Η σημαντική σύνδεση ανάμεσα στις διατροφικές διαταραχές και το τραύμα
της Giulia Suro
Εισαγωγή
Ίσως μια από τις πιο αγωνιώδεις σχέσεις που συνάπτουμε στη ζωή μας είναι αυτή με το φαγητό. Οι διατροφικές διαταραχές μπορούν να εμφανιστούν σε κάθε σώμα και η σκιά τους μπορεί να γίνει ανυπόφορη για το άτομο. Πολλές φορές αποτελεί ένα μεγάλο μυστικό που εκτυλίσσεται κεκλεισμένων των θυρών οδηγώντας σε μια εμπειρία αρκετά μοναχική που αλλάζει μορφή και μεγαλώνει μαζί του . Είναι όμως μια διαταραχή που συντάσσεται με την κοινή πεποίθηση πως αιτία εμφάνισης της είναι κυρίως τα τοξικά πρότυπα ομορφιάς και ο ανταγωνισμός των σωμάτων μας στον 21ο αιώνα; Το παρακάτω άρθρο δίνει μια επιπλέον διάσταση αιτιότητας . Το τραύμα, και τα συναισθήματα που συνοδεύουν το σώμα ως αποτέλεσμα αυτού, φαίνεται να σχετίζεται με την εκδήλωση κάποιας διατροφικής διαταραχής.
Ειρήνη Λαζάρου, Κοινωνική Λειτουργός – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Για κάποια/ον που έχει υπομείνει κάποιο τραύμα, μια διατροφική διαταραχή ίσως είναι ένα από τα επακόλουθα. Αυτό θα πρέπει να ενημερώσει την αποκατάστασή της/του.
“Πριν ξεκινήσω να θεραπεύω άτομα με διατροφικές διαταραχές, έτρεφα πολλές παρανοήσεις σχετικά με αυτές τις εξουθενωτικές ασθένειες. Τασσόμουν με την κοινή πεποίθηση ότι οι διατροφικές διαταραχές προέρχονται από μια επιθυμία απώλειας βάρους- ως επίπτωση μιας δίαιτας που ξέφυγε από το όριο. Ακόμη, υπέθετα πως οι περισσότεροι άνθρωποι με διατροφικές διαταραχές ασχολούνται κυρίως με τον περιορισμό στο φαγητό, καθοδηγούμενοι από την ευχή για ένα πιο αδύνατο σώμα. Αυτό ίσχυε μέχρι που ξεκίνησα να δουλεύω με άτομα ως κλινική ιατρός όπου κλήθηκα να εκτιμήσω πόσο σύνθετες είναι πράγματι οι διαταραχές.
Τι είναι οι Διατροφικές Διαταραχές;
Οι διατροφικές διαταραχές είναι ομάδα ασθενειών του εγκεφάλου που φέρνουν σε σύγκρουση την σχέση ενός ατόμου με το φαγητό και το σώμα του. Μαζί, επηρεάζουν πάνω από έναν στους 10 ανθρώπους σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Τα συμπτώματα μιας διατροφικής διαταραχής μπορούν να περιλαμβάνουν μια ποικιλία συμπεριφορών: θερμιδικό περιορισμό, κάθαρση, υπερφαγία, χρήση καθαρτικών, τελετουργίες φαγητού, καταναγκαστική άσκηση και πολλά άλλα. Και μια διατροφική διαταραχή σπάνια στέκεται από μόνη της, συχνά συμπίπτει με άγχος, κατάθλιψη, διαταραχή χρήσης ουσιών ή άλλη πάθηση.
Ο ρόλος του τραύματος
Ένα ιστορικό έκθεσης στο τραύμα έχει αναδειχθεί ως ένας άλλος κοινός παρονομαστής για πολλά άτομα με διατροφικές διαταραχές. Η έκθεση στο τραύμα αναφέρεται εδώ σε μια εμπειρία που χαρακτηρίζεται από έντονη αίσθηση τρόμου ή ανικανότητας. Μπορεί να αφορά μεμονωμένο γεγονός, όπως μια σεξουαλική κακοποίηση ή αυτοκινητιστικό ατύχημα, μια επεισοδιακή εμπειρία όπως μια φυσική καταστροφή ή περισσότερο μακροχρόνιες συνθήκες όπως παιδική παραμέληση. Η Μετα-τραυματική Διαταραχή (PTSD) είναι μια συγκεκριμένη διάγνωση που αναφέρεται σε μια ομάδα συμπτωμάτων που μπορεί να ακολουθήσουν το τραύμα, όπως μια έντονη αίσθηση επαγρύπνησης ή αίσθημα στενοχώριας από υπενθυμίσεις της τραυματικής εμπειρίας.
Διαβάστε επίσης, Πως να αντιμετωπίσουμε τα τραυματικά συμβάντα;
Πως συνδέονται οι Διατροφικές Διαταραχές με το Τραύμα;
Έρευνα των τελευταίων είκοσι ετών έχει υποδείξει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ του τραύματος και των διατροφικών διαταραχών. Συγκεκριμένα, ευρήματα αποδεικνύουν πως, ανάμεσα σε εκείνες/ους που τα συμπτώματα των διατροφικών διαταραχών είναι πιο έντονα, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα ιστορικού τραύματος και ταυτόχρονης διάγνωσης PTSD. Σεξουαλική κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία, η περίπτωση τραύματος με τις περισσότερες έρευνες σε ανθρώπους με διατροφικές διαταραχές, έχει αναγνωριστεί ως ένας παράγοντας σημαντικού κινδύνου για επακόλουθη σοβαρότητα συμπτωμάτων. Σε μια έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2020, οι συνάδελφοι μου και εγώ ανακαλύψαμε πως, σε περισσότερους από 600 ενήλικες σε κατ’οίκον θεραπεία για κάποια διατροφική διαταραχή, κοντά στο 50 τοις εκατό πληρούσε τα κριτήρια για PTSD. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με ένα ποσοστό επιπολασμού κατά τη διάρκεια της ζωής του 6,8 τοις εκατό για το PTSD στο γενικό πληθυσμό.
Πολλοί κλινικοί ιατροί στον τομέα των διατροφικών διαταραχών θα μπορούσαν να έχουν μια ανεπίσημη εικόνα ότι τα θεραπευόμενά τους έχουν συχνά ιστορικό τραύματος, αλλά να μην γνωρίζουν την έρευνα που αναδεικνύει αυτή τη συσχέτιση. Υπάρχει έλλειψη τεκμηριωμένων θεραπειών που επικεντρώνονται σε αυτή τη συγκεκριμένη τομή των δύο.
Η συσχέτιση δεν είναι ίδια με την αιτιότητα και δε μπορούμε ακόμη να βγάλουμε σαφή συμπεράσματα σχετικά με το αν, ή σε ποιο βαθμό, το τραύμα απευθείας αυξάνει το ρίσκο για διατροφική διαταραχή. Τόσο βιολογικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες, συμβάλλουν στην αιτιότητα των διατροφικών διαταραχών και η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των δυνάμεων είναι περίπλοκη. Είναι επίσης σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι πολλοί άνθρωποι με διατροφικές διαταραχές δεν έχουν βιώσει τραύμα. Ωστόσο, τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν ότι, για πολλά άτομα το τραύμα μπορεί να επισπεύσει και να επιδεινώσει τα συμπτώματα της διατροφικής διαταραχής- και υπάρχουν πολλοί τρόποι που θα μπορούσαν να συνδεθούν αυτά τα δύο.
Οι θεατές σε μια διατροφική διαταραχή, όπως οι γονείς ενός ατόμου, φίλοι ή σύντροφος, συχνά νιώθουν αβοήθητοι και μπερδεμένοι. Σε πολλές περιπτώσεις, η πλαισίωση των συμπεριφορών στις συνθήκες μιας απόκρισης τραύματος θα μπορούσε να βοηθήσει τις ασθένειες να αποκτήσουν περισσότερο νόημα και να φωτίσουν την πορεία προς την θεραπεία.
Ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά μιας τραυματικής εμπειρίας είναι ένα έντονο αίσθημα ανικανότητας ή απώλειας ελέγχου. Στον απόηχο του τραύματος, συχνά υπάρχει μια αίσθηση τρόμου πως κάτι κακό θα ξανασυμβεί. Επιχειρώντας τον έλεγχο στο μέγεθος του σώματος, το σχήμα ή στην πρόσληψη τροφής μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο για κάποιον να αποκαταστήσει την αίσθηση ελέγχου και προβλεψιμότητας. Επιπλέον, τα μηνύματα ‘δείχνω καλύτερα, νιώθω καλύτερα’ συνεχίζουν να είναι διάχυτα σε πολλούς πολιτισμούς. Αυτοί οι παράγοντες θα μπορούσαν εν μέρει να εξηγήσουν γιατί τα συμπτώματα τραύματος και οι συμπεριφορές διατροφικών διαταραχών συγκρούονται.
Η νευροεπιστήμη βοηθά να διευκρινιστεί ο βαθύς αντίκτυπος που μπορεί να έχει το τραύμα στην ψυχή. Έρευνες έχουν εντοπίσει πως άτομα με PTSD τείνουν να παρουσιάζουν διαταραχές κατά την ενεργοποίηση σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου. Μία από αυτές τις περιοχές, ο νησιωτικός φλοιός (insular cortex) , υποστηρίζει την αντίληψη των αισθητηριακών πληροφοριών όπως η κατεύθυνση, η θερμοκρασία και η αφή. Σαρώσεις σε εγκεφάλους ατόμων με διατροφικές διαταραχές, οδήγησαν σε παρόμοια ευρήματα δυσλειτουργίας στη δραστηριότητα στο συγκεκριμένο φλοιό.
Γιατι έχει σημασία αυτο; Οι περισσότερες/-οι/-α από εμάς έχουμε μια ισχυρή αίσθηση για την σχέση του σώματός μας με την πείνα και τον κορεσμό. Όπως έχουμε επίγνωση για τον σωματικό και συναισθηματικό πόνο. Αυτό ονομάζεται διανοητική επίγνωση, και την χρησιμοποιούμε για να απαντήσουμε στα στοιχεία που μας στέλνει το σώμα. Όταν πεινάμε, αναζητούμε φαγητό. Όταν είμαστε στεναχωρημένες/-οι αναζητούμε παρηγοριά. Όταν η κοιλιά μας είναι χορτάτη, η διάθεσή μας είναι ανεβασμένη, συνεχίζουμε την ζωή μας ανεμπόδιστα.
Άτομα όμως με διατροφικές διαταραχές διαρκώς αναφέρουν χαμηλότερα επίπεδα διανοητικής επίγνωσης,, με την έννοια ότι σήματα όπως πείνα, κορεσμός, σωματικός και ψυχικός πόνος δεν είναι τόσο εύκολο να τα αντιληφθούν. Όταν ξεκινούν θεραπεία, πολλές/-οι δυσκολεύονται να προσδιορίσουν την εμπειρία της πείνας ή του κορεσμού. Σχετικά με την έλλειψη εσωτερικών ενδείξεων, η σίτισή τους μπορεί να φαίνεται πολύ μηχανική. Πολλοί άνθρωποι με διατροφικές διαταραχές επίσης συχνά νιώθουν συναισθηματικά και σωματικά μουδιασμένοι και ίσως ακόμη βιώνουν στιγμές απόλυτης απομόνωσης, σε σημείο να μην νιώθουν κάποια μέρη του σώματός τους, ή να νιώθουν γενικά άβολα με το ίδιο τους το δέρμα. Είναι σύνηθες για κάποια/-ον με διατροφική διαταραχή να υπολογίζει υπερβολικά λάθος το μέγεθος και το σχήμα του σώματός της/του όταν το κοιτάζει στον καθρέφτη ή σε φωτογραφία. Αυτά τα ελλείμματα είναι συχνά παρόντα ενώ άλλα μέρη του εγκεφάλου λειτουργούν με πλήρη ταχύτητα.
Εντόπισα πως, για πολλά άτομα, η εμπειρία του τραύματος φαίνεται να έστηνε την σκηνή για αυτή την αποσυνδετική κατάσταση, και η διατροφική διαταραχή χρησιμεύει ως μια εκδήλωση της αποσύνδεσης. Όταν η επικοινωνία ανάμεσα στον εγκέφαλο και το υπόλοιπο σώμα αποτυγχάνει, είναι πρόβλημα. Η σχέση ενός ατόμου με το φαγητό και την σίτιση μπορεί να στερείται διαίσθηση και αυθορμητισμό. Αυτό το μούδιασμα προσφέρει ένα γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί μια διατροφική διαταραχή.
Για κάποιες/-ους οι συμπεριφορές των διατροφικών διαταραχών μπορεί να λειτουργούν ως ένας τρόπος να ρυθμιστεί το νευρικό σύστημα που έχει οικειοποιηθεί το τραύμα. Όπως αναφέρθηκε, ο περιορισμός του φαγητού μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο ελέγχου μετά από μια ακραία εμπειρία αδυναμίας. Για άλλες/-ους η υπερφαγία και η κάθαρση λειτουργούν ως ανακούφιση και μπορεί να ενισχυθούν από μια έκκριση ντοπαμίνης. Η υπερφαγία από μόνη της μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση άνεσης εν μέσω εσωτερικής αναταραχής. Αυτές οι συμπεριφορές μπορούν να αντιπροσωπεύουν μια απελπιστική προσπάθεια να αισθανθούν κάτι, ό,τι και αν είναι αυτό, όταν το σώμα είναι μουδιασμένο και απομονωμένο.
Όταν εργαζόμουν σε ένα οικοτροφείο για διατροφικές διαταραχές, ήμουν σε θεραπεία με μια νεαρή γυναίκα που θα αποκαλώ Kylie. Είχε κακοποιηθεί από ένα οικογενειακό μέλος κατά την παιδική της ηλικία. Όπως κάποιοι άνθρωποι με τραύμα χρησιμοποιούν άλλου είδους κανόνες προκειμένου να εγκαθιδρύσουν μια μορφή ελέγχου, η Kylie ζύγιζε τον εαυτό της πάνω από 30 φορές την ημέρα και καταμετρούσε την θερμιδική της πρόσληψη σε ένα σύνθετο ημερολόγιο. Κάποια άτομα με PTSD χρησιμοποιούν ουσίες για να αποευαισθητοποιηθούν ή παρορμητικές συμπεριφορές για να αποσπούν την προσοχή τους ή να αγνοούν επίπονες εσωτερικές διεργασίες. Για την Kylie, αυτή η αποφυγή εκδηλώθηκε ως υπερφαγία και καθαρτικές πρακτικές. Της προσέφερε μια ολοκληρωτική σωματική εμπειρία που αποσπούσε την προσοχή από την ντροπή και τον θυμό που έτρεφε βαθιά μέσα της.
Η ικανότητα να αναγνωρίζεις και να ονοματίζεις συναισθηματικές εμπειρίες είναι μια από τις πιο κρίσιμες συναισθηματικές δεξιότητες που οι άνθρωποι εξελίσσουν καθώς μεγαλώνουν. Όταν κάποια/-ος μπορεί με ακρίβεια να αναγνωρίσει και να περιγράψει καταστάσεις όπως λύπη, θυμός και ενοχή , μπορει να δράσει ζητώντας υποστήριξη , παίρνοντας ένα διάλειμμα ή αναζητώντας παρηγοριά, προκειμένου να αναγνωριστούν οι ανάγκες της/του. Ένα σημαντικό μέρος αυτού είναι σωματικό: όταν αισθάνομαι θυμωμένη/-ος, παρατηρώ μια αύξηση του καρδιακού μου παλμού και αίσθηση μυρμηγκιάσματος στο χέρι μου. Η ενοχή, από την άλλη, χαρακτηρίζεται σαν ένας βαθύς λάκκος στο στομάχι μου. Η ικανότητά μας να συντονιζόμαστε με αυτές τις σωματικές και φυσιολογικές ενδείξεις μας επιτρέπει να λαμβάνουμε αποφάσεις που ενημερώνονται από τα συναισθήματά μας.
Πολλοί τραυματισμένοι άνθρωποι δυσκολεύονται να ονοματήσουν τα συναισθήματά τους με αυτόν τον τρόπο μιας και κάθε τους ένδειξη μετριάζεται από το μούδιασμα ή το άγχος. Η έρευνα δείχνει ότι τα άτομα με διατροφικές διαταραχές έχουν επίσης δυσκολία στην αναγνώριση συναισθημάτων, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό και σε σχέση με άτομα με άλλες ψυχολογικές διαταραχές.
Το σώμα τότε παίρνει το βάρος από αυτό που το μυαλό δεν μπορεί να επεξεργαστεί. Το τραύμα συσχετίζεται με αφόρητα συναισθήματα, ο φόβος, η αηδία και ο θυμός. Η διαχείριση αυτών των συναισθημάτων απαιτεί ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης για την ικανότητα ανοχής τους. Αλλά τα τραυματισμένα άτομα πρέπει να διαχειριστούν τον πόνο χωρίς να κατέχουν την γλώσσα που χρειάζονται για να τον αρθρώσουν. Η απάντησή τους μπορεί να λάβει τη μορφή χρήσης ουσιών, αυτοτραυματισμού ή άλλων παρορμητικών ή αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Για κάποια/-ον με διατροφική διαταραχή, θα μπορούσε να σημαίνει περιορισμό ή υπερφαγία και κάθαρση. Για την Kylie, η υπερφαγία και οι καθαρκτικές πρακτικές ήταν ένας τρόπος να επεξεργαστεί τον θυμό και τον φόβο που την είχαν κυριεύσει ως παιδί. Ήταν επίσης ένα μέσο αποφυγής της ντροπής.
Η ντροπή είναι ένας ισχυρός οδηγός της διαταραγμένης σίτισης και σύνηθες επακόλουθο του τραύματος. Όταν συμβαίνει κάτι τραυματικό, μπορεί να κλονίσει την πεποίθηση κάποιου ότι ο κόσμος είναι ασφαλής και σε τάξη. Αντί να αποδεχτούμε την πραγματικότητα ότι τρομακτικά πράγματα μπορούν να συμβούν σε άμεμπτους ανθρώπους, είναι συχνά πιο εύκολο για κάποια/-ον να αναλάβει η/ο ίδια/-ος την ευθύνη. (Αν μου συνέβη κάτι κακό, τότε πρέπει να είμαι κακός άνθρωπος· το παράδειγμα έχει αποκατασταθεί.) Αυτή είναι μια γνωστική διαδικασία που ονομάζεται «αφομοίωση» και έχει μια κυματοειδή επίδραση στην αυτοαντίληψη και την αίσθηση της αξίας κάποιου. Πολλοί από τους πελάτες μου που έχουν βιώσει τραύμα και που κατηγορούν τον εαυτό τους πιστεύουν επίσης ότι δεν αξίζουν να αναρρώσουν.
Για τα άτομα με διατροφική διαταραχή, η ντροπή είναι συχνά μια βαθειά ευαλωτότητα και είναι συσχετισμένη με υψηλού επιπέδου απέχθεια απέναντι στο σώμα. Επιπλέον, όταν κάποια/-ος κατακλύζεται από ντροπή, μπορεί να αρχίσει να οργανώνει τη ζωή του γύρω από την επιθυμία να αποφύγει την αίσθηση της έκθεσης που συνοδεύει αυτό το συναίσθημα.
Οι διατροφικές διαταραχές μπορεί να είναι βασανιστικές, τεμαχίζοντας την ικανότητα ενός ατόμου να υπάρχει στο σώμα του με ευκολία. Πρόκειται για πολύπλευρες ασθένειες που μπορούν να επηρεάσουν άτομα οποιουδήποτε σωματότυπου ή μεγέθους. Αλλά εξακολουθούν να θεωρούνται πολύ συχνά ως μια δίαιτα που παρατράβηξε.
Για τα άτομα με διατροφικές διαταραχές που έχουν επίσης ιστορικό τραύματος, οι συμπεριφορές διατροφικής διαταραχής θα μπορούσαν, κατά μία έννοια, να θεωρηθούν ως συμπτώματα μετατραυματικού στρες – ένα μέσο για να αντιμετωπίσουν την αίσθηση αποσύνδεσης μετά το τραύμα, να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους ή να αποκαταστήσουν κάποια επίφαση ελέγχου. Πολλά από αυτά τα άτομα έχουν μπει και βγει από τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών, όπου η εστίαση ήταν στο φαγητό. Όταν επιστρέφουν στο οικείο περιβάλλον τους, το στρες και τα ερεθίσματα που σχετίζονται με το τραύμα θα μπορούσαν να ξεκινήσουν τους δυσπροσαρμοστικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης.
Είναι πιθανό να υπάρχουν πολλά άτομα με διατροφικές διαταραχές που, όπως η Kylie, θα ανταποκρίνονταν καλύτερα στη θεραπεία του τραύματος. Έχω διαπιστώσει τόσο από προσωπική εμπειρία όσο και παρατηρώντας ότι η εστίαση στα συμπτώματα του PTSD με τη χρήση τεκμηριωμένων θεραπευτικών πρωτοκόλλων – όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία με βάση το τραύμα, η παρατεταμένη έκθεση και η θεραπεία γνωσιακής επεξεργασίας – μπορεί να οδηγήσει σε θετικές αλλαγές στις συμπεριφορές των διατροφικών διαταραχών. Καθώς κάποιος αισθάνεται πιο ασφαλής στο σώμα του και πιο ανθεκτικός απέναντι στα ερεθίσματα του τραύματος, η υπερεπιφυλακτικότητα που σχετίζεται με τη μετατραυματική διαταραχή μειώνεται, και μαζί με αυτήν η ανάγκη να αποκλείσει ή να αποσπάσει την προσοχή από τις επώδυνες εσωτερικές εμπειρίες.
Η έλλειψη προσοχής που δίνεται στη διασταύρωση αυτών των διαταραχών, αποδυναμώνει την ικανότητα των κλινικών γιατρών, των οικογενειών και άλλων φορέων υποστήριξης να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε αυτές. Είναι ζωτικής σημασίας για ανθρώπους όπως η Kylie να αποκτήσουμε περαιτέρω γνώση της σχέσης μεταξύ τραύματος και διατροφικών διαταραχών – και να εφαρμόσουμε παρεμβάσεις που στοχεύουν στα σημεία που αλληλοεπικαλύπτονται.
Διαβάστε επίσης, Μετατρέποντας το Τραύμα σε Κοινωνική Αλλαγή
Πηγή: AEON
Μετάφραση: Ειρήνη Λαζάρου, Κοινωνική Λειτουργός – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Επιμέλεια: Νατάσσα Παπαδοπούλου, Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια