Η  θεωρία του διπλού δεσμού

 

Η διπλή σύνδεση είναι ένα δίλημμα στην επικοινωνία κατά το οποίο ένα άτομο (ή ομάδα) λαμβάνει δύο ή περισσότερα αλληλοσυγκρουόμενα μηνύματα. Σε ορισμένα σενάρια (π.χ. μέσα σε οικογένειες ή ρομαντικές σχέσεις) αυτό μπορεί να είναι συναισθηματικά οδυνηρό, δημιουργώντας μια κατάσταση στην οποία μια επιτυχημένη απάντηση σε ένα μήνυμα έχει ως αποτέλεσμα μια αποτυχημένη απάντηση στο άλλο (και το αντίστροφο), έτσι ώστε  κάθε απάντηση  θα είναι αναπόφευκτα λανθασμένη, Αυτή η συνθήκη εμποδίζει το άτομο είτε να επιλύσει το υποκείμενο δίλημμα είτε να εξαιρεθεί από την κατάσταση.

Η θεωρία του διπλού δεσμού περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Gregory Bateson και τους συνεργάτες του τη δεκαετία του 1950, σε μια θεωρία σχετικά με την προέλευση της σχιζοφρένειας και της διαταραχής μετατραυματικού στρες .

Οι διπλοί δεσμοί χρησιμοποιούνται συχνά ως μια μορφή ελέγχου χωρίς ανοιχτό εξαναγκασμό – η  σύγχυση που προκαλείται  καθιστά δύσκολη  τόσο την θετική  απόκριση σε ένα μήνυμα  όσο και την αντίσταση σε αυητό. 

Ένας διπλός δεσμός γενικά περιλαμβάνει διαφορετικά επίπεδα αφαίρεσης στη σειρά των μηνυμάτων και αυτά τα μηνύματα μπορούν είτε να δηλωθούν ρητά είτε σιωπηρά στο πλαίσιο της κατάστασης, είτε μπορούν να μεταφερθούν με τον τόνο της φωνής ή τη γλώσσα του σώματος. Περαιτέρω επιπλοκές προκύπτουν όταν οι συχνοί διπλοί δεσμοί αποτελούν μέρος μιας συνεχιζόμενης σχέσης στην οποία έχει δεσμευτεί το άτομο ή η ομάδα.  (απόσπασμα από https://en.wikipedia.org/wiki/Double_bind ). 

Σε ένα άρθρο του Γιώργου Λεχουρίτη, ψυχολόγου και ψυχοθεραπευτή διαβάζουμε τα ακόλουθα, τα οποία μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε σε βάθος αυτή την σημαντική έννοια:

 “Ο όρος double bind (δι­πλός δε­σμός) χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε για πρώτη φορά από τον αν­θρω­πο­λό­γο Gregory Bateson και τους συ­νερ­γά­τες του Don D. Jackson, Jay Haley και John H. Weakland, στα μέσα της δε­κα­ε­τί­ας του 1950, κατά τις έρευ­νες και συ­ζη­τή­σεις τους σχε­τι­κά με την πο­λυ­πλο­κό­τη­τα της επι­κοι­νω­νί­ας σε σχέση με τη σχι­ζο­φρέ­νεια. Πρό­κει­ται για ένα μο­ντέ­λο ερ­μη­νεί­ας της σχι­ζο­φρε­νι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς στα πλαί­σια της σύν­θε­σης της θε­ω­ρί­ας της επι­κοι­νω­νί­ας και της θε­ω­ρί­ας του πα­ρα­δό­ξου (η λο­γι­κής ασυμ­βα­τό­τη­τας) του B. Russel.

Η έρευ­να για την δια­τα­ρα­χή στην εμπει­ρία της οι­κο­γέ­νειας, που μπο­ρού­σε να πε­ρι­γρα­φεί, με­τρη­θεί και θε­τι­κά συν­δε­θεί με τους σχι­ζο­φρε­νείς, ήταν κάτι όπως το «ιερόν πο­τή­ριον» ή ο «μυ­στι­κός δεί­πνος» για τους ψυ­χί­α­τρους μετά τον Β΄ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο.

Η πιο ελ­πι­δο­φό­ρα και δε­λε­α­στι­κή πρα­κτι­κή από αυτήν την έρευ­να, πι­στεύ­ου­με ότι ήταν η θε­ω­ρία του «δι­πλού δε­σμού». Το 1956, ο Gregory Bateson και οι συ­νερ­γά­τες του (Jay Haley, Don Jackson, John H. Weakland) στο Πα­νε­πι­στή­μιο του Στάν­φορντ, δη­μο­σί­ευ­σαν μια ανα­φο­ρά γύρω από ένα ερευ­νη­τι­κό σχέ­διο, στο οποίο είχαν εξε­τά­σει, δια­μορ­φώ­σει και δο­κι­μά­σει μια ευ­ρύ­τε­ρη και συ­στη­μι­κή αντί­λη­ψη της φύσης, της αι­τιο­λο­γί­ας και θε­ρα­πεί­ας της σχι­ζο­φρέ­νειας («Για μια Θε­ω­ρία της Σχι­ζο­φρέ­νειας», 1956, στο Σχι­ζο­φρέ­νεια και Οι­κο­γέ­νεια, εκδ. Γράμ­μα­τα, 1978).

Η θε­ω­ρία του «Δι­πλού Δε­σμού», που ανα­δύ­θη­κε από το ερευ­νη­τι­κό αυτό πρό­γραμ­μα, βα­σι­ζό­ταν πάνω στις θε­ω­ρί­ες της επι­κοι­νω­νί­ας. O Bateson δια­τύ­πω­σε το 1956 την υπό­θε­ση/θέση ότι όταν η επι­κοι­νω­νία ανά­με­σα στη μη­τέ­ρα και στο παιδί έχει στα­θε­ρό της χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό το στοι­χείο της αντι­φα­τι­κό­τη­τας των ανταλ­λασ­σό­με­νων μη­νυ­μά­των τότε η επι­κοι­νω­νία αυτή είναι πα­θο­γό­νος και μά­λι­στα σχι­ζο­φρε­νιο­γό­νος.

Βα­σι­κό λοι­πόν στοι­χείο της υπό­θε­σης αυτής είναι ότι αν η επι­κοι­νω­νια­κή σχέση (λε­κτι­κή και μη λε­κτι­κή) ενός παι­διού με τη μη­τέ­ρα του χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται από αντι­φα­τι­κό­τη­τα και λο­γι­κή ασυμ­βα­τό­τη­τα, τότε η επι­κοι­νω­νία είναι πα­θο­γό­νος (σχι­ζο­φρε­νι­κο­γό­νος). Δη­λα­δή, το παιδί στην προ­σπά­θειά του να αντι­με­τω­πί­σει το αβά­στα­χτο αδιέ­ξο­δο (αλ­λη­λο­συ­γκρουό­με­να μη­νύ­μα­τα) που του δη­μιουρ­γεί η οι­κο­γέ­νεια κα­τα­φεύ­γει στη σχι­ζο­φρε­νι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά.

Μια σωστή επι­κοι­νω­νία εξαρ­τά­ται:

α) από το άτο­μο-πο­μπό του μη­νύ­μα­τος,

β) από τον δέκτη.

Αν η μη­τέ­ρα είναι συ­γκε­χυ­μέ­νη, αμ­φί­βο­λη, αμ­φι­θυ­μι­κή, αβέ­βαιη, αντι­φα­τι­κή, τότε αντι­φα­τι­κά θα είναι και τα μη­νύ­μα­τα που θα εκ­πέ­μπει στο παιδί με συ­νέ­πεια να δη­μιουρ­γεί­ται σε αυτό η συν­θή­κη του «δι­πλού δε­σμού».

Συχνά, η επι­κοι­νω­νία μέσα στην οι­κο­γέ­νεια μπο­ρεί να γίνει αδιέ­ξο­δη. Τα μέλη εμπλέ­κο­νται σε σχέ­σεις και μορ­φές αλ­λη­λε­πί­δρα­σης που χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται από φαύ­λους κύ­κλους, ισχυ­ρές αντι­φά­σεις και βιώ­νο­νται με έντο­νο αί­σθη­μα ενο­χής.
Η συ­ναι­σθη­μα­τι­κή εμπλο­κή και η σύ­γκρου­ση στον άξονα της αντι­φα­τι­κής εμπει­ρί­ας, τις πε­ρισ­σό­τε­ρες φορές πα­ρα­μέ­νουν άρ­ρη­τες, εν­δο­βάλ­λο­νται στα άτομα και επη­ρε­ά­ζουν ως έναν βαθμό τη συ­μπε­ρι­φο­ρά τους όχι μόνο εντός του οι­κο­γε­νεια­κού πλαι­σί­ου αλλά και έξω από αυτό.

Τέ­τοιες κα­τα­στά­σεις, που πε­ρι­γρά­φη­καν για πρώτη φορά από τον G. Bateson (1972), ονο­μά­ζο­νται «δι­πλοί δε­σμοί» και το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό τους είναι πως «ό,τι και να κά­νεις, θα είσαι ένο­χος..!». Η σχι­ζο­φρε­νο­γό­νος μη­τέ­ρα απο­τε­λού­σε μόνο ένα από τα πι­θα­νά μπλε­ξί­μα­τα της παι­δι­κής ηλι­κί­ας των σχι­ζο­φρε­νών, που λαμ­βα­νό­ταν υπόψη για την ασθέ­νεια.

Ο Bateson και η ομάδα των συ­νερ­γα­τών του, εστί­α­σαν την προ­σο­χή τους πάνω στη δυ­να­μι­κή της σχέ­σης μη­τέ­ρας-παι­διού:

«Η Υπό­θε­ση μας στη­ρί­χθη­κε στο γε­γο­νός ότι η μη­τέ­ρα ενός σχι­ζο­φρε­νι­κού θα εκ­φρά­σει ταυ­τό­χρο­να, του­λά­χι­στον δύο είδη μη­νυ­μά­των: ένα εχθρι­κό ή αδιά­φο­ρο και ψυχρό μή­νυ­μα όταν την πλη­σιά­ζει το παιδί της και ένα άλλο μή­νυ­μα που δεί­χνει μια υπο­τι­θέ­με­νη, κα­θό­λου γνή­σια και αυ­θόρ­μη­τη συ­μπε­ρι­φο­ρά προ­σέγ­γι­σης και αγά­πης, όταν το παιδί της αντα­πο­κρί­νε­ται αρ­νη­τι­κά στην εχθρι­κή και απο­συρ­μέ­νη συ­μπε­ρι­φο­ρά της σαν δι­καιο­λο­γία για την εχθρό­τη­τα και την από­συρ­ση που του έδει­ξε» («Για μια Θε­ω­ρία της Σχι­ζο­φρέ­νειας», ό.π., σελ.23).

O Bateson μέσα από τις πα­ρα­τη­ρή­σεις που έκανε στην διάρ­κεια της κλι­νι­κής του πρα­κτι­κής, έδωσε ένα πα­ρά­δειγ­μα για την κα­τά­στα­ση του δι­πλού δε­σμού. Το πα­ρά­δειγ­μα αυτό με συ­νο­πτι­κό τρόπο δεί­χνει τον μη­χα­νι­σμό του δι­πλού δε­σμού:
«Ένας νε­α­ρός άν­δρας που μόλις είχε συ­νέλ­θει από ένα οξύ σχι­ζο­φρε­νι­κό επει­σό­διο δέ­χθη­κε την επί­σκε­ψη της μάνας του, στο ψυ­χια­τρι­κό νο­σο­κο­μείο. Χα­ρού­με­νος που την έβλε­πε έβαλε το χέρι του αυ­θόρ­μη­τα γύρω από τους ώμους της, όταν αυτή ξαφ­νι­κά τι­νά­χτη­κε με μια κί­νη­ση που έδει­χνε το άκαμ­πτο και το απορ­ρι­πτι­κό της κί­νη­σης. Αμέ­σως ο γιός από­συ­ρε το μπρά­τσο του. Η αντί­δρα­ση της μάνας ήταν ακα­ριαία: ‘’Δεν με αγα­πάς πια;’’ τον ρώ­τη­σε. Τότε αυτός κοκ­κί­νι­σε από ντρο­πή κι έντα­ση, και αυτή συ­νέ­χι­σε. ‘’Α­γά­πη μου δεν πρέ­πει να γί­νε­σαι τόσο εύ­κο­λα αμή­χα­νος και φο­βι­σμέ­νος από τα συ­ναι­σθή­μα­τά σου’’.

Ο ασθε­νής άντε­ξε τη μάνα του μόνο λίγα λεπτά και μόλις αυτή ανα­χώ­ρη­σε επι­τέ­θη­κε σε μια νο­σο­κό­μα. Τον έβα­λαν στην απο­μό­νω­ση, έξαλ­λο, ενώ ούρ­λια­ζε και ωρυό­ταν» («Για μια Θε­ω­ρία της Σχι­ζο­φρέ­νειας», ό.π., σελ.26).

Η θέση του Bateson και των συ­νερ­γα­τών του ήταν ότι η εσω­τε­ρι­κή τα­ρα­χή και ανα­στά­τω­ση που οι σχι­ζο­φρε­νείς βιώ­νουν συν­δέ­ε­ται με την συ­νή­θεια μιας συμ­βα­τι­κής και ρου­τι­νιά­ρι­κης επι­κοι­νω­νί­ας στην με­τα­φο­ρι­κή γλώσ­σα, χωρίς όμως την πρω­ταρ­χι­κή ανα­γνώ­ρι­ση (στέλ­νω σήμα) ότι χρη­σι­μο­ποιεί­ται μια με­τα­φο­ρά.
«Η ιδιορ­ρυθ­μία των σχι­ζο­φρε­νών δεν έγκει­ται στο ότι χρη­σι­μο­ποιούν με­τα­φο­ρές, αλλά στο ότι χρη­σι­μο­ποιούν μη γνω­στές με­τα­φο­ρές.

Τους είναι εξαι­ρε­τι­κά δύ­σκο­λο να χει­ρί­ζο­νται τα σή­μα­τα εκεί­νης της τάξης, που τα μέλη της συ­σχε­τί­ζουν λο­γι­κούς τύ­πους με δια­φο­ρε­τι­κά σή­μα­τα» («Για μια Θε­ω­ρία της Σχι­ζο­φρέ­νειας», ό.π.).

Οι «Λο­γι­κοί Τύποι» που ανα­φέ­ρο­νται, προ­έρ­χο­νται από την θε­ω­ρία του Bertrand Russell, η οποία ανα­φέ­ρει ότι υπάρ­χει ασυ­νέ­χεια ανά­με­σα σε μια τάξη και τα μέλη της.

Ο Bateson προ­σάρ­μο­σε την θε­ω­ρία του Russel, για το βα­σί­λειο των ιδεών και για την επι­κοι­νω­νία των ιδεών. Ο Bateson επι­χει­ρη­μα­το­λο­γού­σε ότι υπάρ­χουν πο­λυά­ριθ­μες τά­ξεις ιδεών, που χρη­σι­μο­ποιού­νται στην αν­θρώ­πι­νη επι­κοι­νω­νία, έτσι ώστε η κάθε μια, υπα­γο­ρεύ­ει και υπο­δει­κνύ­ει δια­φο­ρε­τι­κούς τρό­πους επι­κοι­νω­νί­ας, μέσα στο πλαί­σιο των πε­δί­ων επιρ­ρο­ής τους. Τα πα­ρα­δείγ­μα­τα αυτών των τά­ξε­ων ιδεών που δίνει, είναι το παι­χνί­δι, το μη παι­χνί­δι, η φα­ντα­σία, το ιερό, και η με­τα­φο­ρά.

Σύμ­φω­να με την θε­ω­ρία είναι επι­τα­κτι­κό να υπε­ρι­σχύ­σει η ασυ­νέ­χεια ανά­με­σα στην τάξη και στα μέλη της, που ση­μαί­νει ανά­με­σα σε μια με­τά-ιδέα όπως είναι το παι­χνί­δι και στην επι­κοι­νω­νία παι­χνι­διά­ρι­κων ιδεών: «Ενώ λοι­πόν στην επί­ση­μη λο­γι­κή κα­τα­βάλ­λε­ται προ­σπά­θεια να δια­τη­ρη­θεί η ασυ­νέ­χεια ανά­με­σα σε μια τάξη και τα μέλη της, εμείς προ­σπα­θού­με να δεί­ξου­με ότι η ασυ­νέ­χεια κα­ταρ­γεί­ται πάντα και ανα­γκα­στι­κά στην ψυ­χο­λο­γία της πραγ­μα­τι­κής επι­κοι­νω­νί­ας και ότι πρέ­πει a priori να υπο­λο­γί­ζου­με την εμ­φά­νι­ση μιας νο­ση­ρής με­τα­βο­λής (βλ. πα­θο­λο­γί­ας) στον αν­θρώ­πι­νο ορ­γα­νι­σμό, όταν ορι­σμέ­νες τυ­πι­κές δομές της κα­τάρ­γη­σης αυτής εμ­φα­νί­ζο­νται στην επι­κοι­νω­νία μη­τέ­ρας παι­διού. Θα απο­δεί­ξου­με ότι αυτή η νο­ση­ρή με­τα­βο­λή (πα­θο­λο­γία), πα­ρου­σιά­ζει σε ακραί­ες πε­ρι­πτώ­σεις μια συμ­πτω­μα­το­λο­γία, που τα κλα­σι­κά της γνω­ρί­σμα­τα μας πα­ρο­τρύ­νουν να τα­ξι­νο­μή­σου­με τη νο­ση­ρή δια­δι­κα­σία στη σχι­ζο­φρέ­νεια» («Για μια Θε­ω­ρία της Σχι­ζο­φρέ­νειας», ό.π., σελ.14).

Αντί­θε­τα από τον μάλ­λον σκο­τει­νό και δυσ­νό­η­το συλ­λο­γι­σμό της θε­ω­ρη­τι­κής συ­σκευα­σί­ας των Λο­γι­κών Τύπων, η πε­ρι­γρα­φή της κα­τά­στα­σης του δι­πλού δε­σμού, από τον οποίο οι σχι­ζο­φρε­νείς υπο­τί­θε­ται ότι συ­νά­πτουν συμ­βα­τι­κά (το συμ­βό­λαιο) την ψυ­χι­κή τους πα­θο­λο­γία ήταν λο­γι­κή και πει­στι­κή. «Εμείς ξε­κι­νά­με από το γε­γο­νός ότι η ικα­νό­τη­τα κάθε ατό­μου να δια­κρί­νει τους διά­φο­ρους λο­γι­κούς τύ­πους κα­ταρ­ρέ­ει μόλις εμπλα­κεί σε μια κα­τά­στα­ση δι­πλού δε­σμού» («Για μια Θε­ω­ρία της Σχι­ζο­φρέ­νειας», ό.π., σελ.18).

Βα­σι­κό συ­μπέ­ρα­σμα: Εφό­σον το παιδί εκτί­θε­ται σε συν­θή­κες «δι­πλού δε­σμού», βρί­σκε­ται σε αδυ­να­μία να ανα­πτύ­ξει λο­γι­κή σκέψη.

Τα γε­νι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά μιας κα­τά­στα­σης δι­πλού δε­σμού είναι τα εξής:
Το «θύμα», που είναι το σχι­ζο­φρε­νι­κό πρό­σω­πο, το οποίο έχει μια σχέση από την παι­δι­κή του ηλι­κία, με ένα η πε­ρισ­σό­τε­ρα μέλη της οι­κο­γέ­νειας, οι επι­κοι­νω­νια­κές τε­χνι­κές των οποί­ων προ­κα­λούν εσω­τε­ρι­κή σύ­γκρου­ση.

Οι επι­κοι­νω­νί­ες δι­πλού δε­σμού έχουν μια πε­ρισ­σό­τε­ρο επα­να­λαμ­βα­νό­με­νη, παρά μια μο­να­δι­κή τραυ­μα­τι­κή εμπει­ρία. Η επα­νά­λη­ψη είναι ανα­γκαία έτσι ώστε να προ­κα­λεί στο θύμα, μια καθ’ έξη προσ­δο­κία των μορ­φών επι­κοι­νω­νί­ας, που σχε­τί­ζο­νται με τον διπλό δεσμό.

Η επι­κοι­νω­νία του δι­πλού δε­σμού παίρ­νει αρ­χι­κά την μορφή μιας πρω­το­γε­νούς (πρω­τεύ­ου­σας) αρ­νη­τι­κής εντο­λής.

Αυτή μπο­ρεί να έχει δύο μορ­φές: α) «Μην το κά­νεις αυτό γιατί θα σε τι­μω­ρή­σω» και, β) «Αν δεν το κά­νεις αυτό θα σε τι­μω­ρή­σω». Η τι­μω­ρία που είναι απει­λη­τι­κή μπο­ρεί να λάβει την μορφή είτε της στέ­ρη­σης της αγά­πης είτε την έκ­φρα­ση του θυμού (ή εγκα­τά­λει­ψη ή μίσος).

Την πρω­το­γε­νή αρ­νη­τι­κή εντο­λή ακο­λου­θεί μια δευ­τε­ρεύ­ου­σα εντο­λή -σε ένα πιο αφη­ρη­μέ­νο επί­πε­δο- σε σύ­γκρου­ση με την πρώτη και όπως η πρώτη εν­δυ­να­μώ­νε­ται από την ενο­χο­ποί­η­ση της τι­μω­ρί­ας. Η δευ­τε­ρεύ­ου­σα εντο­λή πε­ρι­γρά­φε­ται πολύ δυ­σκο­λό­τε­ρα διότι δί­δε­ται στο παιδί συ­νή­θως α-λε­κτι­κά, δη­λα­δή με στάση του σώ­μα­τος, χει­ρο­νο­μί­ες, τόνος φωνής κ.ό.κ. Μια τρι­τεύ­ου­σα αρ­νη­τι­κή εντο­λή απα­γο­ρεύ­ει στο θύμα να δια­φύ­γει (δρα­πε­τεύ­σει) από την κα­τά­στα­ση. Όταν πλέον το θύμα έχει μάθει να αντι­λαμ­βά­νε­ται τον κόσμο σύμ­φω­να με το πρό­τυ­πο του δι­πλού δε­σμού, τε­λι­κά η ολο­κλη­ρω­μέ­νη σειρά με­μο­νω­μέ­νων στοι­χεί­ων είναι πε­ριτ­τή. Σχε­δόν κάθε τμήμα μιας αλ­λη­λου­χί­ας δι­πλού δε­σμού αρκεί για να προ­κα­λέ­σει οργή, μίσος η πα­νι­κό. Η δομή (δη­λα­δή το μο­τί­βο η πρό­τυ­πο) των συ­γκρουό­με­νων και αντι­φα­τι­κών εντο­λών μπο­ρεί να προ­κα­λέ­σει ψευ­δαι­σθη­τι­κές φωνές.

Ένα ακόμα πα­ρά­δειγ­μα μιας δι­πλής πα­γί­δευ­σης είναι μια μη­τέ­ρα που λέει στο παιδί της με σφιγ­μέ­να δό­ντια «έλα να σε αγκα­λιά­σω γιατί σε αγα­πάω». Το λε­κτι­κό μή­νυ­μα έρ­χε­ται σε αντί­θε­ση με το σω­μα­τι­κό και το παιδί δε ξέρει πώς να αντα­πο­κρι­θεί στη σύ­γκρου­ση αυτή. Ωστό­σο, εξαρ­τά­ται από τη μη­τέ­ρα του για την ικα­νο­ποί­η­ση των βα­σι­κών του ανα­γκών και έτσι δε μπο­ρεί ούτε να αγνο­ή­σει ούτε να αφή­σει αυτή τη σχέση. Βρί­σκε­ται λοι­πόν σε ένα δί­λημ­μα. Αν δεν αγκα­λιά­σει τη μη­τέ­ρα πι­θα­νό­τα­τα αυτή θα θυ­μώ­σει μαζί του, αν την αγκα­λιά­σει θα έρθει αντι­μέ­τω­πο με τα εχθρι­κά της συ­ναι­σθή­μα­τα. Όπως και να αντι­δρά­σει λοι­πόν το παιδί στην πρό­σκλη­ση της μη­τέ­ρας θα έχει αρ­νη­τι­κές συ­νέ­πειες και θα νιώ­σει ενοχή.

Η θεωρία του διπλού δεσμού: ένα παράδειγμα

Σε ένα ζευ­γά­ρι η γυ­ναί­κα δυ­σα­ρε­στη­μέ­νη επι­πλήτ­τει τον σύ­ντρο­φό της που δεν της προ­σφέ­ρει ποτέ λου­λού­δια. Ο σύ­ζυ­γος την επό­με­νη μέρα της προ­σφέ­ρει μια αν­θο­δέ­σμη. Τότε η γυ­ναί­κα του λέει: «Τι να την κάνω τώρα την αν­θο­δέ­σμη, αφού την έφε­ρες μόνο και μόνο επει­δή σου είπα χθες ότι δε μου φέρ­νεις ποτέ λου­λού­δια». Το άτομο που έφερε την αν­θο­δέ­σμη βρί­σκε­ται πα­γι­δευ­μέ­νο είτε φέρει λου­λού­δια είτε όχι θα τι­μω­ρη­θεί, διότι θα έρθει αντι­μέ­τω­πο με το θυμό του άλλου προ­σώ­που.

Σε αυτού του εί­δους την επι­κοι­νω­νία πρέ­πει να προ­στε­θούν τρία στοι­χεία:
– η απα­γό­ρευ­ση να μι­λή­σει κα­νείς για αυτήν την κα­τά­στα­ση (η με­τά-επι­κοι­νω­νία απο­τε­λεί τα­μπού),

-η απα­γό­ρευ­ση να εγκα­τα­λεί­ψει κά­ποιος την κα­τά­στα­ση,

– η πα­ντα­χού πα­ρου­σία αυτής της μορ­φής επι­κοι­νω­νί­ας που προ­κα­λεί μια καθ έξιν προσ­δο­κία εντός «πα­ρά­δο­ξου σύ­μπα­ντος».

Το άτομο που βιώ­νει συν­θή­κες δι­πλής δέ­σμευ­σης έχει αυ­ξη­μέ­νες πι­θα­νό­τη­τες να ανα­πτύ­ξει αγ­χώ­δεις δια­τα­ρα­χές, δια­τα­ρα­χές προ­σω­πι­κό­τη­τας, να χάσει την εμπι­στο­σύ­νη στον εαυτό του και τους γύρω του, να έχει δυ­σκο­λία στις δια­προ­σω­πι­κές του σχέ­σεις και χα­μη­λή αυ­το­ε­κτί­μη­ση. Μπο­ρεί επί­σης να εμ­φα­νί­σει σω­μα­τι­κά συμ­πτώ­μα­τα, κα­τά­θλι­ψη, ενώ στα μι­κρό­τε­ρα παι­διά συχνά είναι τα προ­βλή­μα­τα συ­μπε­ρι­φο­ράς και η πα­λιν­δρό­μη­ση σε προη­γού­με­να ανα­πτυ­ξια­κά στά­δια. Κατά την ενη­λι­κί­ω­ση η απο­μά­κρυν­ση των ατό­μων αυτών από το σπίτι είναι δύ­σκο­λη καθώς και η ανά­πτυ­ξη νέων υγιών σχέ­σε­ων.

Για να λυθεί ο δι­πλός δε­σμός πρέ­πει το θύμα να απο­μυ­θο­ποι­ή­σει τον θύτη, πρέ­πει να αρθεί η μο­νο­με­ρής σχέση τυ­φλής εμπι­στο­σύ­νης, έτσι ώστε το πα­ρά­λο­γο των πα­ράλ­λη­λων αντι­φα­τι­κών μη­νυ­μά­των να απο­δο­θεί στον θύτη και όχι να το εσω­τε­ρι­κεύ­ει το θύμα και να αι­σθά­νε­ται ενο­χές.”https://rproject.gr/article/i-theoria-toy-diploy-desmoy-kai-i-krisi

Ο διπλός δεσμός, οι αντιφάσεις και οι εσωτερικές συγκρούσεις

Παρά το γεγονός ότι η θεωρία του διπλού δεσμού έχει αποδυναμωθεί όσον αφορά την  επίδραση που μπορεί να έχει μια τέτοια συνθήκη στην γέννηση της σχιζοφρένειας, εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντική προκειμένου να κατανοήσουμε την αδυναμία των ανθρώπων να λάβουν  αποφάσεις ως ενήλικα άτομα, όταν είναι εγκλωβισμένα σε διλληματικές συνθήκες.

Μέσω της διαλογικής οπτικής, η  αδυναμία της τοποθέτησης του εαυτού σε μια αντίφαση ή σε ένα δίλλημα, μπορεί, αν διερευνηθεί μέσα από τη θεωρία του διπλού δεσμού,  να κατανοηθεί ως ένα εγκλωβισμό  σε αντικρουόμενες  εσωτερικευμένες  φωνές που παρεμβαίνουν στον εσωτερικό μας διάλογο, προσκαλώντας μας προς την μια ή την άλλη κατεύθυνση.  Αυτός ο εγκλωβισμός που συνίσταται στην ταυτόχρονη αποδοχή των αντικρουόμενων και αντιθετικών φωνών οδηγεί συχνά σε μια εκδραμάτιση  της σύγκρουσης. Μια  εναλλακτική απάντηση στην εκδραμάτιση θα μπορούσε να είναι η αναγνώριση του εγκλωβισμού και η διαλεκτική αντιπαράθεση των φωνών.

Αν με αγαπάς μη με αγαπάς

Μια άλλη εκδοχή του διπλού δεσμού,  η οποία επίσης αξιοποιείται συχνά στο πεδίο της ψυχοθεραπείας, είναι αυτή που διατυπώθηκε από τον Mony Elkaim  σε ένα βιβλίο που έχει μεταφραστεί στα ελληνικά με τον τίτλο: “Αν με αγαπάς μη με αγαπάς”. Σε αυτό το βιβλίο ο διάσημος Βέλγος ψυχοθεραπευτής μιλά για την εσωτερική σύγκρουση που προκαλείται καθώς το άτομο  είναι ταυτόχρονα δεσμευμένο σε αυτό που ονομάζουμε “Χάρτη των επιθυμιών” και σε αυτό που ονομάζουμε “Χάρτη του κόσμου” ή “Χάρτη των πεποιθήσεων”.

Οι συγκρούσεις και οι αντιφάσεις προκύπτουν καθώς από το μια είμαστε δεσμευμένοι σε αυτό που μας προσκαλεί η επιθυμία μας ενώ ταυτόχρονα οι πεποιθήσεις και οι κατασκευές για τον κόσμο και το πως τοποθετείται ο εαυτό μας μέσα σε αυτόν μας προσκαλούν σε μια αντίθετη δράση.

Σε μια συνθήκη διπλού δεσμού που αφορά ένα δίλλημα που εμφανίζεται σχετικά με την λήψη αποφάσεων σε  κρίσιμες καμπές ή μεταβατικές  συνθήκες  το σύστημα (άτομο- οικογένεια, ομάδα, κοινότητα) βρίσκεται αντιμέτωπο με ενδεχόμενα που οδηγούν σε μια ομοιόσταση, την διατήρηση δηλαδή μιας ισορροπίας.

Εδώ ο διπλός δεσμός  θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: ” Αν παραμείνω στην συνθήκη που ζω θα καταστραφώ. Αν επιλέξω να μετακινηθώ οι συνέπειες θα είναι οδυνηρές”

Σε ατομικό επίπεδο, όταν βρισκόμαστε μέσα σε μια συνθήκη διπλού δεσμού, οι  συνέπειες ενδέχεται να είναι οδυνηρές αν δεν κατορθώσουμε να σπάσουμε έγκαιρα τον φαύλο κύκλο που δημιουργείται. Σε αυτή τη περίπτωση η σύγχυση, το άγχος, η κατάθλιψη  μπορούν να εκδηλωθούν ως συμπτώματα της δυσκολίας να απεμπλακούμε από το διπλό δεσμό.