Μετάφραση Κατερίνα Διαμιανίδη
APA. (Ένωση Αμερικανών Ψυχολόγων) https://www.apa.org/topics/resilience/guide-parents-teachers
Tα προβλήματα των παιδιών περιλαμβάνουν την προσαρμοστικότητα σε μια νέα τάξη, το σχολικό εκφοβισμό από τους συμμαθητές, ή την κακοποίηση στο περιβάλλον του σπιτιού, αλλά η ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα ακμής, παρά τις προκλήσεις.
Τείνουμε να εξιδανικεύουμε την παιδική ηλικία ως μια ξένοιαστη περίοδο, αλλά η νεότητα από μόνη της δεν προσφέρει καμία ασπίδα ενάντια στο συναισθηματικό πόνο, τις προκλήσεις, και τα τραύματα που πολλά παιδιά αντιμετωπίζουν. Ενδέχεται να ζητηθεί στα παιδιά να αντιμετωπίσουν προβλήματα που ανήκουν στην κλίμακα μεταξύ της προσαρμογής σε νέα τάξη ή της διαδικτυακής διδασκαλίας, μέχρι τον εκφοβισμό από συνομηλίκους ή και τις δυσκολίες στο σπίτι. Επιπρόσθετα, οι αμφιβολίες είναι μέρος της ωρίμανσης σε ένα πολύπλοκο κόσμο, και η παιδική ηλικία μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο παρά ανέμελη. Η ικανότητα της ανάπτυξης παρά τις προκλήσεις, πηγάζει από τις δεξιότητες της ανθεκτικότητας.
Τα καλά νέα είναι ότι οι δεξιότητες ανθεκτικότητας μπορούν να διδαχθούν
Δημιουργώντας την ανθεκτικότητα- την ικανότητα της προσαρμογής, το τραύμα, η τραγωδία, οι απειλές, ή ακόμη και οι σοβαρές πηγές άγχους- μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά μας να διαχειριστούν το άγχος καθώς και την αβεβαιότητα. Ωστόσο, το να είναι ένα παιδί ανθεκτικό, δε σημαίνει ότι δε θα βιώσει τη δυσκολία ή την ψυχική δυσφορία. Ο συναισθηματικός πόνος, η θλίψη, και το άγχος είναι κοινά όταν έχουμε υποφέρει από τραύμα, απώλεια οικείου προσώπου, ή ακόμη και όταν ακούμε την απώλεια ή το τραύμα κάποιου άλλου.
10 συμβουλές για τη δημιουργία ανθεκτικότητας στα παιδιά και τους έφηβους
Δημιουργείστε συνδέσεις
Διδάξτε στο παιδί σας την αξία της σύνδεσης και της δημιουργίας σχέσεων με τους συνομηλίκους του, συμπεριλαμβάνοντας και τη δεξιότητα της εν-συναίσθησης και της ακρόασης των άλλων. Βρείτε τρόπους να βοηθήσετε τα παιδιά να καλλιεργήσουν την συνδεσιμότητα, προτείνοντας την δια ζώσης επικοινωνία ή την επικοινωνία μέσω τηλεφώνου, με κλήσεις βίντεο, και μηνύματα. Είναι επίσης σημαντικό να χτιστεί ένα δυνατό ενδοοικογενειακό δίκτυο. Η σύνδεση με τους άλλους παρέχει κοινωνική υποστήριξη και ενδυναμώνει την ανθεκτικότητα.
- Βοηθήστε το παιδί μέσω της παροχής βοήθειας προς τους άλλους
Τα παιδιά που μπορεί να νιώθουν αβοήθητα μπορούν να ενδυναμωθούν με το να βοηθήσουν τους άλλους. Συμπεριλάβετε το παιδί σας σε κατάλληλες για την ηλικία του εθελοντικές δραστηριότητες ή ζήτησε τη βοήθεια του σε εργασίες που μπορούν να φέρουν σε πέρας. Στο σχολείο, σκεφτείτε λύσεις με τα παιδιά για το πως θα βοηθήσουν άλλα παιδιά της ίδιας ή μικρότερης τάξης.
- Διατηρείστε ένα καθημερινό πρόγραμμα
Το να ακολουθείτε ένα καθημερινό πρόγραμμα μπορεί να είναι κατευναστικό για τα παιδιά, ιδιαίτερα για τα μικρότερα παιδιά που διψούν για μια δομή στη ζωή τους. Συνεργαστείτε με τα παιδιά σας στη δημιουργία του καθημερινού προγράμματος, και διαχωρίστε το χρόνο που ανήκει στις εργασίες για το σχολείο και στο χρόνο που αφιερώνετε για το παιχνίδι. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ψυχικής δυσφορίας ή μετάβασης, ενδέχεται να χρειαστεί ευελιξία με ορισμένες δραστηριότητες του προγράμματος. Την ίδια στιγμή, είναι σημαντικό να τηρούνται τα προγράμματα με συνέπεια.
- Κάνετε ένα διάλειμμα
Καθώς το άγχος μπορεί να μας κινητοποιήσει για μια θετική δράση, χρειαζόμαστε και την επιβεβαίωση όλων των συναισθημάτων. Διδάξτε στα παιδιά σας πως να επικεντρωθούν σε κάτι που μπορούν να ελέγξουν ή να δράσουν για αυτό. Βοηθήστε θέτοντας υπό αμφισβήτηση το μη ρεαλιστικό τρόπο σκέψης ρωτώντας να εξετάσουν τις πιθανότητες του χειρότερου σεναρίου και τι μπορεί να πουν σε ένα φίλο που έχει αυτές τις ανησυχίες. Να είστε σε ετοιμότητα σχετικά με τους προβληματισμούς στους οποίους μπορεί να εκτεθούν τα παιδιά σας, είτε αυτοί προέρχονται από τις ειδήσεις, μέσω του διαδικτύου, είτε ακόμη και από κάποια συζήτηση που άκουσαν άθελά τους. Παρόλο που τα σχολεία είναι υπεύθυνα για τη μαθητική απόδοση ή καλούνται να δώσουν συγκεκριμένες οδηγίες, δημιουργείστε μια μη δομημένη διάρκεια χρόνου μέσα στη σχολική ημέρα για να επιτρέψετε στα παιδιά να είναι δημιουργικά.
- Διδάξτε στα παιδιά σας την αυτό-φροντίδα
Διδάξτε στα παιδιά σας την αξία της βασικής αυτό-φροντίδας. Αυτό μπορεί να αφορά την αφιέρωση χρόνου στο να φάνε σωστά, να γυμναστούν, και να έχουν επαρκή διάρκεια ύπνου. Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας έχει χρόνο να διασκεδάσει, και να συμμετέχει σε δραστηριότητες που θα απολαύσει. Η φροντίδα του εαυτού αλλά και η διασκέδαση θα βοηθήσει τα παιδιά να είναι ισορροπημένα και να διαχειρίζονται καλύτερα τις έντονα αγχωτικές περιόδους.
- Μετακινηθείτε προς τους στόχους σας
Διδάξτε στα παιδιά σας να θέτουν λογικούς στόχους, και βοηθήστε τα να μετακινηθούν προς αυτούς, κάνοντας ένα βήμα τη φορά. Η δημιουργία στόχων θα βοηθήσει τα παιδιά να συγκεντρωθούν σε κάτι συγκεκριμένο και θα ενισχύσει την παρουσία της ανθεκτικότητας όταν παρουσιαστούν προκλήσεις. Στο σχολείο, χωρίστε τις μακροσκελής εργασίες σε μικρότερους, και πιο εφικτούς στόχους για τα μικρότερα παιδιά, και για τα μεγαλύτερα παιδιά, αναγνωρίστε τα επιτεύγματα τους στο δρόμο για τους μεγαλύτερους στόχους.
- Ενισχύστε μια θετική εικόνα εαυτού
Βοηθήστε τα παιδιά σας να θυμούνται τρόπους που έχουν διαχειριστεί με επιτυχία δυσκολίες στο παρελθόν, και βοηθήστε τα να κατανοήσουν ότι αυτές οι περασμένες προκλήσεις τους ενδυνάμωσαν, έτσι ώστε να είναι πιο έτοιμα για τις μελλοντικές. Ενισχύστε την αυτοπεποίθηση των παιδιών αναφορικά με την επίλυση προβλημάτων και την λήψη αποφάσεων. Στο σχολείο, βοηθήστε τα παιδιά να δουν πως τα ατομικά τους επιτεύγματα συμβάλλουν στη συνολική ευημερία της τάξης.
- Δείτε την πραγματικότητα στις σωστές διαστάσεις και διατηρείστε μια αισιόδοξη στάση
Ακόμη και όταν το παιδί σας αντιμετωπίζει κάποια επίπονα γεγονότα, βοηθήστε το να δει την κατάσταση σε ένα διευρυμένο πλαίσιο και να κρατήσει μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Παρόλο που η ηλικία του παιδιού μπορεί να είναι μικρή για να αναλογιστεί μια μελλοντική εικόνα του εαυτού του, βοηθήστε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι υπάρχει ένα μέλλον πέρα της παρούσας κατάσταση και ότι αυτό το μέλλον ενδέχεται να είναι καλό. Μια αισιόδοξη και θετική ματιά μπορεί να δώσει στα παιδιά την ικανότητα να αντιληφθούν τα θετικά στοιχεία της ζωής και να συνεχίζουν ακόμη και στις δυσκολότερες στιγμές. Στο σχολείο, χρησιμοποιείστε την ιστορία για να δείξετε ότι η ζωή προχωρά, ακόμη και έπειτα από δύσκολες στιγμές, και τα χειρότερα γεγονότα είναι συγκεκριμένα και προσωρινά.
- Αναζητείστε ευκαιρίες για ανακάλυψη του εαυτού
Οι δύσκολες περίοδοι είναι συχνά όταν τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερα για τον εαυτό τους. Βοηθήστε τα παιδιά να δουν πως οτιδήποτε και να αντιμετωπίζουν μπορεί να τους διδάξει ¨από τι είναι φτιαγμένα¨. Στο σχολείο, αναλογιστείτε συζητήσεις που θα οδηγήσουν στο τι έχει διδαχθεί κάθε μαθητής έπειτα από μια δύσκολη κατάσταση.
- Δεχτείτε την αλλαγή
Η αλλαγή συχνά ενδέχεται να είναι τρομακτική για τα παιδιά και τους εφήβους. Βοηθήστε το παιδί να δει την αλλαγή ως ένα κομμάτι της ζωής και πως οι νέοι στόχοι μπορούν να αντικαταστήσουν τους παλιούς, οι οποίοι έχουν επιτευχθεί. Είναι σημαντικό να εξετάσετε τι πηγαίνει καλά, και να έχετε ένα πλάνο δράσης για το τι δεν πηγαίνει καλά. Στο σχολείο, επισημάνετε πως οι μαθητές έχουν αλλάξει καθώς αλλάζουν τάξεις και συζητήστε πως αυτή η αλλαγή είχε ένα αντίκτυπο στους μαθητές.
Ανθεκτικότητα και προσχολική ηλικία
Τα πολύ νεαρά παιδιά μόλις πρόσφατα απέκτησαν τις δεξιότητες να περπατούν και να μιλούν, και ενδέχεται να μην είναι ικανά να εκφράσουν τα άγχη και τους φόβους τους. Παρόλο που μπορεί να πιστεύετε πως είναι πολύ μικρά για να κατανοήσουν τι συμβαίνει, ακόμη και τα πολύ νεαρά παιδιά μπορούν να απορροφήσουν τρομακτικά γεγονότα από τις ειδήσεις ή τις συζητήσεις που ακούν.
- Να είστε προσεκτικοί όσον αφορά τα σημάδια φόβου και λύπης που μπορεί να μην είναι ικανά να εκφράσουν με λόγια. Μήπως τα παιδιά σας έχουν γίνει λίγο πιο προσκολλημένα ή χρειάζονται περισσότερες αγκαλιές από ότι συνήθως; Έχουν μήπως ξεκινήσει παλιές συνήθειες αφότου νομίζατε πως έχουν ξεπεράσει αυτή τη συμπεριφορά; Μήπως έχουν γίνει ξαφνικά πιο ευέξαπτα; Ενδέχεται να αισθάνονται την πίεση από όσα συμβαίνουν στον κόσμο γύρω τους. Χρησιμοποιείστε το παιχνίδι για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να εκφράσουν τους φόβους, και να τα ενθαρρύνετε να χρησιμοποιήσουν την τέχνη ή να προσποιηθείτε παιχνίδια για να εκφράσετε τι ενδεχομένως δε μπορούν να εκφράσουν μέσα από λόγια.
- Χρησιμοποιείστε το χρόνο με την οικογένεια ως μια ασφαλή κουβέρτα για τα παιδιά σας: τυλίξτε τα με την οικογενειακή εγγύτητα και βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά σας περνούν αρκετό χρόνο με την οικογένεια. Σε περιόδους άγχους και αλλαγών, περάστε περισσότερο χρόνο με τα παιδιά, παίζοντας παιχνίδια, διαβάζοντας τους, ή απλώς με το να τα κρατάτε κοντά σας.
Ανθεκτικότητα και παιδιά ηλικίας δημοτικού
Τα παιδιά σε σχολική ηλικία του δημοτικού μπορεί να αρχίσουν να διαμορφώνουν νέες ομάδες φίλων και να συμμετέχουν σε νέες δραστηριότητες καθώς καταξιώνονται. Καθώς αρχίζουν να μελετούν θέματα που δεν ανήκουν στον κόσμο των σπιτιών τους, αναζητούν τους δασκάλους και τους γονείς τους για να νιώσουν ασφάλεια και να βρουν βοήθεια στην οργάνωση.
- Σιγουρευτείτε ότι τα παιδιά σας έχουν ένα μέρος όπου νιώθουν ασφάλεια, είτε αυτό είναι το σπίτι είτε το σχολείο (ιδανικά και τα δύο θα προσφέρουν το αίσθημα της ασφάλειας).
- Μιλήστε στα παιδιά σας. Όταν έχουν ερωτήσεις, απαντήστε τους ειλικρινά και με καθησυχαστικό τρόπο που εμπεριέχει απλές προτάσεις που θα τα διαβεβαιώσουν ότι λαμβάνετε δράση για να τα κρατήσετε ασφαλή και είστε εκεί να τα φροντίσετε. Ακούστε τις ανησυχίες και τους φόβους τους όταν τους εκφράζουν σε εσάς, και ενημερώστε τους πως είστε εκεί για εκείνα.
- Όταν υπάρχει μια κατάσταση στην οποία βρίσκονται εκτός σπιτιού, και είναι τρομακτική, τότε ελαττώστε την ποσότητα των ειδήσεων που τα παιδιά σας παρακολουθούν ή ακούν. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα να μεταφράσουν λαθεμένα τα όσα βλέπουν ή ακούν στις ειδήσεις. Δε χρειάζεται να αποκρύψετε από τα παιδιά σας το τι συμβαίνει στον κόσμο, αλλά ούτε και να τα εκθέσετε σε συνεχείς ιστορίες που τροφοδοτούν τους φόβους τους. Ελέγξτε τι έχουν καταλάβει από αυτά στα οποία έχουν εκτεθεί.
- Συνειδητοποιείστε ότι οι παραπάνω αγχώδεις παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τα κανονικά καθημερινά άγχη. Τα παιδιά σας ενδέχεται σε κανονικές συνθήκες να είναι ικανά να διαχειριστούν την αποτυχία σε ένα διαγώνισμα ή το πείραγμα, αλλά να δείχνετε κατανόηση εάν απαντήσουν με θυμό ή κακή συμπεριφορά σε κάποιο άγχος που κανονικά δε θα τα αναστάτωνε. Διαβεβαιώστε τα πως εσείς επιθυμείτε οτιδήποτε είναι καλύτερο για εκείνα και πως είστε εκεί για αυτά.
Ανθεκτικότητα και παιδιά ηλικίας γυμνασίου
Ακόμη και δίχως μεγαλύτερα τραύματα, η κατώτερη μέση εκπαίδευση (γυμνάσιο) μπορεί να είναι αρκετά δύσκολη περίοδος για πολλά παιδιά, καθώς δυσκολεύονται να φτάσουν τις επιπρόσθετες απαιτήσεις και αποφύγουν τις κοινωνικές παγίδες. Αναζητούν καθηγητές και φίλους, πέραν των γονέων, για να τους κάνουν να νιώσουν ασφαλείς.
- Ενισχύστε την εν-συναίσθηση και βοηθήστε το παιδί σας να κρατά μια αντικειμενική ματιά. Εάν το παιδί σας εναλλάσσει κοινωνικές ομάδες που δημιουργεί στο Γυμνάσιο, βοηθήστε το να κατανοήσει ότι τα άλλα παιδιά μπορεί να νιώθουν το ίδιο μοναχικά, και το ίδιο μπερδεμένα με εκείνο, και βοηθήστε το να δει παραπέρα από την τωρινή κατάσταση.
- Μιλήστε στο παιδί σας σχετικά με τα δικά σας συναισθήματα σε περιόδους αξιοσημείωτου άγχους. Τα παιδιά σας μπορεί να είναι ικανά να ακούσουν και να εκτιμήσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα σας, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους τα αντιμετωπίζετε. Μοιραστείτε τους τρόπους αντιμετώπισης που είναι βοηθητικοί για εσάς, αλλά βρείτε και τρόπους που μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά σας.
Ανθεκτικότητα και παιδιά ηλικίας Λυκείου
Παρόλο που οι έφηβοι μπορεί να ορθώνονται πάνω από εσάς, είναι ακόμη νέοι και μπορεί να νιώθουν έντονα το φόβο της αβεβαιότητας, των φυσιολογικών παραγόντων άγχους της εφηβικής τους ηλικίας, και των γεγονότων του περιβάλλοντος τους. Τα συναισθήματα μπορεί να είναι ρευστά και επιφανειακά κατά τη διάρκεια της εφηβείας, και ενδέχεται να είναι δύσκολο να βρίσκετε τους καλύτερους τρόπους να συνδέεστε με το έφηβο παιδί σας.
- Μιλήστε με το παιδί σας όποτε μπορείτε, ακόμη και όταν φαίνεται ότι εκείνο δε θέλει να μιλήσει. Μερικές φορές η καλύτερη στιγμή να μιλήσετε μπορεί να είναι όταν είστε στο αυτοκίνητο μαζί, κάποιες φορές μπορεί να είναι όταν κάνετε μια δραστηριότητα μαζί. Επιτρέψετε στο έφηβο παιδί σας να εστιάσει σε κάτι άλλο ενώ μιλάτε. Όταν έχει ερωτήσεις, απαντήσετε του με ειλικρίνεια και με διαβεβαίωση. Ρωτήστε τη γνώμη του για το τι συμβαίνει και ακούστε τις απαντήσεις του.
- Βρείτε ένα μέρος όπου το έφηβο παιδί σας μπορεί να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον, είτε είναι το υπνοδωμάτιο, είτε οπουδήποτε αλλού που του προσφέρει άνεση. Στην ηλικία της ανώτερης μέσης εκπαίδευσης (Λύκειο), τα συναισθήματα μπορεί να ενταθούν, η απόρριψη, ο χλευασμός, και ο εκφοβισμός μπορεί επίσης να κάνουν την εμφάνιση τους. Για τα παιδιά, ένας δικός τους χώρος μπορεί να λειτουργήσει ως μια σταθερά και ένα μέρος όπου τους ανήκει. Τα παιδιά σας μπορεί να προτιμούν να είναι με τους φίλους τους αντί να περνούν χρόνο μαζί σας, αλλά να είστε έτοιμοι να προσφέρετε αρκετό οικογενειακό χρόνο όταν το χρειάζονται, και διαχωρίστε τον οικογενειακό χρόνο που συμπεριλαμβάνει και τους φίλους τους.
- Όταν λαμβάνουν χώρα γεγονότα τα οποία προκαλούν άγχος σε ευρύτερη κλίμακα, στον κόσμο, ενθαρρύνετε το έφηβο παιδί σας να βάλει «φρένο στις ειδήσεις», είτε αυτές προέρχονται από την τηλεόραση, περιοδικά ή εφημερίδες, είτε μέσω του ίντερνετ. Χρησιμοποιείστε προς συζήτηση τι βλέπουν και τι ακούν ως καταλύτη. Οι έφηβοι μπορεί να δρουν σα να νιώθουν αθάνατοι, αλλά βαθιά μέσα τους θέλουν να ξέρουν πως όλα θα πάνε καλά. Το να υπάρχει ειλικρίνεια στις συζητήσεις σχετικά με τους φόβους σας και τις προσδοκίες σας, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά που φοιτούν στο Λύκειο να μάθουν πως να εκφράζουν τους δικούς τους φόβους. Εάν το έφηβο παιδί σας δυσκολεύεται με τις λέξεις, ενθαρρύνετε το να χρησιμοποιήσει την πρακτική του ημερολογίου ή την τέχνη για να εκφράσει τα συναισθήματα του.
Πολλά παιδιά στην εφηβεία ήδη βιώνουν ακραία θετική και αρνητική διάθεση εξαιτίας των ορμονικών επιπέδων στο σώμα τους, επιπρόσθετα, το άγχος ή το τραύμα είναι ικανά να κάνουν αυτές τις εναλλαγές πιο έντονες. Να δείχνετε κατανόηση των αισθήσεων και των συναισθημάτων, αλλά να είστε και αυστηροί όταν τα παιδιά στην εφηβεία απαντούν στο άγχος με θυμό ή με ψυχρή συμπεριφορά. Διαβεβαιώστε το παιδί σας ότι όλα θα πάνε καλά και ότι εσείς αναζητάτε το καλύτερο για εκείνα.
Ταξίδι της ανθεκτικότητας
Η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας είναι ένα προσωπικό ταξίδι, και πρέπει να χρησιμοποιείτε τη γνώση σας για τα παιδιά σας για να τα κατευθύνετε στο δικό τους ταξίδι. Μια προσέγγιση στη δημιουργία της ανθεκτικότητας που λειτουργεί καλά για εσάς ή το παιδί σας μπορεί να μη λειτουργεί για κάποιον άλλον.
Εάν το παιδί σας δείχνει να έχει κολλήσει ή να είναι συναισθηματικά φορτισμένο, και σαν αποτέλεσμα δυσκολεύεται να λάβει αυτές τις οδηγίες, τότε μπορείτε να σκεφτείτε το ενδεχόμενο να απευθυνθείτε σε κάποιον που μπορεί να σας βοηθήσει, όπως έναν ψυχολόγο ή έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Το να στραφείτε σε κάποιον για καθοδήγηση μπορεί να σας βοηθήσει να ενισχύσετε την ανθεκτικότητα και την επιμονή του παιδιού σας σε αγχωτικές ή τραυματικές περιόδους.