Περιέργεια : ένα μέσο για την γνωριμία με την ετερότητα
Η περιέργεια, όπως ορίζεται από τις συστημικές πρακτικές, μπορεί να ιδωθεί ως αποδοχή του γεγονότος ότι στην πραγματικότητα «ένας άνθρωπος μπορεί να είναι ολότελα αινιγματικός για ένα άλλο. Το μαθαίνουμε αυτό όταν βρεθούμε σε μια ξένη χώρα με εντελώς ξένες παραδόσεις, και αυτό, ακόμα κι αν έχουμε καλή γνώση της ξένης γλώσσας. Δεν κατανοούμε τους ανθρώπους. (Και όχι επειδή δεν γνωρίζουμε τι λένε μέσα τους). Δεν μπορούμε να συντονίσουμε το βήμα μας με το δικό τους». (Wittgenstein, το απόσπασμα παρατίθεται από τον Clifford Geertz. Η ερμηνεία των πολιτισμών, σελ.25).
ΠΕΡΙΕΡΓΕΙΑ, ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ
Περιέργεια ορίζεται η συνεχής ανάγκη του ανθρώπου για γνώση, εμπειρία και βιώματα. Είναι ένα θετικό συναισθηματικό και κινητοποιητικό σύστημα το οποίο ωθεί τον άνθρωπο στην ρύθμιση, από τον ίδιο, πρωτότυπων και προκλητικών ευκαιριών. Η περιέργεια δηλαδή είναι το βασικό συστατικό της επιθυμίας για διερεύνηση και προσωπική ανάπτυξη (Σταλίκας & Μυτσκίδου, 2011).
Ο Berlyne (1960, 1967) παρουσίασε δύο τύπους εξερευνητικής συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη περιέργεια, οι οποίοι ανατροφοδοτούνται και αλληλοεπιδρούν. Οι τύποι αυτοί είναι η διάχυτη περιέργεια, η οποία σχετίζεται με την αναζήτηση νέων και πρωτότυπων ερεθισμάτων και η συγκεκριμένη περιέργεια, η οποία έχει να κάνει με την εις βάθος αναζήτηση που οφείλεται σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα. Τα δύο αυτά μοντέλα διαφέρουν όμως στο σύστημα επιβράβευσης το οποίο γίνεται με βάση την κινητοποίηση της περιέργειας. Έτσι όταν η περιέργεια κινητοποιείται από θετικό συναίσθημα (ενδιαφέρον) για την απόκτηση γνώσης το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να επιφέρει είναι επιβράβευση και απόλαυση, ενώ όταν προκύπτει από ελλειπή γνώση ή αβεβαιότητα μπορεί να προσφέρει μόνο ανακούφιση η οποία προκύπτει από την δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που προκαλεί η αβεβαιότητα.
Από αυτό το σύστημα επιβράβευσης απορρέουν διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με την περιέργεια οι οποίες περιγράφουν τις διαδικασίες και την λειτουργία που εμπεριέχονται στην τελευταία. Οι προσεγγίσεις αυτές είναι η θεωρία του κινήτρου, η θεωρία της βέλτιστης διέγερσης και το μοντέλο «ενδιαφέροντος/ στέρησης». Αναλυτικότερα :
- Η θεωρία του κινήτρου
Η συγκεκριμένη θεωρία αποτελεί το παλαιότερο μοντέλο και υποστηρίζει ότι η περιέργεια στοχεύει στην ανακούφιση και πηγάζει από την αβεβαιότητα με στόχο την επίλυση μια αρνητικής συναισθηματικής κατάστασης. Σύμφωνα με τον Loewenstein (1994) επηρεασμένος από την θεωρία του κινήτρου, διατυπώθηκε η άποψη ότι κάθε φορά που το άτομο έρχεται σε επαφή με πολύπλοκα ερεθίσματα του δημιουργείται ένα «κενό γνώσης» καθώς δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του συγκεκριμένου ερεθίσματος. Έτσι, το άτομο ενεργοποιείται με στόχο να καλύψει αυτό το κενό. Όταν αυτό το «κενό γνώσης» είναι εύκολο να επιτευχθεί τότε το άτομο αυτό βιώνει υψηλά επίπεδα περιέργειας ενώ όταν συμβαίνει το αντίθετο τα επίπεδα περιέργειας που βιώνει είναι χαμηλά.
- Η θεωρία της βέλτιστης διέγερσης
Η συγκεκριμένη θεωρία πραγματεύεται την απόλαυση ως αποτέλεσμα της περιέργειας άρα την διαμόρφωση μιας θετικής συναισθηματικής κατάστασης. Επίσης, οι Spielberger και Starr έθεσαν το δίπολο απόλαυση/ άγχος. Το άτομο δηλαδή για το λόγο ότι στοχεύει σε υψηλά επίπεδα διέγερσης μπορεί να αντιμετωπίσει ερεθίσματα που θα το θέσουν σε κίνδυνο και θα του ενεργοποιήσουν και συμπεριφορές άμυνας (Σταλίκα & Μυτσκίδου, 2011).
- Το μοντέλο «ενδιαφέροντος/ στέρησης»
Το μοντέλο αυτό βασίζεται σε δύο αντιφατικές συναισθηματικές καταστάσεις. Οι Litman και Jimerson (2004) βρήκαν ένα μοντέλο το οποίο συνενώνει αυτούς τους δύο όρους υποστηρίζοντας ότι η περιέργεια μπορεί να αφυπνιστεί τόσο από αρνητικές όσο και από θετικές καταστάσεις και συναισθήματα. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος μπορεί αναζητήσει τροφή είτε επειδή πεινάει είτε από απόλαυση. Έτσι, προκύπτουν δύο είδη περιέργειας: η περιέργεια ως αίσθηση στέρησης και η περιέργεια ως αίσθηση ενδιαφέροντος.
Η περιέργεια ως στέρηση εμπίπτει σε αρνητικά συναισθήματα καθώς το άτομο νιώθει ότι υστερεί πληροφόρησης και έχει το αίσθημα της αβεβαιότητας, της απόγνωσης και της απογοήτευσης. Σε αντίθεση με την περιέργεια ενδιαφέροντος η οποία σχετίζεται με τα θετικά συναισθήματα καθώς το άτομο επιθυμεί να ανακαλύψει καινούργια πράγματα. Επομένως σε αυτή την περίπτωση η περιέργεια δεν εκπίπτει από έλλειψη αλλά από επιθυμία για αυτό και η ένταση της περιέργειας είναι μικρότερη από ότι στην περιέργεια ως στέρηση (Σταλίκας & Μυτσκίδου, 2011).
Τέλος, ο Kashdan Rose και ο Fincham (2004) ανέπτυξαν τέσσερις διαδικασίες που μεσολαβούν από την κινητοποίηση της περιέργειας μέχρι και την ολοκλήρωση της προσωπικής ανάπτυξης. Οι διαδικασίες αυτές είναι : η αναλυτική εξερεύνηση του προβλήματος με σκοπό την αναζήτηση νέων ερεθισμάτων, η εξέλιξη των γνωστικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων προκειμένου να μπορέσει το άτομο να επεξεργαστεί καταλλήλως τα ερεθίσματα και το βίωμα της ροής μέσω του οποίου πραγματοποιείται αυτή η επεξεργασία. Η ροή σύμφωνα με τον Csiksentmihalyi (1990) είναι η διαδικασία σύμφωνα με την οποία η ενέργεια και οι δεξιότητες του ατόμου ενεργοποιούνται προς ένας συγκεκριμένο γεγονός. Τέλος, η ενσωμάτωση των νέων εμπειριών μέσω της αφομοίωσης και της προσαρμογής αποτελεί το τελικό στάδιο που πρέπει να ολοκληρώσει το άτομο για να μπορεί να τελειοποιήσει την προσωπική του ανάπτυξη.