Η σχέση της αυτοπεποίθησης με την αφήγηση των προσωπικών μας ιστοριών
Εισαγωγή
Η συμβολή του κοινωνικού κονστρουξιονισμού στον χώρο της Ψυχοθεραπείας ανοίγει νέους ορίζοντες στη σκέψη μας, βάζοντας μας να δούμε τις εμπειρίες και τα βιώματά μας μέσα από ένα πρίσμα, όπου η πραγματικότητα κατασκευάζεται, συν-κατασκευάζεται και μετασχηματίζεται. Βασικό εργαλείο γι’ αυτό αποτελεί η γλώσσα, καθώς μέσα από αυτήν κατασκευάζουμε πραγματικότητες. Όπως έχει αναφέρει ο Βιτγκενσταιν από τον χώρο της φιλοσοφίας και η Σχολή του Μιλάνου από τον χώρο της Οικογενειακής θεραπείας, η ομιλία δεν αποτελεί αντανάκλαση αυτού που υπάρχει στο μυαλό ενός ατόμου. Αντίθετα, η ομιλία και η δράση είναι μια ενσώματη δραστηριότητα. Είναι μια παράσταση και σε αυτή την παράσταση φτιάχνουμε τους κόσμους μας, δηλαδή δημιουργούμε τις πραγματικότητές μας. Ταυτόχρονα η αφηγηματική θεραπεία βασίζεται στο πώς οι άνθρωποι αφηγούνται τις ιστορίες τους και πώς μέσα από την αλλαγή της αφήγησης μπορεί να επέλθει και η ψυχική αλλαγή. Στην ίδια γραμμή κινείται και η Συστημική Ψυχοθεραπεία, αξιοποιώντας τις αφηγήσεις των ανθρώπων για να συν-κατασκευάσουν θεραπευτής/τρια και θεραπευόμενος/η/ο μια καινούρια πραγματικότητα μέσα στην οποία αναδύονται και φωνές αξίας, αυτοπεποίθησης, δύναμης κλπ. Έτσι, όπως περιγράφεται και στο παρακάτω άρθρο, όταν οι άνθρωποι αφηγούνται τις ιστορίες τους, αποκτούν επίγνωση αυτού που συμβαίνει αλλά και αυτού που μπορούν να κατασκευάσουν ως νέο βίωμα και δίνουν χώρο σε αυτό που ονομάζουμε πολυφωνικό εαυτό, αναγνωρίζοντας όλες τις πιθανές εκδοχές/φωνές μιας αφήγησης. Κάτι που όπως φαίνεται ενισχύει την αυτοεκτίμηση των ανθρώπων.
Βασιλική Ζουριδάκη, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Ο Christian Jarrett γράφει,
Στην πραγματικότητα πολλά από αυτά που συμβαίνουν στη ζωή μας είναι τυχαία γεγονότα. Eίμαστε πιόνια στο έλεος της Λαίδης Τύχης. Για να οικειοποιηθούμε τις εμπειρίες μας και να αποκτήσουμε την αίσθηση του ελέγχου στο μέλλον μας, λέμε ιστορίες για τον εαυτό μας που υφαίνουν νόημα και συνέχεια στην προσωπική μας ταυτότητα. Γράφοντας στη δεκαετία του 1950, ο ψυχολόγος Erik Erikson το έθεσε ως εξής:
Το να είσαι ενήλικος σημαίνει, μεταξύ άλλων, να βλέπεις τη ζωή σου σε συνεχή προοπτική, τόσο εκ των υστέρων όσο και εν τω γίγνεσθαι… να ανακατασκευάζεις επιλεκτικά το παρελθόν σου με τέτοιο τρόπο ώστε, βήμα προς βήμα, να φαίνεται ότι το έχεις σχεδιάσει, ή καλύτερα, ότι το έχεις προγραμματίσει.
Μαζί με τις αξίες και τους στόχους που έχετε επιλέξει στη ζωή σας και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς σας – πόσο κοινωνικοί είστε, πόσο ανησυχείτε και ούτω καθεξής – η ιστορία της ζωής σας καθώς την αφηγείστε αποτελεί το τελευταίο μέρος αυτού που το 2015 ο ψυχολόγος Dan P McAdams στο Πανεπιστήμιο Northwestern στο Ιλινόις αποκαλεί «προσωπολογική τριάδα».
Φυσικά, μερικοί από εμάς λένε αυτές τις ιστορίες πιο ξεκάθαρα από άλλους – η αφηγηματική ταυτότητα ενός ατόμου μπορεί να είναι μια μόλις διαμορφωμένη ιστορία στην άκρη της συνείδησής του, ενώ ένα άλλο άτομο μπορεί κυριολεκτικά να γράψει για το παρελθόν και το μέλλον του σε ένα ημερολόγιο.
Περιέργως, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι το να παρακινήσετε τους ανθρώπους να αναλογιστούν και να πουν τις ιστορίες της ζωής τους – μια διαδικασία που ονομάζεται «θεραπεία ανασκόπησης ζωής» – θα μπορούσε να είναι ψυχολογικά ωφέλιμη. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος αυτής της εργασίας, όταν δοκιμάστηκε αφορούσε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας και άτομα με προϋπάρχοντα προβλήματα, όπως κατάθλιψη ή χρόνιες σωματικές ασθένειες. Μένει να εξακριβωθεί μέσω προσεκτικού πειραματισμού εάν η ώθηση των κατά τα άλλα υγιών ανθρώπων να προβληματιστούν για τη ζωή τους θα έχει άμεσα οφέλη.
Ένας σημαντικός παράγοντας από αυτή την άποψη είναι ο τόνος, η πολυπλοκότητα και η διάθεση των ιστοριών που λένε οι ίδιοι οι άνθρωποι. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι που λένε πιο θετικές ιστορίες, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς σε περισσότερες περιπτώσεις προσωπικής λύτρωσης, τείνουν να έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση και μεγαλύτερη «διαύγεια αυτο-αντίληψης» (το πώς βλέπει κανείς τον εαυτό του). Ίσως η ενασχόληση με το γράψιμο ή τη συζήτηση για το παρελθόν να έχει άμεσα οφέλη μόνο για άτομα των οποίων οι ιστορίες είναι πιο θετικές.
Σε μια πρόσφατη δημοσίευση στο Journal of Personality, η Kristina L Steiner στο Πανεπιστήμιο Denison στο Οχάιο και οι συνάδελφοί της εξέτασαν αυτές τις ερωτήσεις και ανέφεραν ότι το να γράφεις για κεφάλαια της ζωή σου οδηγεί πράγματι σε μια μέτρια, προσωρινή τόνωση της αυτοεκτίμησης. Στην πραγματικότητα, αυτό το όφελος προκύπτει ανεξάρτητα από το πόσο θετικές είναι οι ιστορίες των ανθρώπων. Ωστόσο, δεν υπήρχαν επιπτώσεις στο κομμάτι της αυτο-αντίληψης και πολλά ερωτήματα σχετικά με αυτό το θέμα παραμένουν ανοιχτά για μελλοντική μελέτη.
Η ομάδα του Steiner εξέτασε τρεις ομάδες υγιών Αμερικανών συμμετεχόντων σε τρεις μελέτες. Οι δύο πρώτες ομάδες – στις οποίες συμμετείχαν περισσότερα από 300 άτομα – ήταν νέοι προπτυχιακοί φοιτητές, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν γυναίκες. Η τελευταία ομάδα, ένας ισορροπημένος συνδυασμός 101 ανδρών και γυναικών, επιλέχθηκε από την κοινότητα και ήταν μεγαλύτεροι, με μέση ηλικία τα 62.
Η μορφή ήταν ουσιαστικά η ίδια για κάθε μελέτη. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να συμπληρώσουν διάφορα ερωτηματολόγια που μετρούσαν τη διάθεσή τους, την αυτοεκτίμηση και τη σαφήνεια της αυτοαντίληψης, μεταξύ άλλων. Στη συνέχεια, οι μισοί από αυτούς ανατέθηκαν να γράψουν περίπου τέσσερα κεφάλαια στη ζωή τους, αφιερώνοντας 10 λεπτά για το καθένα. Έλαβαν οδηγίες να είναι όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένοι και λεπτομερείς και να αναλογιστούν τα κύρια θέματα, πώς κάθε κεφάλαιο σχετίζεται με τη ζωή τους στο σύνολό τους και να σκεφτούν τυχόν αιτίες και επιπτώσεις του κεφαλαίου σε αυτούς και τις ζωές τους. Το άλλο μισό των συμμετεχόντων, που ενεργούσαν ως ομάδα ελέγχου, πέρασαν τον ίδιο χρόνο γράφοντας για τέσσερις διάσημους Αμερικανούς της επιλογής τους (για να γίνει αυτό το έργο πιο συγκρίσιμο πνευματικά, τους δόθηκε επίσης η οδηγία να αναλογιστούν τους δεσμούς μεταξύ των ατόμων που επέλεξαν, πώς έγιναν διάσημοι, και άλλες παρόμοιες ερωτήσεις). Μετά τις εργασίες γραφής, όλοι οι συμμετέχοντες ξαναπήραν τα ίδια ψυχολογικά μέτρα που είχαν ολοκληρώσει στην αρχή.
Οι συμμετέχοντες που έγραψαν για κεφάλαια στη ζωή τους εμφάνισαν μικρές, αλλά στατιστικά σημαντικές, αυξήσεις στην αυτοεκτίμησή τους, ενώ οι συμμετέχοντες της ομάδας ελέγχου όχι. Αυτή η τόνωση της αυτοεκτίμησης δεν εξηγήθηκε από καμία αλλαγή στη διάθεσή τους και –προς έκπληξη των ερευνητών– δεν είχε σημασία αν οι συμμετέχοντες βαθμολόγησαν τα κεφάλαιά τους ως κυρίως θετικά ή αρνητικά, ούτε εξαρτιόταν από το αν είχαν θέματα του πρακτορείου (δηλαδή του ελέγχου) και της κοινωνίας (που αφορά σε ουσιαστικές σχέσεις). Απογοητευτικά, δεν υπήρξε καμία επίδραση της εργασίας του κεφαλαίου της ζωής στη σαφήνεια της έννοιας του εαυτού, ούτε στο νόημα και την ταυτότητα.
Πόσο διαρκούν τα οφέλη αυτοεκτίμησης, όταν κανείς γράφει για κεφάλαια της ζωής του και κατά πόσο μπορούν αυτά τα οφέλη να διατηρηθούν, όταν αυτό γίνεται επανειλημμένα; Οι ενδείξεις προέρχονται από τη δεύτερη από τις μελέτες, η οποία περιελάμβανε δύο εργασίες συγγραφής κεφαλαίων ζωής (και δύο εργασίες για διάσημους Αμερικανούς για την ομάδα ελέγχου), με τη δεύτερη εργασία να έρχεται 48 ώρες μετά την πρώτη. Οι ερευνητές ήθελαν να δουν εάν η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης που προέκυψε από την πρώτη εργασία του κεφαλαίου της ζωής θα εξακολουθούσε να είναι εμφανής στην αρχή της δεύτερης εργασίας δύο ημέρες αργότερα – αλλά δεν ήταν. Ήθελαν επίσης να δουν αν τα οφέλη αυτοεκτίμησης θα μπορούσαν να συσσωρευτούν στις δύο εργασίες – δεν συνέβη (η δεύτερη εργασία του κεφαλαίου ζωής είχε το δικό της όφελος αυτοεκτίμησης, αλλά δεν ήταν σωρευτικά με τα οφέλη της πρώτης) .
Παραμένει ασαφές γιατί η εργασία του κεφαλαίου ζωής είχε τα οφέλη αυτοεκτίμησης που είχε. Είναι πιθανό η εργασία να οδήγησε τους συμμετέχοντες να σκεφτούν πώς είχαν αλλάξει με θετικούς τρόπους. Μπορεί επίσης να έχουν ωφεληθεί από την έκφραση και την αντιμετώπιση των συναισθηματικών τους αντιδράσεων σε αυτές τις περιόδους της ζωής τους – αυτό σίγουρα θα συνάδει με τα καλά τεκμηριωμένα οφέλη της εκφραστικής γραφής και της «ετικέτας επηρεασμού» (το κατευναστικό αποτέλεσμα της έκφρασης των συναισθημάτων μας με λέξεις). Η μελλοντική έρευνα θα χρειαστεί να συγκρίνει διαφορετικές οδηγίες συγγραφής κεφαλαίων ζωής για να ξεχωρίσει αυτούς τους διαφορετικούς πιθανούς ωφέλιμους μηχανισμούς. Θα ήταν επίσης χρήσιμο να δοκιμάσετε πιο διαφορετικές ομάδες συμμετεχόντων και διαφορετικές «δοσολογίες» της γραπτής εργασίας για να δείτε εάν είναι δυνατό τα οφέλη να προκύψουν με την πάροδο του χρόνου.
Οι ερευνητές είπαν: «Τα ευρήματά μας υποδεικνύουν ότι η εμπειρία της συστηματικής αναθεώρησης της ζωής κάποιου και του εντοπισμού, της περιγραφής και της εννοιολογικής σύνδεσης των κεφαλαίων της ζωής μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της εικόνας του εαυτού, ακόμη και αν δεν υπάρχει αυξημένη σαφήνεια και νόημα για τον εαυτό σου». Αν δεν έχετε πολλή αυτοπεποίθηση και νιώθετε ότι θα μπορούσατε να επωφεληθείτε από μια ώθηση του ‘’εγώ’’, θα άξιζε να δώσετε μια ευκαιρία στην εργασία του κεφαλαίου της ζωής. Είναι αλήθεια ότι τα οφέλη αυτοεκτίμησης από την άσκηση ήταν μικρά, αλλά όπως σημείωσε η ομάδα του Steiner, «το κόστος είναι επίσης χαμηλό».
Πηγή: AEON
Μετάφραση και επιμέλεια: Βασιλική Ζουριδάκη, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια