπτος.
Κατά το πρώτο στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, τα παιδιά αναπτύσσουν μια αίσθηση εμπιστοσύνης όταν οι φροντιστές παρέχουν αξιοπιστία, φροντίδα και στοργή. Η έλλειψη αυτού θα οδηγήσει σε δυσπιστία. Κανένα παιδί δεν πρόκειται να αναπτύξει μια αίσθηση 100% εμπιστοσύνης ή 100% αμφιβολίας. Ο Έρικσον πίστευε ότι η επιτυχής εξέλιξη είχε να κάνει με την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ των δύο αντίπαλων πλευρών. Όταν συμβαίνει αυτό, τα παιδιά αποκτούν ελπίδα, την οποία ο Έρικσον περιέγραψε ως μια ανοιχτή εμπειρία που μετριάζεται από κάποια επιφυλακτικότητα ότι μπορεί να υπάρχει κίνδυνος.
Μεταγενέστερη εργασία από ερευνητές, συμπεριλαμβανομένων των John Bowlby και Mary Ainsworth, κατέδειξε τη σημασία της εμπιστοσύνης στη διαμόρφωση υγιών προσκολλήσεων κατά την παιδική και ενήλικη ζωή.
Στάδιο 2: Αυτονομία εναντίον Ντροπής και αμφιβολίας (2ο & 3ο έτος)
Το δεύτερο στάδιο της θεωρίας του Έρικσον για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη λαμβάνει χώρα κατά την πρώιμη παιδική ηλικία και επικεντρώνεται στα παιδιά που αναπτύσσουν μια μεγαλύτερη αίσθηση προσωπικού ελέγχου. Σε αυτό το σημείο ανάπτυξης, τα παιδιά μόλις αρχίζουν να αποκτούν λίγη ανεξαρτησία. Αρχίζουν να κάνουν βασικές ενέργειες μόνα τους και να παίρνουν απλές αποφάσεις για το τι προτιμούν. Επιτρέποντας στα παιδιά να κάνουν επιλογές και να αποκτήσουν τον έλεγχο, οι γονείς και οι φροντιστές μπορούν να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν μια αίσθηση αυτονομίας.
Το βασικό θέμα αυτού του σταδίου είναι ότι τα παιδιά πρέπει να αναπτύξουν την αίσθηση του προσωπικού ελέγχου των σωματικών δεξιοτήτων και την αίσθηση της ανεξαρτησίας. Η εκπαίδευση στο γιογιό, για παράδειγμα, παίζει σημαντικό ρόλο βοηθώντας τα παιδιά να αναπτύξουν αυτή την αίσθηση αυτονομίας.
Όπως ο Φρόιντ, ο Έρικσον πίστευε ότι η εκπαίδευση στην τουαλέτα ήταν ζωτικό μέρος αυτής της διαδικασίας. Ωστόσο, το σκεπτικό του Έρικσον ήταν αρκετά διαφορετικό από αυτό του Φρόυντ. Ο Έρικσον πίστευε ότι το να μάθει κανείς να ελέγχει τις σωματικές του λειτουργίες οδηγεί σε αίσθημα ελέγχου και ανεξαρτησίας. Άλλα σημαντικά γεγονότα περιλαμβάνουν την απόκτηση μεγαλύτερου ελέγχου στις επιλογές τροφίμων, στις προτιμήσεις παιχνιδιών και στην επιλογή ρούχων.
Ως αποτέλεσμα, τα παιδιά που δυσκολεύονται και ντρέπονται για τα ατυχήματά τους μπορεί να μην αποκτήσουν την αίσθηση του προσωπικού ελέγχου. Η επιτυχία σε αυτό το στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης οδηγεί σε αισθήματα αυτονομίας. Η αποτυχία οδηγεί σε αισθήματα ντροπής και αμφιβολίας.
Ο Έρικσον πίστευε ότι η επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ της αυτονομίας και της ντροπής και της αμφιβολίας θα οδηγούσε στη βούληση, η οποία είναι η πεποίθηση ότι τα παιδιά μπορούν να ενεργούν με πρόθεση, εντός λογικής και ορίων.
Στάδιο 3: Πρωτοβουλία εναντίον Ενοχής (4ομε 5ο έτος)
Το τρίτο στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης λαμβάνει χώρα κατά την προσχολική ηλικία. Σε αυτό το σημείο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, τα παιδιά αρχίζουν να διεκδικούν τη δύναμή τους και τον έλεγχό τους πάνω στον κόσμο μέσω της σκηνοθεσίας του παιχνιδιού και άλλων κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Τα παιδιά που είναι επιτυχημένα σε αυτό το στάδιο αισθάνονται ικανά να καθοδηγήσουν τους άλλους. Όσοι αποτυγχάνουν να αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες μένουν με ένα αίσθημα ενοχής, αμφιβολίας για τον εαυτό τους και έλλειψη πρωτοβουλίας.
Το κύριο θέμα του τρίτου σταδίου της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης είναι ότι τα παιδιά πρέπει να αρχίσουν να διεκδικούν τον έλεγχο και την εξουσία πάνω στο περιβάλλον. Η επιτυχία σε αυτό το στάδιο οδηγεί σε μια αίσθηση σκοπού. Τα παιδιά που προσπαθούν να ασκήσουν υπερβολική δύναμη βιώνουν την αποδοκιμασία, με αποτέλεσμα την αίσθηση της ενοχής. Όταν επιτυγχάνεται μια ιδανική ισορροπία ατομικής πρωτοβουλίας και προθυμίας για εργασία με άλλους, αναδύεται η ποιότητα του Εγώ που είναι γνωστή ως σκοπός.
Στάδιο 4: Εργατικότητα εναντίον Κατωτερότητας (6ο με 11ο έτος)
Το τέταρτο ψυχοκοινωνικό στάδιο λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια των πρώτων σχολικών ετών από τις ηλικίες 5 έως 11 περίπου. Μέσω των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν μια αίσθηση υπερηφάνειας για τα επιτεύγματα και τις ικανότητές τους. Τα παιδιά πρέπει να ανταπεξέλθουν σε νέες κοινωνικές και ακαδημαϊκές απαιτήσεις. Η επιτυχία οδηγεί σε μια αίσθηση ικανότητας, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε αισθήματα κατωτερότητας.
Τα παιδιά που ενθαρρύνονται και επαινούνται από τους γονείς και τους δασκάλους αναπτύσσουν ένα αίσθημα ικανότητας και πίστης στις δεξιότητές τους. Όσοι λαμβάνουν ελάχιστη ή καθόλου ενθάρρυνση από γονείς, δασκάλους ή συνομηλίκους θα αμφιβάλλουν για τις ικανότητές τους. Η επιτυχής εύρεση μιας ισορροπίας σε αυτό το στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης οδηγεί στη δύναμη που είναι γνωστή ως ικανότητα, στην οποία τα παιδιά αναπτύσσουν μια πίστη στις ικανότητές τους να χειρίζονται τα καθήκοντα που τους έχουν τεθεί.
Στάδιο 5: Ταυτότητα εναντίον Σύγχυσης (εφηβεία)
Το πέμπτο ψυχοκοινωνικό στάδιο λαμβάνει χώρα στα εφηβικά χρόνια. Αυτό το στάδιο παίζει ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξη μιας αίσθησης προσωπικής ταυτότητας που θα συνεχίσει να επηρεάζει τη συμπεριφορά και την ανάπτυξη για το υπόλοιπο της ζωής ενός ατόμου. Οι έφηβοι πρέπει να αναπτύξουν μια αίσθηση του εαυτού και της προσωπικής ταυτότητας. Η επιτυχία οδηγεί σε μια ικανότητα να μένεις πιστός στον εαυτό σου, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε σύγχυση ρόλων και αδύναμη αίσθηση του εαυτού σου. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, τα παιδιά εξερευνούν την ανεξαρτησία τους και αναπτύσσουν μια αίσθηση του εαυτού τους. Εκείνοι που λαμβάνουν την κατάλληλη ενθάρρυνση και ενίσχυση μέσω της προσωπικής εξερεύνησης θα βγουν από αυτό το στάδιο με μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού τους και αισθήματα ανεξαρτησίας και ελέγχου. Όσοι παραμένουν αβέβαιοι για τις πεποιθήσεις και τις επιθυμίες τους θα αισθάνονται ανασφάλεια και σύγχυση για τον εαυτό τους και το μέλλον.
Τι είναι η Ταυτότητα;
Όταν οι ψυχολόγοι μιλούν για ταυτότητα, αναφέρονται σε όλες τις πεποιθήσεις, τα ιδανικά και τις αξίες που βοηθούν στη διαμόρφωση και καθοδήγηση της συμπεριφοράς ενός ατόμου. Η επιτυχής ολοκλήρωση αυτού του σταδίου οδηγεί στην πιστότητα, την οποία ο Έρικσον περιέγραψε ως την ικανότητα να ζεις σύμφωνα με τα πρότυπα και τις προσδοκίες της κοινωνίας.
Ενώ ο Έρικσον πίστευε ότι κάθε στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης ήταν σημαντικό, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της ταυτότητας του Εγώ. Η ταυτότητα του Εγώ είναι η συνειδητή αίσθηση του εαυτού που αναπτύσσουμε μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και γίνεται κεντρικό σημείο εστίασης κατά το στάδιο της ταυτότητας έναντι της σύγχυσης της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον Έρικσον, η ταυτότητα του Εγώ αλλάζει συνεχώς λόγω των νέων εμπειριών και πληροφοριών που αποκτούμε στις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις με τους άλλους. Καθώς έχουμε νέες εμπειρίες, αναλαμβάνουμε επίσης προκλήσεις που μπορούν να βοηθήσουν ή να εμποδίσουν την ανάπτυξη της ταυτότητας. Η προσωπική μας ταυτότητα δίνει στον καθένα μας μια ολοκληρωμένη και συνεκτική αίσθηση του εαυτού μας που διαρκεί στη ζωή μας. Η αίσθηση της προσωπικής μας ταυτότητας διαμορφώνεται από τις εμπειρίες και τις αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους, και αυτή η ταυτότητα είναι που βοηθά στην καθοδήγηση των πράξεων, των πεποιθήσεων και των συμπεριφορών μας καθώς μεγαλώνουμε.
Στάδιο 6: Οικειότητα εναντίον Απομόνωσης (πρώιμη ενήλικη ζωή)
Οι νέοι ενήλικες πρέπει να δημιουργήσουν στενές σχέσεις αγάπης με άλλους ανθρώπους. Η επιτυχία οδηγεί σε ισχυρές σχέσεις, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε μοναξιά και απομόνωση. Αυτό το στάδιο καλύπτει την περίοδο της πρώιμης ενηλικίωσης, όταν οι άνθρωποι εξερευνούν προσωπικές σχέσεις. Ο Έρικσον πίστευε ότι ήταν ζωτικής σημασίας οι άνθρωποι να αναπτύξουν στενές, αφοσιωμένες σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Όσοι είναι επιτυχημένοι σε αυτό το βήμα θα δημιουργήσουν σχέσεις που είναι διαρκείς και ασφαλείς.
Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε βήμα βασίζεται σε δεξιότητες που αποκτήθηκαν σε προηγούμενα βήματα. Ο Έρικσον πίστευε ότι η ισχυρή αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας ήταν σημαντική για την ανάπτυξη στενών σχέσεων. Μελέτες έχουν δείξει ότι όσοι έχουν κακή αίσθηση του εαυτού τους τείνουν να έχουν λιγότερο αφοσιωμένες σχέσεις και είναι πιο πιθανό να παλεύουν με συναισθηματική απομόνωση, μοναξιά και κατάθλιψη.
Η επιτυχής επίλυση αυτού του σταδίου έχει ως αποτέλεσμα την αρετή που είναι γνωστή ως αγάπη. Χαρακτηρίζεται από την ικανότητα να δημιουργεί διαρκείς, ουσιαστικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους.
Στάδιο 7: Παραγωγικότητα εναντίον Στασιμότητας (ενήλικη ζωή)
Οι ενήλικες έχουν την ανάγκη να δημιουργούν ή να καλλιεργούν πράγματα που θα έχουν μια διάρκεια στον χρόνο, συχνά κάνοντας παιδιά ή δημιουργώντας μια θετική αλλαγή που ωφελεί τους άλλους ανθρώπους. Η επιτυχία οδηγεί σε αισθήματα χρησιμότητας και ολοκλήρωσης, ενώ η αποτυχία οδηγεί σε ρηχή συμμετοχή στον κόσμο.
Κατά την ενηλικίωση, συνεχίζουμε να χτίζουμε τη ζωή μας, εστιάζοντας στην καριέρα και την οικογένειά μας. Όσοι είναι επιτυχημένοι κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης θα αισθάνονται ότι συνεισφέρουν στον κόσμο με το να είναι ενεργοί στο σπίτι και την κοινότητά τους.
Η φροντίδα είναι η αρετή που επιτυγχάνεται όταν αυτό το στάδιο αντιμετωπίζεται με επιτυχία. Το να είστε περήφανοι για τα επιτεύγματά σας, να παρακολουθείτε τα παιδιά σας να μεγαλώνουν και να αναπτύσσετε μια αίσθηση ενότητας με τον σύντροφο της ζωής σας, είναι σημαντικά επιτεύγματα αυτού του σταδίου.
Στάδιο 8: Πληρότητα εναντίον Απελπισίας (γήρας)
Το τελικό ψυχοκοινωνικό στάδιο εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της τρίτης ηλικίας και επικεντρώνεται στον αναστοχασμό της ζωής, τα πράγματα που έκαναν ή δεν έκαναν. Η θεωρία του Έρικσον διέφερε από πολλές άλλες επειδή αφορούσε την ανάπτυξη καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της τρίτης ηλικίας. Οι ηλικιωμένοι πρέπει να κοιτάξουν πίσω στη ζωή και να αισθάνονται μια αίσθηση ολοκλήρωσης. Η επιτυχία σε αυτό το στάδιο οδηγεί σε αισθήματα σοφίας, ενώ η αποτυχία έχει ως αποτέλεσμα τη λύπη, την πικρία και την απόγνωση.
Σε αυτό το στάδιο, οι άνθρωποι αναλογίζονται τα γεγονότα της ζωής τους και κάνουν απολογισμό. Όσοι κοιτούν πίσω σε μια ζωή που πιστεύουν ότι έζησαν καλά, θα αισθανθούν ικανοποιημένοι και έτοιμοι να αντιμετωπίσουν το τέλος της ζωής τους με μια αίσθηση γαλήνης. Εκείνοι που κοιτάζουν πίσω και νιώθουν μόνο τύψεις, αντίθετα, θα αισθάνονται φόβο ότι η ζωή τους θα τελειώσει χωρίς να ολοκληρώσουν τα πράγματα που νιώθουν ότι θα έπρεπε να έχουν.
Μετάφραση και προσαρμογή στα ελληνικά Νατάσσα Παπαδοπούλου Ψυχολόγος
πηγή:https://www.verywellmind.com/erik-eriksons-stages-of-psychosocial-development-2795740