Από μικρό παιδί θυμάμαι να ζω ανάμεσα στο καθημερινό και το φανταστικό, το ορατό και το αόρατο, τις ανείπωτες «γεννήσεις» και «θανάτους» μέσα από την δημιουργική πράξη. Ονειροπολώντας γνώριζα μια ύπαρξη δίχως όρια.
Είχα την ευλογία, να βιώσω την ευεργετική δύναμη της Τέχνης στην πόλη των Μεδίκων, Φλωρεντία στην Τοσκάνη, γενέθλιο τόπο του Leonardo da Vinci, του πρώτου Αναγεννησιακού επιστήμονα καλλιτέχνη «στον οποίο βλέπουμε να συνταιριάζονται αυτά που πολλοί θεωρούν ως τα δύο άκρα της ανθρώπινης διάνοιας… τέχνη και επιστήμη αποτελούν ένα Gestalt, διότι μας δίνει τόσο την αληθινή τέχνη όσο και την αληθινή επιστήμη και η κάθε μία ενεργοποιείται για να γίνει καλύτερη από την άλλη…»
Την μοναδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης γνώρισα κάτω από το αυστηρό βλέμμα του Φλωρεντινού ποιητή Δάντη, στις φυλακές Ανηλίκων όταν εθελοντικά συμμετείχα σε ομάδες εικαστικής έκφρασης ως ζωγράφος, το πρώτο σκίρτημα για ν’ ακολουθήσω το μονοπάτι της Art Therapy. Η ανάγκη για απόδραση δίνει στα χέρια χιλιάδων φυλακισμένων σύμβολα αλλόκοτα και γραμμές δυναμικές που γίνονται πουλιά και βουνοκορφές στον βωμό της ελευθερίας. Στην τέχνη όλα είναι δυνατά. Να σκοτωθεί συμβολικά το «τέρας» και ο «δαίμονας», να εξυψωθεί ο ήρωας των ονείρων, να εκφρασθεί το ανείπωτο, το παράδοξο, το απειλητικό.
Με την ενθάρρυνση και την καθοδήγηση του θεραπευτή μέσω των εικαστικών, το παιδί, ο έφηβος, ο ενήλικας σε έναν χώρο αποδοχής, σεβασμού και γνώσης στα πλαίσια της δημιουργικής διαδικασίας βιώνουν ένα καινούργιο πεδίο ύπαρξης πέρα από το σύνορο της αναπηρίας και της διάγνωσης.
Η ιστορία της Art Therapy χάνεται στα βάθη των απροσπέλαστων σπηλαιογραφιών των Μαγδαληναίων κυνηγοσυλλεκτών, στις αγκαλιές των ειδωλίων της γονιμότητας, στα ασκληπιεία δωμάτια του ονείρου και της κάθαρσης, στην ανακάλυψη του «Ασυνείδητου», διακόσια περίπου χρόνια πριν την επίσημη εμφάνισή του, στο χώρο της ψυχανάλυσης. Το 1914, η αμερικανίδα ψυχαναλύτρια M. Naumburg είναι η πρώτη η οποία αξιοποιεί τη φράση του S. Freud «τα όνειρα εκφράζονται καλύτερα με εικόνες», ενθαρρύνοντας τους ασθενείς της να ζωγραφίσουν. Αργότερα, λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Μ. Βρετανία, είναι o ζωγράφος Adrian Hill, ο πρώτος ο οποίος επινοεί τον όρο “Art Therapy” για καλλιτεχνικές δραστηριότητες στα πλαίσια νοσηλείας του.
Καθοριστικό ρόλο για την ανάδειξη της Art Therapy, ως μορφής ψυχοθεραπείας στην Ευρώπη έπαιξε η μεγάλη δημοσιότητα της συλλογής “Art Brut” του γάλλου ζωγράφου J. Dubuffet με έργα ψυχασθενών αρχικά και το γενικότερο ενδιαφέρον καλλιτεχνών και ψυχιάτρων να προσεγγίσουν τα έργα δημιουργών περιθωριοποιημένων των οποίων τα «εικαστικά ημερολόγια» προκαλούσαν σοκ και δέος. Σημαντικές ήταν οι πολύτιμες πνευματικές και εικαστικές αναζητήσεις του ψυχαναλυτή C. G. Jung και η αναγνώριση της τέχνης των παιδιών, αδικημένη πριν τη δεκαετία του ’20, όταν τη θεωρούσαν «αδέξια και ανώριμη εκδοχή της τέχνης των ενηλίκων».
Ο J. Lehrer στο πρόσφατα δημοσιευμένο «Ο Προυστ ήταν νευροεπιστήμονας» αναφέρει πως «επιστήμονες και καλλιτέχνες συνεχίζουν να περιγράφουν τον κόσμο με γλώσσες που είναι ασύμβατες μεταξύ τους» (σελ. 269). Το ταξίδι της αναγνώρισης της Art Therapy μοιάζει μια Οδύσσεια σ’ ένα ποτάμι με δύο όχθες: τους καλλιτέχνες απ’ τη μια, οι οποίοι έχουν βιώσει την θεραπευτική δύναμη της δημιουργικής πράξης και αρνούνται να αναλύσουν και να αναλυθούν και απ’ την άλλη οι επαγγελματίες στους χώρους της ψυχικής υγείας, λαχταρούν να ερμηνεύσουν το μυστήριο της γέννας του δημιουργήματος και έτσι να το ξεγυμνώσουν με λάθος λεκτικά εργαλεία. Το δημιούργημα είναι «παιδί φωτός» λυτρωμένο από τα σπλάχνα του άγνωστου, του απειλητικού, του ανεξήγητου.
Το να αποκτήσουμε συνείδηση σημαίνει να πάρουμε μια μορφή. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος καλλιτέχνης για να δώσει μορφή στο χάος του, να περάσει από την αδράνεια στην κίνηση, από τη σύγχυση στην τάξη. Στα πλαίσια της θεραπευτικής διαδικασίας εκφράζοντας αρνητικά συναισθήματα, τίτλοι εικόνων όπως «μαύρη τρύπα», «δύνη», «χάος», «μετέωρο», «κενό», κλπ., υπενθυμίζουν την υπαρκτή γέφυρα ανάμεσα στο μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο, το μέσα και το έξω, το ορατό και το αόρατο.
Στο κατώφλι του 21ου αιώνα οι εξελίξεις στον χώρο των Νευροεπιστημών, της Τεχνολογίας, της βαθύτερης γνωριμίας της σοφίας της Ανατολής, αλλά και της έκφρασης των σύγχρονων καλλιτεχνών, εμπλούτισε το χώρο των θεραπειών μέσα από την Τέχνη επιτρέποντας την εξάπλωσή τους. Στη χώρα μας, η Art Therapy μετά από 25 περίπου χρόνια παρουσίας ακόμη ακροβατεί ανάμεσα στον ενθουσιασμό και την άγνοια, την αποδοχή και την αυθαιρεσία, το δέος και την αμφιβολία.
Η θεραπευτική δύναμη της Τέχνης μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές εφαρμογής. Η επαφή με τον δημιουργικό μας εαυτό, σε μια καθημερινότητα η οποία εξορίζει τη φαντασία, την έμπνευση και τη δημιουργικότητα, επιβάλλεται ως πράξη αγάπης γιατί όπως γράφει ο αγαπημένος μου ποιητής R. M. Rilke, «καθώς η δημιουργίες της Τέχνης, αναδυόμενες ορμητικά μέσα από μια ανεξάντλητη πηγή, στέκουν παράξενα σιωπηλές και ανυπέρβλητες ανάμεσα στα υπόλοιπα πράγματα, θα μπορούσαν άθελά τους χάρη στην ανιδιοτέλεια, στην ελευθερία και στην έντασή τους, να γίνουν κάποιου είδους πρότυπο για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα» (σελ. 310).
Info: Η Γιάννα Κιλίμη γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε ζωγραφική στην Α.Σ.Κ.Τ. της Φλωρεντίας. Το 1994 ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στην ειδικότητα της θεραπείας μέσω των εικαστικών (Art Therapy) με υποτροφία και τιμητική διάκριση, παρουσιάζοντας έργα της στο Ελληνικό Μουσείο του Σικάγου. Από το 1995, παράλληλα με τη ζωγραφική, μέσα από Συνέδρια, σεμινάρια και δημοσιεύσεις κάνει γνωστή την Art Therapy στην Ελλάδα.