Έλενα Σκαρπίδου
Ποτέ μου δεν άφησα τη σχολική μου εκπαίδευση να επηρεάσει τη μόρφωσή μου. Μαρκ Τουαίν
Είναι τόσα τα προβλήματα που θα μπορούσε να αναφέρει καμιά γράφοντας για το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα και την περιπέτεια όλων των εμπλεκόμενων, που δεν ξέρει από πού να αρχίσει. Σοβαρά ζητήματα, όπως η παρακμή του λυκείου, ο έμμεσος αποκλεισμός των φτωχότερων τάξεων από την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι ελλείψεις σε υλικοτεχνική υποδομή και ανθρώπινο δυναμικό, οι προβληματικές διαδικασίες επιμόρφωσης και δίκαιης αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου, η έλλειψη συμπερίληψης της ποικιλομορφίας του μαθητικού πληθυσμού, όλα αυτά που συμβάλλουν σε μια ολοκληρωτική αποτυχία του συστήματος να παράγει γνώση και αγάπη για τη γνώση. Στο σημερινό σχολείο γίνεται όλο και πιο δύσκολο να δημιουργήσεις και να εξασφαλίσεις σταδιακά μέσα στην τάξη, ένα πλαίσιο συμπερίληψης, περιέργειας και ενδιαφέροντος – αυτό το ξέρουμε καλά οι εκπαιδευτικοί που ζούμε υπό την πίεση να ολοκληρώσουμε την ύλη, να βάλουμε διαγωνίσματα, να παραδώσουμε βαθμολογίες και να αξιολογούμε κάθε μας κίνηση, όπως προσπαθούν να μας επιβάλλουν τα τελευταία χρόνια.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά παιδιά παρουσιάζουν εθισμούς διαφόρων ειδών -στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στην πορνογραφία, στο αλκοόλ, σε ουσίες – καθώς οι εθισμοί δε δημιουργούνται από μόνοι τους αλλά αναδύονται ακριβώς εκεί που οι ανάγκες για επικοινωνία, κοινωνικότητα και η επιθυμία για μάθηση και δημιουργική αναζήτηση ματαιώνονται. Δηλαδή στο σπίτι, στο σχολείο και στην ευρύτερη κοινωνία.
Συχνά διαπιστώνουμε τα προβλήματα, αγανακτούμε, αφορίζουμε, κατηγορούμε τα νέα ήθη γενικά και αόριστα, την τεχνολογία, τους εμπόρους ναρκωτικών… Κι όταν τα ίδια τα παιδιά αντιστέκονται και απαιτούν τα δικαιώματά τους τα αποκαλούμε «τεμπέληδες» και «αλήτες». Μιλάμε σα να έχουμε ξεχάσει τον αποφασιστικό ρόλο του σχολείου και της παιδαγωγικής επιστήμης που δεν είναι να προσφέρει σωρεία νεκρών γνώσεων αλλά να διευκολύνει τις/τους μαθήτριες/-ές όλων των βαθμίδων στην επιθυμία τους να επενδύουν με την ψυχή τους -και το σώμα τους αναμφίβολα- τα αντικείμενα της γνώσης μαθαίνοντας να ανακαλύπτουν και να επινοούν. Και να μην αφήνει τομείς ολόκληρους στην κοινωνία της γνώσης να μένουν ανεξερεύνητοι, όπως η σεξουαλικότητα, για παράδειγμα. Αυτό η παιδαγωγική δε μπορεί να το κάνει βομβαρδίζοντας το μαθητή με ένα βουνό άχρηστων γνώσεων που δεν ξέρει πώς να σηκώσει- όπως και τις βαριές σχολικές τσάντες. Η εμπειρία καθημερινά διδάσκει ότι ένα άτομο μπορεί να μάθει τα πάντα και να μην καταλάβει τίποτα!
Τα παιδιά μας δεν είναι χαρούμενα και βαριούνται αφόρητα το σχολείο κι εμείς αρνούμαστε συλλογικά να το αντιμετωπίσουμε αν και γνωρίζουμε πια ως μεγαλύτεροι, πως αληθινό είναι μόνο ό,τι ανακαλύψαμε μόνοι μας.
Στο σχολείο ετοιμάζουμε ανθρώπους μιας χρήσης. Τα φροντιστήρια, τα πρότυπα και τα ιδιωτικά σχολεία και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια εδραιώνουν αυτή την κατασκευή χρήσιμων ανθρώπινων εργαλείων και την επεκτείνουν σε όλες τις βαθμίδες. Οι κυβερνήσεις υπηρετούν εξόφθαλμα πια την εξειδίκευση και το κέρδος και βιάζονται να ετοιμάσουν στρατιές από πειθήνια στελέχη πολυεθνικών εταιριών. Η επιδίωξη του κέρδους ως απόλυτη προτεραιότητα στη ζωή των ανθρώπων και η ασυνείδητη ταύτιση με το δίκαιο του δυνατού έχει απαξιώσει στην εκπαίδευση όλες αυτές τις αρετές που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να καλλιεργεί, δηλαδή την αξιοπρέπεια, την τιμιότητα, την εμπιστοσύνη, τη γενναιοδωρία, την αίσθηση του κοινού καλού, τη δικαιοσύνη, τη συμπόνια – όλες αυτές τις αρετές που ο Καστοριάδης αποκαλεί «πολιτιστικά κοιτάσματα».
Στην εκπαίδευση, τα θέματα ή τα αντικείμενα που διδάσκουμε… «πρέπει πάντα να τα θεωρούμε σαν πέτρες πάνω στις οποίες περνάμε το ρεύμα, το χείμαρρο, και όχι απλώς το περνάμε για να κάνουμε δυνατή τη διδασκαλία ακόμη περισσότερων πραγμάτων, αλλά για να μπορέσουμε να αναπτύξουμε τις ικανότητες μάθησης, ανακάλυψης, εφεύρεσης του παιδιού ή οποιουδήποτε είναι το αντικείμενο της παιδαγωγικής δραστηριότητας. Κάθε παιδαγωγική διαδικασία που δεν αποσκοπεί στην κατά το μέγιστο δυνατό ανάπτυξη της αυτενέργειας των παιδαγωγουμένων είναι κακή. Και κάθε παιδαγωγικό σύστημα που δεν μπορεί να απαντήσει έλλογα στην ενδεχόμενη ερώτηση των παιδαγωγουμένων: γιατί θα έπρεπε να μαθαίνουμε αυτό το πράγμα; Κάθε τέτοιο παιδαγωγικό σύστημα είναι ελαττωματικό». (Κορνήλιος Καστοριάδης)
Καθώς ένας κόσμος που ιστορικά βασίστηκε στην πρόσωπο με πρόσωπο ανταλλαγή τείνει να εξαφανιστεί, τίθεται ένα νέο ερώτημα όσον αφορά τα επόμενα βήματα της ανθρωπότητας που χρειάζεται διερεύνηση και συζήτηση από όλους μας. Γιατί κάθε άνθρωπος έχει προσωπική ευθύνη απέναντι στις νέες γενιές ακόμη κι αν δεν έχει δικά του παιδιά. Ας αποφασίσουμε τι θέλουμε, λοιπόν. Παιδιά που θα σκύβουν το κεφάλι στη ζωή που τους προετοιμάσαμε, σκλάβους που θα δουλεύουν όλη μέρα και θα παίρνουν μισθούς που δε θα τους επιτρέπουν να ζουν με αξιοπρέπεια προκειμένου κάποιοι άλλοι να πλουτίζουν, ή ανθρώπους που θα έχουν τα εφόδια να διεκδικήσουν μια ζωή με νόημα, αξιοπρέπεια και όνειρα;
Αν επιθυμούμε να εκπαιδεύσουμε μια γενιά, όχι εγωκεντρικών καταναλωτών και πειθήνιων δούλων, αλλά ικανή να αντισταθεί ριζικά σε αυτή τη λογική και να ανακτήσει με τη σειρά της το ιδεώδες μιας ανθρώπινης κοινωνίας με δημιουργίες που θα τις βιώνει ως δικές της, ας αντισταθούμε όλες/-οι μαζί- γονείς και εκπαιδευτικοί. Μπορούμε να βρούμε τη δύναμη μέσα από την αγάπη για τα παιδιά μας και την πίστη ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν κι αλλιώς.
Αρκετά τα έχουμε επιβαρύνει με την κοινωνία που τους προετοιμάσαμε, ας μην τους στερήσουμε από αυτή την τελική επιλογή.