Εκπαιδευτική δράση συμπεριληπτικής-ολοκληρωμένης σεξουαλικής εκπαίδευσης στο Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής
Οι ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ σε συνεργασία με το Πολύχρωμο Σχολείο σας παρουσιάζουν μια νέα εκπαίδευση για άτομα που εργάζονται σε δομές με ανηλίκους. Όπως και στο παρελθόν, έχοντας πραγματοποιήσει πλήθος επιμορφωτικών δράσεων σε παρόμοιες δομές στο ΠΑΑΠΑ Βούλας, Παιδόπολη Αγ. Ανδρέας και Παιδόπολη Αγία Βαρβάρα, αποφασίσαμε να δημιουργήσουμε μια συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εργαζομένων στις δομές, με δράσεις που θα απευθύνονται σε ομάδες παιδιών.
Πιο αναλυτικά…
Η ανάγκη για προγράμματα Συμπεριληπτικής – Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης (Comprehensive Sexuality Education) (ΣΟΣΕ) υποστηρίζεται μέσα από πολυάριθμες έρευνες και μελέτες διεθνώς, από παγκόσμιους οργανισμούς όπως η UNESCO, η WHO η IPPF κ.α., αλλά και από την έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (21/05/2021), ως σημαντικός παράγοντας για την αποτροπή φαινομένων καταπάτησης των ανθρώπινων Σεξουαλικών και Αναπαραγωγικών Δικαιωμάτων, που καταγράφονται παγκόσμια.
Τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τη σεξουαλική εκπαίδευση (European Standards for Sexuality Education) αναφέρουν ότι η σεξουαλική εκπαίδευση (ΣΕ) προσφέρει στα παιδιά και στα νεαρά άτομα επιστημονικές, αμερόληπτες και σωστές πληροφορίες για όλες τις πτυχές της σεξουαλικότητας, ενώ παράλληλα τα βοηθά να αναπτύξουν τις κατάλληλες δεξιότητες για να μπορέσουν να ενεργήσουν με βάση αυτές τις γνώσεις. Με αυτόν τον τρόπο οδηγεί στην ανάπτυξη σωστών συμπεριφορών και συμβάλλει στην οικοδόμηση ισότιμων κοινωνιών (WHO & BZgA, 2010). Αντίστοιχα, η έλλειψη μιας Συμπεριληπτικής Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης εμποδίζει την ωρίμανση των μαθητών/-τριών και εγκυμονεί πολυάριθμους και σοβαρούς κινδύνους.
Στο ίδιο πλαίσιο, η Ατζέντα 2030 και οι παγκόσμιοι Βιώσιμοι Στόχοι Ανάπτυξης (SDGs) αποτελούν έκκληση δράσης, ώστε κανένα άτομο και καμία κοινωνία να μη μείνει πίσω, όσον αφορά στη συνειδητοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ισότητας ως οικουμενικές αξίες.
Πιο αναλυτικά, η Συμπεριληπτική-Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Εκπαίδευση (Comprehensive Sexuality education) (ΣΟΣΕ) αποτελεί παιδαγωγική και εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς αφορά στην οικοδόμηση γνώσεων, την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την καλλιέργεια στάσεων στους τομείς της υγείας που αφορούν: (α) τη σωματική υγεία, όπως τη γνωριμία με το σώμα, την υγιεινή του σώματος, την αναπαραγωγή και τη διασφάλιση της υγείας, (β) την ψυχική υγεία, όπως την έκφραση και διαχείριση των συναισθημάτων και (γ) την κοινωνική υγεία, όπως τη δημιουργία υγιών σχέσεων αμοιβαίου σεβασμού μεταξύ των ατόμων σε όλα τα επίπεδα (φιλικό, ερωτικό, οικογενειακό κ.λ.π.), η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την ανάπτυξη των δεξιοτήτων της επικοινωνίας και της συνεργασίας.
Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας τονίζει πως η Σεξουαλική Εκπαίδευση βασίζεται στα παγκόσμια αναγνωρισμένα ανθρώπινα δικαιώματα και ειδικά, στο δικαίωμα της ενημέρωσης, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της πρόληψης σε σχέση με θέματα υγείας. Η Συμπεριληπτική Σεξουαλική Εκπαίδευση επίσης, ενθαρρύνει τα ανθρώπινα δικαιώματα συμπεριλαμβανομένων της αυτόνομης λήψης αποφάσεων και σεβασμού για τα δικαιώματα των άλλων. Ακολούθως, τα προγράμματα ΣΟΣΕ χρειάζεται να ενθαρρύνουν την αποδοχή και το σεβασμό της διαφορετικότητας των σεξουαλικών και των έμφυλων ταυτοτήτων, που υπάρχουν στην κοινότητα και να περιλαμβάνουν την κριτική αξιολόγηση των στάσεων και πρακτικών που εισάγουν διακρίσεις.
Γι’ αυτό, η Συμπεριληπτική Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Εκπαίδευση (ΣΟΣΕ) περιλαμβάνει επίσης, 1) την αναγνώριση και αμφισβήτηση στερεοτύπων και νορμών που υπάρχουν στην κοινωνία όσον αφορά τα φύλα και τη σεξουαλικότητα και οδηγούν σε φαινόμενα όπως η έμφυλη βία, 2) αλλά και την αναγνώριση και συμπερίληψη της διαφορετικότητας. Επίσης, 3) εστιάζει στην εκπαίδευση στα δικαιώματα, όπως για, παράδειγμα, στο δικαίωμα της προστασίας, μέσα από την καλλιέργεια δεξιοτήτων, ώστε ένα παιδί να λειτουργεί με ασφαλή τρόπο, αναγνωρίζοντας κινδύνους και να ζητά βοήθεια, σε περίπτωση εκφοβισμού, σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησής του.
Η αποτελεσματική εκπαίδευση σε θέματα σεξουαλικής εκπαίδευσης αναπτύσσει δεξιότητες διαπραγμάτευσης και λήψης απόφασης, διεκδίκησης και ενεργητικής ακρόασης. Διευκολύνει την αναγνώριση των προσωπικών ορίων, καθώς και των πιέσεων και την υιοθέτηση τρόπων αντίστασης σε αυτές, αλλά και την προσέγγιση και την αντιμετώπιση των προκαταλήψεων. Ακόμα, βοηθά στο να μάθουν τα νεαρά άτομα να ρωτούν και να είναι σε θέση να διακρίνουν τις κατάλληλες πηγές βοήθειας και συμβουλευτικής, όπως η οικογένεια, η κοινότητα ή οι υπηρεσίες υγείας και να διαφοροποιούν τη σωστή, από τη λάθος πληροφόρηση. Επιπλέον, προάγει την κριτική σκέψη στη διαπραγμάτευση μιας σειράς ηθικών και κοινωνικών ζητημάτων. Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης και δεξιοτήτων διαπραγμάτευσης είναι πολύ σημαντική από τη στιγμή που τα παιδιά, οι έφηβοι/ες και τα νεαρά άτομα είναι εκτεθειμένα σε μία ευρεία γκάμα πεποιθήσεων και στάσεων, οι οποίες αρκετές φορές, εμφανίζονται αλληλοσυγκρουόμενες και συγκεχυμένες.
Οι πολυάριθμες σεξουαλικές επιθέσεις και τα ομοφοβικά, τρανσφοβικά, αμφιφοβικά και ιντερφοβικά περιστατικά αποτελούν τρανή απόδειξη ότι η αντίληψη περί κανονικότητας δεν επηρεάζει αρνητικά μόνο τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, αλλά κάθε κορίτσι, γυναίκα και θηλυκότητα, κάθε άτομο που δεν εγκλωβίζεται στα στερεότυπα που επιβάλλουν οι επικρατούσες “νόρμες” και κάθε μη δυαδικό πρόσωπο. Αναδεικνύει επίσης, την επείγουσα ανάγκη της Συμπεριληπτικής Ολοκληρωμένης εκπαίδευσης, προκειμένου να εκλείψουν οι συμπεριφορές και οι πεποιθήσεις που διαιωνίζουν την αντίληψη περί «προκλητικότητας του θύματος» και απόδοσης ευθυνών στα θύματα και όχι στους θύτες.
Παιδιά και νέοι άνθρωποι που ζουν σε επισφαλή, ευάλωτα οικογενειακά πλαίσια ή εκτός ασφαλούς οικογενειακού πλαισίου, όπως τα παιδιά και οι νέες/οι που ζουν σε δομές φιλοξενίας, αποτελούν ομάδες ευάλωτου πληθυσμού. Για τις ομάδες αυτές, η ενδυνάμωση γνώσεων, δεξιοτήτων και αξιών γύρω από τη σεξουαλικότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις θα τους επιτρέψει να κάνουν ασφαλείς επιλογές, όσον αφορά το σώμα τους και την αυτοδιάθεση, καθώς και θα προάγει την πρόληψη της σεξουαλικής και σωματικής κακοποίησης.
Προκειμένου αυτό να καταστεί εφικτό, χρειάζεται σοβαρή, εμπεριστατωμένη και συστηματική επιμόρφωση των φροντιστών/στριών, που στηρίζουν τις αντίστοιχες δομές, οι οποίες απευθύνονται στον συγκεκριμένο πληθυσμό.
Η παρακάτω πρόταση θεωρούμε ότι μέσα από μία ολιστική προσέγγιση, μπορεί να αποτελέσει μία ολοκληρωμένη απάντηση στην κάλυψη των παραπάνω αναγκών και να συμβάλλει στην πρόληψη επικίνδυνων συμπεριφορών και στην προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας των παιδιών και των νέων, καθώς και στην ενδυνάμωση των φροντιστών/στριών των δομών της περιφέρειας.
Επιδιωκόμενοι στόχοι:
- – Team building (δέσιμο ομάδας), με στόχο την δημιουργία ενός πεδίου «συναισθηματικής ασφάλειας» και διαλόγου για τα ζητήματα της σεξουαλικότητας, του φύλου και των στερετοτύπων και των προκαταλήψεων, σχετικά με αυτά.
- – Παροχή βασικών γνώσεων σχετικά με την Συμπεριληπτική – Ολοκληρωμένη Σεξουαλική Εκπαίδευση (ΣΟΣΕ), με στόχο την πρόληψη φαινομένων παραβίασης και καταπάτησης των ανθρώπινων σεξουαλικών και αναπαραγωγικών δικαιωμάτων, όπως επίσης και την πρόληψη των έμφυλων διακρίσεων.
- – Βασικές εισαγωγικές γνώσεις σχετικά με την Ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη των παιδιών και των νέων: Αναπτυξιακά στάδια, ανάγκες και σεξουαλικότητα – βρεφική, παιδική ηλικία, εφηβεία.
- – Ευαισθητοποίηση και ενδυνάμωση των μελών της ομάδας, ώστε να μετακινηθούν στη γλώσσα που χρησιμοποιούν, το βλέμμα και τις πρακτικές τους, σχετικά με τα άτομα που βιώνουν αποκλεισμό λόγω φύλου, ταυτότητας φύλου, χαρακτηριστικών φύλου και ερωτικού/σεξουαλικού προσανατολισμού (ΛΟΑΤΚΙ+).
- – Βασικές εισαγωγικές γνώσεις σχετικά με τα ζητήματα φύλου (Βιολογικό και κοινωνικό φύλο, τις έμφυλες ταυτότητες και την έκφραση φύλου) και τον ερωτικό/σεξουαλικό προσανατολισμό.
- – Κατανόηση και διαχείριση των καταστροφικών αποτελεσμάτων που επιφέρουν οι διακρίσεις και ο αποκλεισμός σχετικά με τα ανωτέρω, στην ψυχική και συναισθηματική
[1] in the frame of women’s health (2020/2215(INI)) Committee on Women’s Rights and Gender Equality, Rapporteur: Predrag Fred Matić
[2] δηλαδή προγράμματα που εντάσσουν και ανταποκρίνονται στην εμπειρία των ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+.
Το εκπαιδευτικό αφορά 4 τομείς:
- Συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εργαζομένων στις δομές με εμβάθυνση στα θεματικά πεδία που αφορούν την σεξουαλικότητα και τη συμπερίληψη σε συνδυασμό με τις ανάγκες των παιδιών όπως προκύπτουν στα συγκεκριμένα πλαίσια. Επίσης, θα γίνεται ενημέρωση που θα αφορά την παράλληλη σεξουαλική εκπαίδευση στις ομάδες εφήβων/προεφήβων (βλ. 3) και σύντομη εποπτεία των εκπαιδευτικών παρεμβάσεων που προτείνονται παρακάτω (βλ. 2). (Στην πρότασή μας προτείνουμε να συμμετέχουν στην εκπαίδευση εργαζόμενα άτομα με μόνιμη ή μακροχρόνια σχέση εργασίας, προκειμένου να έχουμε τη δυνατότητα να εργαστούμε σε βάθος χρόνου με την ομάδα).
Συνολικά 18 τρίωρες συναντήσεις- κατά προσέγγιση, 2 συναντήσεις κάθε μήνα
- Σεξουαλική Εκπαίδευση σε 2 ομάδες προεφήβων/εφήβων από μία δομή. Συνολικά 10 εκπαιδεύσεις διάρκειας 2 ωρών σε κάθε ομάδα (20+20=40 ώρες).
Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο θα αξιοποιείται από τα μέλη της ομάδας των εργαζομένων στα παιδιά και τους/τις προεφήβους/εφήβους/-ες. Κάθε Ενότητα θα συνδέεται με καλές πρακτικές και προτάσεις ώστε τα επιμορφούμενα, εργαζόμενα άτομα να δοκιμάζουν στην πράξη τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απέκτησαν. Για το σκοπό αυτό, στο τέλος κάθε επιμόρφωσης θα τους δίνεται υλικό με τη μορφή προτάσεων για εκπαιδευτικές παρεμβάσεις (π.χ. docs/ταινίες με εστιασμένες ερωτήσεις για συζήτηση, tips για τις πιθανές δυσκολίες, FAQ, παιχνίδια και άλλες καλές πρακτικές).
- Δημιουργία οδηγού καλών πρακτικών σε σχέση με την σεξουαλικότητα και θέματα συμπερίληψης. Όσον αφορά στη δημιουργία οδηγού καλών πρακτικών προτείνουμε να διαμορφωθεί συνεργασία με εργαζόμενα άτομα που θα προτείνετε ώστε το υλικό που θα προκύψει να ανταποκρίνεται με ρεαλιστικό τρόπο στα χαρακτηριστικά των πλαισίων και των ανθρώπων που φροντίζονται.
Α. Προτεινόμενες Ενότητες επιμόρφωσης ομάδας εργαζομένων:
Εισαγωγικό μέρος με τις παρακάτω θεματικές (3 τρίωρες συναντήσεις):
- Ημερολόγιο (πώς κρατάμε ημερολόγιο επαγγελματικής εξέλιξης)
- Εισαγωγή σε βασικά ζητήματα που σχετίζονται με το σώμα και τη σεξουαλικότητα (γυμνότητα, αλλαγές κατά την προεφηβεία/εφηβεία, όρια προσωπικού χώρου,κανόνες υγιεινής, αυνανισμός κ.α.)
- Πτυχές της Σεξουαλικότητας (επιθυμία, φαντασιώσεις, σεξ, απόλαυση, οικειότητα, σχέσεις, συμπεριφορές, παραφιλίες κ.α.)
- Σεξουαλική υγεία (τι σημαίνει σεξουαλικά υγιές άτομο)
- Μέθοδοι και στρατηγικές
Στις 3 Εισαγωγικές συναντήσεις θα δοθεί η ευκαιρία στα άτομα που θα συμμετέχουν να συγκεκριμενοποιήσουν τις ανάγκες τους, να γίνει αξιολόγηση μεθόδων και τεχνικών που έχουν χρησιμοποιηθεί από τα ίδια τα άτομα ή από εκπαιδεύσεις άλλων οργανισμών στο παρελθόν και να οριστούν τα ζητήματα που θα καταγραφούν στους οδηγούς καλών πρακτικών.
- Ψυχοσεξουαλικότητα/στάδια – Θέματα κατάλληλα για κάθε ηλικία (σύμφωνα με τον Οδηγό της Unesco) – Σημασία της συμπεριληπτικής γλώσσας
- Αναπηρία και σεξουαλικότητα
- Αναπηρία και ιδρυματοποίηση
- Παιδική σεξουαλική κακοποίηση
- Η φροντίδα της ευαλωτότητας
- Αλλαγές στην εφηβεία (σωματικές, ψυχικές) – Κοινωνική συμπεριφορά
- Έμφυλες νόρμες – Ετεροκανονικότητα
- Σεξουαλικότητα – Μυστικά και ψέματα, Μύθοι και πραγματικότητα, taboo
- Εικόνα σώματος – Σεξουαλικοποίηση
- Συναισθηματικές δεξιότητες και σεξουαλικότητα (ντροπή/ενοχή, συναίνεση, όρια, πώς διαπραγματεύομαι κλπ) – Αυτοπροστασία (πότε κάνω σεξ για πρώτη φορά, ΣΜΛ, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, πορνογραφία, grooming, risky sex, sexting, revenge porn, chemsex κ.α.)
- Εμβάθυνση στα παρακάτω πεδία: Βιολογικό φύλο/Φύλο που αποδόθηκε κατά τη γέννηση – Ταυτότητα φύλου – Ερωτικός/σεξουαλικός προσανατολισμός – Έκφραση φύλου
- Θέματα αναδοχής/τεκνοθεσίας – Ομογονεϊκότητα
- Ομο/τρανς/αμφι/ιντερφοβία – Πώς διαχειριζόμαστε τα coming out, outing, εκφοβισμό (και διαδικτυακό), διακρίσεις, αποκλεισμούς κ.α.
- Συντονισμός ομάδων σε συνδυασμό με τα αναπτυξιακά στάδια (Συνηθισμένες δυσκολίες και πώς τις αντιμετωπίζουμε, συνηθισμένες ερωτήσεις και πώς απαντάμε κ.α.)
- Αναστοχασμός (πώς λειτούργησε το ημερολόγιο/τι δοκίμασαν κλπ) – Κλείσιμο
Β. Προτεινόμενες Θεματικές επιμόρφωσης ομάδων προεφήβων/εφήβων (οι παρακάτω θεματικέςθα κατανεμηθούν στις 10 δίωρες συναντήσεις αφού ληφθούν υπόψη οι ανάγκες των συγκεκριμένων ομάδων)
- 1. Γυμνότητα και ιδιωτικά μέρη του σώματος (ορθή ονομασία και σωματογνωσία)
- 2. Αποδεκτά και μη αποδεκτά αγγίγματα
- 3. Εισαγωγή και αλλαγές στην εφηβεία.
- 4. Προσωπικός χώρος.
- 5. Αυνανισμός
- 6. Προσωπική υγιεινή
- 7. Αγόρια κορίτσια ομοιότητες και διαφορές-έμφυλα στερεότυπα
- 8. ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες
- 8. Πορνογραφία
- 9. Αγκαλιές και φιλιά – Συναίνεση
- 10. Είδη οικογενειών (συμπεριλαμβάνονται και οι οικογένειες με ομόφυλους γονείς)
- 11. Σεξ και απόλαυση
- 12. Σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ), ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη και προφυλάξεις.
Διάρκεια: έναρξη Ιανουάριος 2023 και λήξη τέλος Δεκεμβρίου 2023
Την επιστημονική ευθύνη για την εκπαίδευση, την εποπτεία και την παραγωγή οδηγού καλών πρακτικών την έχει το ΠΟΛΥΧΡΩΜΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, σε συνεργασία με τις ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ
Σύνταξη της πρότασης: Έλενα Σκαρπίδου – Γκότσης Ηλίας
Βασικές/οι εκπαιδεύτριες/ες :
Εκπαιδευτική ομάδα:
Έλενα Σκαρπίδου, εκπαιδευτικός, εκπαιδεύτρια ΣΟΣΑ, υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης Πολύχρωμου Σχολείου, μέλος της Intersex Greece
Γιώργος Κωνσταντινίδης , ψυχολόγος MSc in the psychology of child development, μέλος του Πολύχρωμου σχολείου
Εύα Φιλανθρωποπούλου, σχολική ψυχολόγος-αφηγηματική ψυχοθεραπεύτρια-πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων-μέλος του Πολύχρωμου Σχολείου- συνεργάτιδα της ομάδας Συνηχήσεις
Ηλίας Γκότσης, Κοινωνιολόγος – Ψυχοθεραπευτής – Συγγραφέας. Πρώην Επιστημονικά Υπεύθυνος στην Μονάδα απεξάρτησης έφηβων και ανήλικων χρηστών ΑΤΡΑΠΟΣ ΟΚΑΝΑ , πρώην επιστημονικά υπεύθυνος στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού ΟΚΑΝΑ. Επιστημονικός συνεργάτης του Πολύχρωμου Σχολείου. Μέλος της επιστημονικής ομάδας ΣΥΝΗΧΗΣΕΙΣ (https://synixiseis.gr/)